-0.91c
Երեվան
երկ, դկտ 23
Բարեմիտ բարեկամ մը Եւրոպայի իր բիւրղեայ աշտարակէն վերջերս կը գրէր, որ չի հաշտուիր այն գաղափարով, թէ հայերէնը այնքան գէշ կը գրուի սփիւռքի մէջ, որքան կը մատնեն յօդուածներս: Է՜հ, ի՞նչ ընեմ, ես ալ պիտի ուզէի, որ տարբեր ըլլար կացութիւնը, բայց թէ այդպէս չէ, ի՞նչ կրնամ ընել: Ըսեմ միայն, եթէ իրապէս պէտք կայ, որ յերիւրածոյ չեն մատնանշումներս, որոնք իրականութենէն ընդհանապէս նուազ ալ են:
Ա՛յս է իրողութիւնը՝ մերթ քիչ մը աւելի, մերթ քիչ մը պակաս:
Վերջին տասը տարիները, Հալէպի ու Լիբանանի նսեմացումով, աելի շեշտեցին իրողութիւնը՝ հայերէնի նահանջը, նախ՝ նոյնինքն յիշեալ ոստաններէն, որոնք կորսնցուցին իրենց սեփական ինքնաբաւութիւնը, ապա ամբողջ սփիւռքէն, որուն լեզուամշակութային մատակարարն էին անոնք:
Իսկ ի՞նչ պիտի ըլլայ կացութիւնը ուրիշ տասնամեակ մը ետք:
* * *
60-70 տարի առաջ Բենիամին Թաշեան, «Թիւրն ու թերին»-ի մէկ սիւնակ լեցնելու համար, սովորաբար քանի մը թերթ աչքէ կ’անցընէր, մինչեւ գտնէր իր «զոհերը», իսկ այսօր նոյն թերթը կրնայ քանի մը յօդուածի նիւթ հայթայթել իր անհարթութիւններով. երբեմն մէկ հատիկ յօդուածն ալ բաւարար է քանի մը էջ լեցնելու համար, ինչպէս է պարագան ստորեւ հաւաքուած սայթաքումներուն:
*** Բարի դրացիական
---«բարի դրացի» բառակապակցութիւնը կու տայ բարիդրացիական ածականը՝ մէկ բառ որպէս:
Նմանապէս՝
ձեռք բերել --ձեռքբերում, Փոքր Ասիա --փոքրասիական
Սուրբ գիրք --սուրգրային, Սուրբ ծնունդ --սուրբծննդեան
Կարմիր բանակ --կամիրբանակային փոխ առնել --փոխառութիւն
Պէտք է նկատել, որ այս պարագային յատուկ անունները կը չքանան:
***Միզային անցքերու քարերը յաճախակի հիւանդութիւններ են:
---Յաճախակի մակբայ է եւ չի համատեղուիր հիւանդութիւն գոյականին հետ:
Ունինք յաճախական, որ ածական է, ուրեմն՝ յաճախական հիւանդութիւն:
Սակայն ես պիտի նախընտրէի ըսել՝ պատահական հիւանդութիւն:
***«Հազուադէպ անգամ կը պատահին փոքրիկներու եւ պատանիներու մօտ»:
---Անգամ-ը բոլորովին աւելորդ ու մանաւանդ սխալ է:
Իր կարգին աւելորդ ու սխալ է մօտ-ը:
Ուրեմն՝ «Հազուադէպ կը պատահին փորքրիկներու եւ պատանիներու:
*** «Կը պատճառէ սիրտ խառնուք եւ փսխել»:
---Սիրտ խառնուք բառակապակցութիւնը արդէն վաղուց վերածուած է համադիր բարդութեան մը՝ սրտխառնուք:
Միւս կողմէ՝ քանի համադասութեան առաջին անդամը գոյական մըն է, յարմար է, որ երկրորդը նմանապէս ըլլայ գոյական մը՝ փսխուք:
Ուրեմն՝ «Կը պատճառէ սրտխառնուք եւ փսխուք:
***«Հիւանդը առանց վիրաբուժութեան քարը անցնէ»:
«Քարի կտորները մէզին մէջէն կ’անցնէ»:
«Հիւանդներուն մեծ մասը դիւրաւ կ’անցնեն իրենց քարը»:
---Այս երերք օրինակներուն մէջ ունինք անցնիլ-ին ներգործականը, որ է անցընել՝ ը-ով. ուրեմն՝ անցընէ, կ’անցընէ եւ կ’անցընեն:
Միւս կողմէ՝ երրորդին ենթական եզակի է՝ մասը, ուրեմն պէտք է բայն ալ դրուի եզակի՝ կ’անցընէ. ուրեմն՝ «մեծ մասը կ’անցընէ»:
*** «Բժիշկը ցնցող ալիքներով քարը կը փշրէ»:
---Ցնցող ալիքով երիկամի խիճ չի փշրուիր. պէտք է ըլլայ՝ թրթռացող ալիք:
***«Ներկայիս բաց վիրաբուժութիւն չի գործածուիր»:
---Գործածուիլ բայը չի պատշաճիր վիրաբուժութիւն-ին, որ վերացական հասկացութիւն մըն է : Աւելի պատշաճ է կիրարկել բայը. ուրեմն՝ «վիրաբուժութիւն չի կիրարկուիր»: Կարելի է,-- ոչ խրախուսելի,-- տեղի չ’ունենար բայը եւս:
*** Նոյն յօդուածին մէջ կը գտնեմ՝ բորբրոքում-բորբրոքում-բորբրոքում (3), միւս կողմէ՝ փորփոքում-փորփոքում (2): Անշուշտ ճիշդը՝ բորբրոքում-ն է:
Կը գտնեմ նաեւ՝ նոսրացած, որ պէտք է ըլլայ նօսրացած:
Եւ վերջապէս՝ երկուստէք, որ պէտք է ըլլայ երկուստեք:
Հայերէնը էք ածանց չունի. ունի եք, որ կը գտնենք չորս բառի մէջ՝ երբեք, ուրեք, ուստեք, եւ ուրեմն՝ նաեւ երկուստեք:
***Անոնց երիկամունքները…
---Այստեղ կը գտնենք կրկնակի յոգնակի ըսուած երեւոյթը ի դէմս ունքներ բաղադրիչին. ինչ որ կը նշանակէ, թէ երիկամ բառը երկու անգամ յոգնականացած է. մէյ մը՝ գրաբարեան ոճով՝ երիկամունք, սա իր կարգին աշխարհաբարեան ոճով՝ երիկամունքներ: Մինչդեռ ասոնցմէ միայն մէկը բաւարար է:
Այս պարագային բաւական ըսելիք կայ, սակայն...տեղ չկայ:
Այս կրկնութիւնը կը պատահի ուրիշ բառերու պարագային ալ, օրինակ՝ տղաքներ (Վ. Թեթէեան, Ռ. Սեւակ, Մ. Կիւրճեան), անձինքներ (Պ. Պոյնուէյրիեան), պահանջմունքներ (Ե. Օտեան), այլեւ՝ ծնողքներ, նախնիքներ, զգացմունքներ...:
*** «Քարը արգելք կ’ըլլայ մէզին հոսումը երիկամունքէն դէպի միզաման»:
---Արգելք կ’ըլլանք բանի մը եւ ոչ թէ բան մը. ուրեմն՝ արգելք կ’ըլլայ հոսումին:
Կ’ըսենք նաեւ արգիլել բան մը (հայց. հոլով): Միայն թէ արգիլել բայը իր իմաստին բերումով կը վերաբերի բանական էակներու. կ’արգիլենք բան մը մէկուն:
Անբան էակը եւ նիւթը,-- առաւել եւս քարը,-- չեն կրնար արգիլել բան մը:
***«Աշխարհի ամէնէն մեծ ձմեռնային փառատօնը Չինաստանի մէջ»:
---Շատ պարզ ու յստակ է, եւ բոլորդ հասկցաք, թէ բանն ինչում է:
Սակայն եթէ քիչ մը ժամանակ դնէք եւ յօժարիք քանի մը անգամ կարդալ այս հատուածը, պիտի զգաք, որ կայ բառ մը, որ ճիշդ իր տեղը չէ դրուած. այլ խօսքով՝ ունի խանգարիչ շարադասութիւն մը: Փորձեցէք՝ զօր տալով ձեր ճաշակին ու բարեհնչութեան զգայարանին եւ պիտի նկատէք այդ անճիշդ տեղադրուած բառը:
Տակաւին պիտի նկատէք կէտադրական սխալ մըն ալ:
Ուրեմն՝ օ՛ն, անդր առաջ:
Յ. Գ.
Եթէ գտաք, ապա գրեցէ՛ք ինծի, յաջորդ յօդուածովս կ’անդրադառնամ հարցին ու կը հրապարակեմ ձեր պատասխանն ալ: Ով որ քաջ է՝ ի՛նչ կը սպասէ:
Արմենակ Եղիայեան
