Մկրտիչ Պեշիկթաշլեան. Հնչեակի մը հետքերով

267
25/05/2024

Մկրտիչ Պեշիկթաշլեան. Հնչեակի մը հետքերով

Frédéric Bérat՝   Ma Normandie

Պերաժամանակակիցէ (1801—1855) նախորդ երկուքին՝ Առվերին եւ Լամարթինին, եւ իր կարգին անմահացած է իր մէ՛կ երգովը՝  Ma Normandie-ով, որ Մկրտիչ Պեշիկթաշլեանի գրիչին տակ պիտի դառնար «Երգ հայրենի», իսկ Նահապետ Ռուսինեանի գրիչին տակ՝ «Կիլիկիա»:

  Պերա եղած է իր ժամանակի  փնտռուած երգահաններէն, մօտաւորապէս  մերօրեայ Ազնաւուրը. ան կը գրէր իր երգերը, կը յօրինէր երաժշտութիւնն ու կ’երգէր զանոնք: Այս բոլորին հետ միաժամանակ եղած է շատ փնտռուած զուարթաբան մը, որ զարդարած է Ֆրանսայի բեմերը եւ  ջերմութիւն բերած է անոր ընկերական հանդիպումներուն:

Մեռածէողնածուծայինվարակէմը՝ճիշդԱռվերինպէս, մօտաւորապէս անոր հետ ալ ծնած ու ապրած ըլլալով նո՛յն տարիներուն:

Անորբազմաթիւարտադրութիւններէն ապրեցաւ Ma Normandie-ն: Ասով է որ կը յիշուի ան՝ ի մասնաւորի ծննդավայրին՝ Նորմանտիի, բայց նաեւ ամբողջ Ֆրանսայի մէջ: Ինչու չէ նաեւ անկէ դուրս:

* * *

Quand tout renaît à l'espérance, When everything is reborn in hope,

Et que l'hiver fuit loin de nous, And winter flees far from us,

Sous le beau ciel de notre France, Under the beautiful sky of our France

Quand le soleil revient plus doux, When the sun returns gentler,

Quand la nature est reverdie, When nature has turned green again,

Quand l'hirondelle est de retour, When the swallow has returned,

J'aime à revoir ma Normandie, I like to see again my Normandy,

C'est le pays qui m'a donné le jour. It’s the country where I was born.

J'ai vu les lacs de l'Helvétie I have seen the fields of Helvetia,

Et ses chalets et ses glaciers, And its chalets and its glaciers,

J'ai vu le ciel de l'Italie, I have seen the sky of Italy,

Et Venise et ses gondoliers. And Venice and its gondoliers.

En saluant chaque patrie, Greeting each homeland,

Je me disais : «Aucun séjour I told myself that no stand

N'est plus beau que ma Normandie, Is finer than my Normandy,

C'est le pays qui m'a donné le jour». It’s the country where I was born.

Il est un âge dans la vie, There comes a time of life,

Où chaque rêve doit finir, When every dream must end,

Un âge où l'âme recueillie A time when the restful soul

A besoin de se souvenir. Needs to remember,

Lorsque ma muse refroidie When my chilled muse

Aura fini ses chants d'amour, Makes its way back to the past,

J'irai revoir ma Normandie, I’ll go see again my Normandy,

C'est le pays qui m'a donné le jour. It’s the country where I was born.

Անգլերէն թարգմանութիւնը գրեթէ բառացի է. ոչ մէկ տեղ թարգմանիչը հեռացած է բնագիրէն: Մինչ հայերէն զոյգ «թարգմանութիւնները» բաւական հեռու են բնագիրէն. անոնք թարգմանութենէ անդին անցած՝ ազատ ստեղծագործութիւն են. այլ խօսքով՝ ընդհանուր գիծերու մէջ միայն հաւատարիմ են բնագիրին:

* * *

Պեշիկթաշլեան (1828—1868)՝ Մխիթարեաննե-րուն սան եղած միջոցին՝ 1839—1845, ճանչցած էր Ma Normandie-ն. յօրինման թուականը ծանօթ չէ:

Առաջին անգամ լոյս տեսաւ «Բազմավէպ»-ի մէջ 1850-ին (թիւ 14)՝ «Երգ հայրենի» խորագրով. խմբագրութիւնը իր կողմէ աւելցուցած էր «հետեւողութեամբ “Quand tout renaît à l’espérance”-ի» մակագրութիւնը:

Հայքնարերգութեանլաւագոյննմուշներէնըլլա-լով հանդերձ՝ «Երգ հայրենի»-ն բաւականաչափ չէ ընթերցուած լեզուական պատ-ճառով. գրուած է պարզ ու վճիտ գրաբարով. կու տամ բառացի թարգմանութեամբ:

Ահա, ուրեմն, առիթ մը՝ մեր յարգանքի մէկ համեստ տուրքը մատուցելու այս շնորհալի բանաստեղծին եւ բիւրեղատիպ հայուն:

* * *

Մինչդեռ յուսով խայտայ բնութիւն Մինչ յոյսով կը խայտայ բնութիւնը

Յետ դառնաշունչ ձմերայնւոյն Դառնաշունչ ձմեռէն ետք,

Եւ ի գաւառն իմ հայրենի Եւ դէպի իմ հայրենի գաւառս

Գեղածիծաղ դառնայ գարուն, Կը դառնայ գեղածիծաղ գարունը,

Մինչ բոյր ի բոյր փթթին ծաղկունք Մինչ բոյր ի բոյր կը փթթին ծաղիկները

Եւ ճռուողեն նորեկ ծիծռունք,− Եւ կը ճռուողեն նորեկ ծիծեռնակները,−

Ի քեզ ես դարձ առնեմ յայնժամ, Քեզի կը դառնամ այն ատեն,

Ո՛վ ցանկալիդ իմ Հայաստան: Ո՛վ ցանկալիդ իմ Հայաստան:

Ո՛չ հելվետեան ինձ դաշտավայրք Ո՛չ զուիցերիական դաշտավայրերը

Կամ թէ զուարթ մարգագետինք, Կամ թէ զուարթ մարգագետինները,

Ո՛չ քան զքեզ չքնաղագեղ Ո՛չ ալ քեզմէ աւելի չքնաղագեղ է

Իտալական պայծառ երկինք. Իտալական պայծառ երկինքը.

Հեռիքեզմէպանդուխտգոլով՝Քեզմէհեռուպանդուխտդարձած՝

Քոյովդ յար տապիմ անձկով,− Քու կարօտովըդ կ’այրիմ յար,−

Ի խանձարուրդ իմոց կենաց, Քեզի՝ կեանքիս խանձարուրիդ,

Ո՛վ Հայաստան, առնեմ ես դարձ: Ո՛վ Հայաստան, ես կը դառնամ:

Գայցեն աւուրք, ուր մանկութեան Պիտի գայ այն օրն, ուր մատղաշ

Անկցի տիոցս իմ գեղ դալար, Հասակիս դալար գեղը խամրի,

Եւ յինէն խոյս տացեն վայելք Եւ ինձմէ խոյս պիտի տան կեանքի

Կենաց թեթեւ ի գարշապար, Վայելքները ՝ թեթեւ ոտքերով,

Ուր հէգ մուսայս մատն ի յերեր Երբ հէգ մուսաս, երերուն մատով,

Մոռանայցէ երգել զսէր,− Պիտի մոռնայ սէրը երգել,−

Զնինջ ի ծոցդ առնում յայնժամ, Այն ատեն ծոցիդ մէջ պիտի ննջեմ,

Ո՛վ ցանկալիդ իմ Հայաստան: Ո՜վ ցանկալիդ իմ Հայաստան:

Նահապետ Ռուսինեան (1819—1876) ինք Ma Normandie-ն ճանչցած է 1850-ականներուն, երբ բժշկութեան ուսանող էր Փարիզ եւ մեծապէս խանդավառ 1848-ի

Ֆրանսական յեղափոխութեամբ: Սակայն անոր մշակումը՝ «Կիլիկիա» խորագիրով, տեղի ունեցաւ ուրիշ հանգամանքներու բերումով:

1858—59 տարիներուն Լիբանանի մէջ աննախընթաց թափով մը վերաբռնկեցան քրիստոնեայ-իսլամ արիւնալի հերթական բախումները. նախ՝ Լեռնալիբանանի մէջ՝ մարոնիներու եւ տիւրզիներու միջեւ, ապա Դամասկոսի մէջ՝ քրիստոնեաներու եւ իսլամ-տիւրզի միացեալ ուժերու միջեւ: Քրիստոնեաներու ահագնացող կորուստներուն ի տես՝ Նափոլէոն Գ. նաւատորմիղը խարսխեց Լիբանանի ափերուն եւ պահանջեց սուլթանի միջամտութիւնն ու Լեռնալիբանանի ինքնավարութիւնը՝ քրիստոնեայ կառավարիչով մը:

Սուլթանը կայսեր բոլոր պահանջներուն ենթարկուեցաւ:

Նշանակեցհայկառավարիչմը՝Տաուտփաշան՝ 1861—68:

Ան շրջան ղրկեց նաեւ բժշկական սեղմ խմբակ մը, որ իր օգնութիւնը պիտի բերէր տուժածներուն. Ռուսինեան մաս կը կազմէր այդ խմբակին:

ԱնոնքՊոլիսէնելլելով եւ Հալէպի վրայով մտան Սուրիա՝ հասնելով մինչեւ Դամասկոս, ասկէ անցան Լիբանան. ուրկէ անդին Ռուսինեան, հաւանաբար խումբէն բաժնուելով, հանգրուանեց Կիպրոս եւ անկէ անցաւ Կիլիկիա...

Անորերգինբ. տունը հաւատարիմ արձանագրութիւնն է այս ուղեծիրին, որուն վրայ աւելցած են եւրոպական ծանօթութիւնները: Ահա այս առաքելութեան խոր ու անմիջական տպաւորութեան տակ ալ գրուած է «Կիլիկիա»-ն՝ 1860-ին: