image

Հայերէնը կը զուարճանայ (32)

Հայերէնը կը զուարճանայ (32)

1.«Ազդակ»-ը եւ իր քաղաքական էջը (13 յուլիս 2021)

            ***Անգարա այս առաջարկը տրամադրած  էր ՕԹԱՆ-ին (էջ  1):

            Առաջարկ հասկացութիւնը  իր գոյութեան բոլոր հազարամեակներուն որեւէ ատեն  տրամադրուած չէ եղած:  Հայեցի մտածողութեամբ՝ առաջարկը կը ներկայացուի, կը բերուի, ռամիկ ոճով՝  կ’ընենք զայն (առաջարկ մը ընել), սակայն երբեք ու երբեք չի տրամադրուիր:

            «Առաջարկ տրամադրել»-ը հայերէն չէ:

            ***Ցուցարարները վարկաբեկիչ բացագանչութիւններ կատարեցին...(անդ):

            Այս ալ ուրիշ այլանդակութիւն մըն է. բացագանչութիւնը կ’արձակենք, կ’ըսենք նաեւ՝ բացագանչութիւնը թռաւ, բացագանչութիւն լսուեցաւ: Ու տակաւին բացագանչութեամբ կը դիմենք... սակայն, Աստուծոյ սիրոյն, բացագանչութիւն չե՛նք կատարեր. այս երկուքը անյարիր են իրարու, անհամատեղելի.  «կոճատ զոյգը»,−  պիտի ըսէր լուսահոգի Խտըշեան:

            ***«Երկրին մէջ յուսալքումը կը շարունակուի խորանալ, իսկ տագնապալի իրավիճակը հետզհետէ աւելի կը ծանրանայ, իսկ կառավարութեան կազմութեան օրակարգը կը մնայ անորոշութեան ենթակայ»  (անդ):

            ---Կրնա՞նք ըսել, թէ հայերէն է այս հատուածը:

            Ո՛չ, չե՛նք կրնար ըսել:

            Բառերը հայերէն են, ձեւաբանութիւնը հայերէն է, քերականութիւնն ալ հայերէն է, սակայն...  լեզուամտածողութիւնը հայերէն չէ: Առողջ  միտք ունեցող հայը այսպէս  չի կրնար մտածել. երկու անգամ  իսկ չի կիրարկեր  ան: Կարդացէք ձեզի ծանօթ բոլոր հեղինակները, ոչ մէկուն քով նման կառոյց պիտի գտնէք: Նման բացառութիւններու օրրանը «Ազդակ»-ի քաղաքական էջն է:

            Բաց աստի՝ պէտք չէ ըսել «կը շարունակուի խորանալ», այլ «կը շարունակէ խորանալ»:

            Այս հատուածը կը փրկուի հետեւեալ  երկու  միջոցներով.

            ա) Երկրին մէջ յուսալքումը կը շարունակէ խորանալ, իսկ տագնապալի իրավիճակը հետզհետէ աւելի կը ծանրանայ, եւ կառավարութեան կազմութեան օրակարգը կը մնայ անորոշութեան ենթակայ:

            բ) Երկրին մէջ յուսալքումը կը շարունակէ խորանալ, իսկ տագնապալի իրավիճակը հետզհետէ աւելի կը ծանրանայ, մինչ կառավարութեան կազմութեան օրակարգը կը մնայ անորոշութեան ենթակայ:

            ***«Միացեալ Նահանգներ կը զօրակցին Քուպայի ամբողջ տարածքին խօսքի եւ հաւաքի ազատութեան, եւ բուռն կերպով պիտի դատապարտէ իրենց իրաւունքները գործադրող խաղաղ ցուցարարներուն նկատմամբ որեւէ բռնարարք կամ թիրախաւորում»,− նշեց Սոլիվըն (էջ 8):  

            ---Առհաւական անէծք մը ահա տասնամեակներէ ի վեր յամառօրէն  կը սաւառնի «Ազդակ»-ի քաղաքական էջերուն  վերեւ եւ... թոյլ չի տար որ ճիշդ եւ  միօրինակ  կիրարկուի «Միացեալ Նահանգներ» կոչուած պետութեան քերականական թիւը. ան մերթ յոգնակի է,  մերչ եզակի է,  յաճախ ալ... խառն, ինչպէս է այստեղ՝ թէ՛ եզակի, թէ՛ յոգնակի:  

                        --կը զօրակցին՝ յոգնակի,

                        --պիտի դատապարտէ՝ եզակի:

            ***«Կը բարձրացուին վրացահայութեան վերաբերող խնդիրներ» (անդ):

            ---Մեր լեզուին մէջ վրացահայ(ութիւն) բառ չկայ:

            Վրաստան ապրող հայերը կը կոչուին վիրահայ, հաւաքական անուանոմով՝ վիրահայութիւն: Այսպէս է հազարաւոր տարիներէ ի վեր:

            Ասոնք կը ծագին Վրաստանի  Վիր(ք)  պատմական անունէն:

            Ուրեմն՝ վիր-ա-հայ   եւ վիր-ա-հայութիւն:

            Ծանօթ.−  Պատմականօրէն ունեցած ենք՝

                                --Վիրք,  որ է  Վրաստան,  

                        --Պարսք, որ է Պարսկաստան,

                                --Հայք, որ է Հայաստան:

                Կար երկու Հայք՝

                                --Մեծ Հայք` Armenia maior,

                                --Փոքր Հայք` Armenia minor:

                Մեծ Հայքի հիմնադիրը Արտաշէս Առաջինն է,  189-ին    Քա., Արտաշատ մայրաքաղաքով:

                Փոքր Հայքին հիմնադիրը Զարեհն էր՝ նոյն թուականին:

                Այս վերջինը կը գտնուէր Մեծ Հայքի արեւմուտքը, կը կոչուէր նաեւ Ծոփք:

            2. Փորձենք զանազանել եւ իւրացնել՝

            ա)---Խումբ մը բարեկամներ մօտեցան...

                 ---Բարեկամներու խումբ մը մօտեցաւ...

              բ) ---ը > ն

                 ---վեց    >  վեց-եակ

                 ---եօթը  >  եօթն -եակ

                  ---ութ      >  ութ-եակ

                  ---ինը      >  ինն-եակ

                  ---տասը  >  տասն-եակ  

            Սխալ եւ անընդունելի կառոյցներ են՝  վեցնեակ  եւ   ութնեակ: Երկուքն ալ կը վխտան արեւելահայ  բարքերու մէջ եւ հիմա կը խուժեն արեւմտահայերէնի անդաստանները:

            3.  Արժէք, արժեգին,  արժէգին

             Նաեւ՝ արժեզրկել, արժեզուրկ, արժեթուղթ, արժեչափ, արժետոմս, արժեցուցակ,    արժեւորել եւ այլն: Ոմանք այս բառերը բնազդաբար կը գրեն  է-ով՝ արժէգին եւ այլն[1], այն «տրամաբանութեամբ», որ ասոնց առաջին բաղադրիչը արժէք է, որուն ք բաղաձայնը սղած է: Արդ,  էք ածանցը (արժէք)  մասնատելի չէ, ան կա՛մ այս էք ձեւով երեւան կու գայ, կա՛մ ալ լրիւ կ’անհետանայ, ուրեմն չի կրնար ըլլալ, որ էք կրող բառերը կորսնցնեն միայն ք բաղաձայնը՝ պահելով  է ձայնաւորը, եւ կարելի ըլլայ  նոր բառեր կազմել արժէ հիմքով. նման հիմք չունի այս բառը: Բերուած բարդ բառերուն  առաջին արմատը արժ է պարզապէս, որուն յաջորդող ե տառը յօդակապ է, ճիշդ ինչպէս ան յօդակապ է այց-ե-տոմս, խաբ-ե-պատիր, ծաղկ-ե-պսակ բառերուն մէջ:

             Ուրեմն՝ արժ-ե-գին , արժ-ե-թուղթ, արժ-ե-չափ  եւ այլն:

             Ուրիշ է արժէքաւոր ածականը, որուն հիմքը արժէք ածանցաւոր գոյականն  է` արժ > արժ-էք > արժ-էք-աւոր: 

             Մրցոյթ 25.

            ***Մի՛ հարցներ, թէ ի՛նչ կրնայ տալ հայրենիքդ քեզի, այլ... (շարունակէ՛):

            ---Մի՛ հարցներ, թէ ի՛նչ կրնայ տալ հայրենիքդ քեզի, այլ հարցո՛ւր, թէ ինչ կրնաս ի՛նքդ տալ հայրենիքիդ (John Kennedy):

            ***Ինչպէ՞ս կրնաս բեռնաթափել հետեւեալները.

            ---Թուրքիոյ մէջ 2021-ի յունիսին տղամարդոց կողմէ 24 կիներ սպանուած են:

                Թուրքիոյ մէջ 2021-ի յունիսին  տղամարդիկ սպաննած են 24 կին:

            ---Ռազմակայանին մէջ չորս անծանօթ պայթումներու ձայներ լսուած են:

                Ռազմակայանին մէջ չորս անծանօթ պայթիւն (ներ)  լսուած է:

            ---Իրաքի հետ  սահմանին մօտ գտնուող սուրիական դիրքեր ռմբակոծուած են:

                Իրաքի սահմանակից սուրիական դիրքեր ռմբակոծուած են:

            ---Այսու կարելի է յառաջիկայ երկու եւ երեք ամիսներուն ընթացքին դեղորայքի տագնապին հարցը լուծել:

               Այսու կարելի է յառաջիկայ երկու-երեք ամիսներուն լուծել դեղորայքի տագնապը:

            Ճիշդ պատասխանած են՝ Համբարձnւմ Յարթունեան (8), Գէորգ Եազըճեան (9),  Հայկ Իւթիւճեան (8), Վահէ Աբելեան (8), Սեդա Գրիգորեան (8), Լեւոն Շառոյեան (8), Ալին Գոճակէօզեան (6), Մանուէլ Ֆարաճեան (8), Դանիէլ Թիւֆենքճեան (7),  Համո Ապտալեան(4), Արմէն Պաղտոյեան (6), Պերճ Տէր Սահակեան(5):

            Մրցոյթ 26.

            ***Կարելի է չսիրել ու տալ, սակայն... (շարունակէ՛ ասոյթը):

            ***Ո՞ր բառէն առաջ  կը դնես «նաեւ» շաղկապը.

             ---«Գիտէի՞ր, թէ 2000 թուականէն ի վեր գոյութիւն ունի կրիայի միջազգային օրը»:

             ***Ինչպէ՞ս կրնաս  բեռնաթափել հետեւեալները.

             ---Դատարանը աւարտեց ընտրություններու արդիւնքներու վիճարկման հարցով գործի քննութիւնը:

             ---Կը դիտէինք մեծ ու հսկայական սեւ ամպը, որ վեր կը բարձրանար  մարգագետնի մակերեսէն եւ կը ծածկէր արեւուն դէմքը:

             ---Երբ խօսնակին յայտարարութիւնը լսելի չէր մեր ականջներուն, կը խնդրէինք  իրմէ, որ դարձեալ կրկնէր, ինչ որ ըսած էր:

             armenag@gmail.com                                                                                   Արմենակ Եղիայեան



[1] Ստ. Մալխասեան ունի արժէգին եւ արժէթուղթ: Աճառեան՝ արժէթուղթ, արժեգին, արժետոմս (Արմ. բառ):  Ջահուկեան՝ արժեգին, արժեթուղթ, արժետոմս («Ստուգաբանական բառարան»):  Երեք մեծագոյնները՝ խայտաբղէտ ու տարակարծիք: