7.09c
Երեվան
ուրբ, հկտ 18
Երրորդ հանգրուան. 1970-ականենէն մինչեւ 2011 թուականի ժամանակահատուածը կը բնորոշուի իբրեւ ոսկէ հանգրուան Սուրիոյ մէջ հայ ժողովուրդի ներկայութեան, այս ժամանակաշրջանին բարգաւաճեցաւ թէ՛ սուրիահայ հաւաքական եւ թէ անհատական կեանքը բոլոր բնագաւառներուն մէջ: Սուրիոյ յարաբերական անդորրութիւնը առիթ ընծայեց այս վերելքին ու ստեղծուած իրավիճակը խթանեց սուրիահայ զանգուածին մեծ դերակատարութիւն ունենալու թէ՛ Սուրիոյ կերտումին եւ թէ հայ իրականութեան մէջ: Թիւի առումով սուրիահայութիւնը չունեցաւ բարձրացում տարբեր պատճառներէ մեկնած, բայց որակական մեծ քայլեր կրցաւ կատարել ընծայուած պայմերուն մէջ: 1980-ական թուականները ականատեսը եղան նոր սուրիահայ սփիւռքի մը կայացման Արաբական ծոցի երկիրներուն մէջ, ուր քաղաքացիի հնարաւորութիւնը չտրուելով՝ սուրիահայը գաղթեց իբրեւ Սուրիոյ քաղաքացի, կազմելով ենթահայկական գաղութ մը, որ կը սերի Սուրիայէն, ոչ թէ պատմական Հայաստանէն:
Չորրորդ կամ ներկայ հանգրուան. Այս հանգրուանը կը սկսի Սուրիոյ ապրած վերջին իրադարձութիւններուն հետ (2011-էն սկսեալ): Սուրիահայութեան մեծ զանգուած մը գաղթեց զանազան ուղղութիւններով ու խախտուեցաւ հայութեան ներազգային ու քաղաքացիական կեանքը՝ մեկնած քաղաքական ու պատերազմական վիճակէն: Հաւաքական կարողութեան կողքին, Սուրիա հայրենիք հասկացողութեան, հայ անհատներ, ինչպէս ուրիշ սուրիացիներ, չդիմացան ստեղծուած պայմաններուն ու հեռացան Սուրիայէն, այս հանգրուանը ցարդ բաց կը մնայ իր ընթացող յարափոփոխութիւններով:
Բ.- Սուրիոյ տարածքին հայերու տեղաւորման պատկերն ու քանակը
Հայութեան ներկայութիւնը արդի Սուրիոյ տարածքով եղած է զանազան տեղերու մէջ, ամենաշատը այդ ներկայութեան պատմականօրէն կեդրոնացած էր Հալէպի ու Քեսապի մէջ էր: Հալէպը իբրեւ հիմնական քաղաք պատմահայաստանի սահմաններուն քով, իսկ Քեսապը իբրեւ ամենամօտ վայրը հայկական Կիլիկիոյ թագաւորութեան ու իբրեւ հայկական համարուող աւան: Մինչ այդ, ամենամեծ թուաքանակը հայութեան մնաց Հալէպի մէջ, ուր 1980-ական թուականներուն հասած է շուրջ 100 հազար հոգիի: Մեծ եղեռնի ենթարկուած հայերու մնացորդացը հանուած էին քայլքելու, որոնց վերջակէտը Սուրիոյ Տէր Զօր քաղաքն էր, որ Օսմանեան կայսրութեան ժամանակ յայտնի էր իբրեւ աքսորավայր: Աշխարհագրական տարածումով անապատէն փրկուածները մեծամասնութեամբ ապաստանեցան Հալէպ քաղաքը, նկատի առած Հալէպ քաղաքի կեդրոն ըլլալու հանգամանքը եւ հայկական տարրի պատմական ներկայութիւնը այնտեղ: Սուրիոյ հիւսիս-արեւելեան Քամիշլի քաղաքին մէջ նոյնպէս հայութեան ստուար ներկայութիւն ստեղծուեցաւ, իսկ միւս քաղաքաներուն մէջ հերթաբար հայերը բնակչութիւն հաստատած էին տարբեր ժամանակաշրջաններուն։ Հալէպ իբրեւ տնտեսական մեծ կեդրոն ներքաշեց հայ զանգուածի արհեստագիտական ու վաճառականական հմտութիւնները, ինչպէս նաեւ եղաւ կրօնական ու վարչական նստավայր հայութեան համար։
Տիգրան Գաբոյեան
«Ժամանակ»/Պոլիս
•շարունակելի…
