39.09c
Երեվան
չրք, հլս 30
Ֆրանսահայ տաղանդաւոր նկարիչ Արթուր Ճորուխեանի հարցազրոյցը՝ «Հայերն Այսօր» կայքին։
-Արթո´ւր, իւրաքանչիւր նկարիչի եւ, առհասարակ, անձի ձեւաւորման մէջ մեծ ու կարեւոր տեղ կը գրաւէ մանկութիւնը։ Քիչ մը պատմեցէք Ձեր մանկութեան մասին. ինչպիսի՞ երեխայ էիք դուք։
Մինչեւ 15 տարեկան ապրած եմ Ռուսաստանի Նիժնի Նովկորոտիի մէջ գտնուող Տերժինսքի քաղաքին մէջ։ Այդ քաղաքը վտանգաւոր էր եւ ինչ-որ չափով գաղտնի՝ իր ռազմական եւ քիմիական գործարաններու առկայութեան պատճառով։ Շատ վաղ հասակիս սկսայ հմտացնել նկարչական ունակութիւններս, կը սիրէի ե՛ւ նմանակելը ե՛ւ երեւակայութեամբ նկարելը։ Դեռ մանկութենէս ինծի դպրոցին մէջ կը ներգրաւէին բոլոր այն իրադարձութիւններուն, ուր պատկերազարդող պէտք էր ան. մոզայիքներ, տեքորներ եւ այլն։ Մայրս նկատելով նկարչական հակումներս՝ ինծի տարաւ Տերժինսքիի գեղարուեստի դպրոցը, ուր բախտ ունեցած եմ ունենալ շատ ուշադիր եւ բանիմաց ուսուցիչներ։ Շատ շփուող երեխայ էի, կը զբաղուէի մարզանքով եւ բաւականին վճռական էի, ինչն ալ զիս մղեց, որ միշտ փորձեմ լաւը ըլլալ կեանքիս եւ աշխատանքիս մէջ։
-Ինչպէ՞ս սկսաւ այդ մեծ հետաքրքրութիւնը նկարչութեան հանդէպ, ե՞րբ զգացիք, որ արդէն ունիք ձեւաւորուած գեղարուեստական ճաշակ։
Իրապէս գեղարուեստական ճաշակ ձեւաւորեցի, երբ ընդունուեցայ Վլատիմիրեան շրջանի Սուզտալի նկարչական կրթական կեդրոն։ Այդ հնամենի քաղաքը միջնադարուն եղած է հին Ռուսիոյ մայրաքաղաքը եւ հոգեւոր կեդրոններէն մէկը։ Քաղաքի ճարտարապետական միասնութիւնն ու գեղեցկութիւնը զիս կ'ոգեշնչէր եւ ես շատ ժամանակ կ'անցնէի Սուզտալի մէջ. պարզապէս կը քալէի փողոցներով։ Սուզտալի մէջ ստացած կրթութիւնս իմ առջեւ բացաւ գեղարուեստական նոր ձեւեր, եւ ես ուսումնասիրեցի միջնադարեան սրբապատկերներու պատկերագրութիւնը, արեւմտեան քանդակն ու գեղանկարչութիւնը եւ այլն։
Սուզտալի նկարչական կրթական կեդրոնը միջազգային հաստատութիւն էր, ուր կը սորվէին հայեր, ատրպէյճանցիներ, վրացիներ, Պալթեան երկիրներէ ուսանողներ, եւ մենք կը փոխանակէինք նաեւ մեր մշակոյթներէն ժառանգած իմացութիւնները։ Տարաբնոյթ մշակութային այդ կրթօճախին մէջ ես հարստացուցի իմ նկարչական կարողութիւններս ու մտահորիզոնս։
-Ինչո՞վ զբաղուած են ձեր ծնողները, երբ դուք դեռ անոնց խնամակալութեան տակ էիք։
Հայրս՝ Նաբոլիոն Գալուստի Ճորուխեանը, եղած է շինարար-վարպետ, իսկ մայրս՝ Ալպինա Նիքոլային, եղած է ներկարար-նկարիչ՝ շինարարական հրապարակի մէջ, իսկ յետոյ Տերժինսքիի Քիմիական գործարանի աշխատակցուհի։
Հայրս ազգութեամբ հայ է: Անոր ընտանիքը Ցեղասպանութեան ժամանակ աքսորուած է Էրզրումէն եւ հաստատուած Վրաստանի Խաչքովի շրջանը։
Մայրս ծնած է Ռուսաստանի մէջ եւ դաստիարակուած մանկատան մէջ։ Քոմունիսթները պապս բանտարկած են եւ ուղարկած ԿՈՒԼԱԿ (ռուսերէն՝ Ճամբարներու եւ կալանավայրերու գլխաւոր վարչութիւն), հնարաւոր է այն բանի համար, որ մեծ հողատէր եղած է եւ ունեցած է խոշոր եղջերաւոր անասուններու ագարակ։ Իսկ տատս շատ հիւանդ եղած է եւ չէ կրցած խնամել երեխաները։ Թերեւս այդ պատճառով ալ մայրս յայտնուած է մանկատան մէջ։
Մենք շատ աղքատ էինք, ինչպէս եւ այդ ժամանակներուն շատ աշխատաւոր ընտանիքներ։ Ես ստիպուած էի շատ վաղ տարիքէս աշխատիլ ընտանիքս օգնելու եւ անկախ ըլլալու համար։
-Ի՞նչ առաւելութիւններ եւ դժուարութիւններ եղած են ընտանիքին մէջ, ուր ծնողները տարբեր մշակոյթներու կրողն են, ինչ անրադարձ ուեցած է այն Ձեր վրայ։
Մանկութենէս ես սորված եմ հայկական աւանդոյթները եւ մշակոյթը, ամէն ամառ մենք կ'երթայինք Խաչքով՝ տատիկիս տուն։ Ան կ'ապրէր հայկական գիւղի մէջ, ուր բոլորը իրար կը ճանչնային եւ հայերէն կը խօսէին։ Ես իմ հայ բարեկամներուս երեխաներուն հետ կը խաղայի, կը մասնակցէի հայկական հարսանիքներու, ընթիքներու եւ երեկոյթներու։ Ինծի յաճախ կը պատմէին մեր ընտանիքի ծագման, ազգանուան պատմութիւնը, եւ այդպիսով ալ ես աստիճանաբար կը գիտակցէի իմ հայկական ինքնութիւնը։
Տարուան մնացած եղանակներուն կ'ապրէի Ռուսաստանի մէջ եւ կը խօսէի ռուսերէն։Իսկ մայրս զիս դաստիրակելով՝ կը սորվեցնէր հանդուրժողականութիւն, աշխատասիրութիւն,յարգանք քաղաքական հեղինակութիւններու հանդէպ։Հայրս ալ ինծի փոխանցած է իւրօրինակ մեղմութիւն եւ բարութիւն մարդոց նկատմամբ։
Ըլլալով երեխայ, այնուհետեւ՝ պատանի, ես կը փնտռէի իմ ես-ը (էութիւնը), ես չէի խօսիր հայերէն (ընդամէնը քանի մը բառ գիտեմ), թէեւ քիչ մը կը հասկնայի, իսկ դպրոցէն ներս, ռուսական միջավայրի մէջ ինձ կը ծաղրէին իմ ծագման համար։ Սովետական շրջանին Տերժինսքը հիմնականին մէջ բնակեցուած էր սլաւոնացիներով, իսկ խառն ամուսնութիւնները շատ հազուադէպ եւ անընդունելի երեւոյթ էին, կար ուժեղ արտայայտուած ռասիզմի դրսեւորումներ։ Բացի այս ամէնը, մեր ընտանիքը ռուս բարեկամներ քիչ ունէր, ծնողներս հիմնական կը շփուէին հայերու, ատրպէյճանցիներու եւ թաթարներու հետ։ Այդ ժամանակ ես այս ամէնը լաւ չէի գիտակցիր, բայց ամէն օր կ'առերեսուէի անոր հետ։ Ի հակադրումն ասոր, Սուզտալի միջմշակութային կրթօճախը ինծի թոյլ տուաւ հպարտանալ իմ՝ այսպէս ըսած երկակի ծագմամբ։
-Ինչ կրնաք պատմել ձեր գեղարուեստական հետաքրութիւններուն եւ գործունէութեան մասին։
Սուզտալի կեդրոնը մաքուր թէքնիքական գիտելիքներ տուաւ՝ լոյս, ստուեր, ծաւալ, ֆորմ, գունային յարաբերութիւններ, այնտեղ ես ուսումնասիրեցի հին վարպետներու թեքնիքները եւ փիլիսոփայութիւնը։ Մինչեւ անկախ նկարիչ դառնալս ես տաս տարի աշխատած եմ Ֆրանսայի մէջ՝ որպէս կտաւներու վերականգնող։ Այդ տարիներուն ազատ ժամանակներուս ես կը նկարէի «նաթիւր-մորթ»ներ, բնանկարներ, ծովանկարներ եւ դասական սիւժեներով ստեղծագործութիւններ։ 2004 թուականէն ես վճռեցի դադրեցնել վերանորոգողի իմ աշխատանքս եւ ուղիղ մէկ տարի առանձնացայ արուեստանոցիս մէջ։ Յաջորդ տարի բացուեցաւ իմ հեղինակած ստեղծագործութիւններու առաջին ցուցահանդէսը՝ Գերմանիոյ, այնուհետեւ՝ Ֆրանսայի մէջ: Այդպէս սկսաւ իմ ստեղծագործական միջազգային գործունէութիւնը։
-Արթո´ւր, դուք այժմ կ'ապրիք Ֆրանսայի մէջ, ի՞նչը ձեզ տարաւ Ֆրանսա, պիտի շարունակէ՞ք մնալ այնտեղ, թէ՞ տեղափոխուելու միտք ունիք։
Սուզտալի մէջ սորվելու տարիներուն ես ծանօթացայ ֆրանսացի ուսանողի մը հետ, որ ռուսերէն լեզու կ'ուսումնասիրէր Ֆրանսիայի մէջ։ Մենք ընկերացանք, եւ ան ալ զիս հրաւիրեց Փարիզ, այնուհետեւ` Փութիէ։ Երկու տարուան մէջ ես Ֆրանսական համալսարանին մէջ սորվեցայ ֆրանսերէն, այնուհետեւ ձեռք բերի աշխատանքային պայմանագիր արուեստի նմուշներու ընկերութեան մը մէջ։
Ամէնէն շատ ես կը սիրեմ ճամբորդել եւ այդ շրջանին իրականացուցի շատ ճամբորդութիւններ, բայց միշտ հաճելի է վերադառնալ քու արմատներուդ՝ Հայաստան, Ռուսաստան եւ երրորդ հայրենիք դարձած Ֆրանսա։
-Կը յիշէ՞ք ձեր առաջին նկարները, ո՞ր ուղղութիւններով կամ ժանրերով հետաքրքրուած եղած էք։
Երկու տարի շարունակ ես կ'ուսումնասիրէի եւ կը ստեղծագործէի «նաթիւր-մորթ»ի ժանրին մէջ։ Յետոյ սկսայ հին իրերով ստանալ որոշակի համադրութիւններ եւ անոնց պատկերներով պատմել ժամանակակից կեանքի մասին։ Յաջորդ շրջանի ստեղծագործական որոնումները ինծի տարին արդիւնաբերական ապրանքներու պատկերման. Փլասթիք շիշեր, նայլոն տոպրակներ, տարատեսակ տուփեր եւ այլն։ Զիս կը գրաւէին արդիւնաբերական նիւթերը եւ այն թէ ինչ կը փոխանցեն անոնք մեր հասարակութեան մասին։ Մարդկութեան մասին խօսելու փոխարէն, ես կը նախընտրեմ հետաքրքրուիլ առարկաներով, հակառակ անոր, որ իմ Նիւ Եորք-եան շրջանի նկարներուն կիզակէտը սովորական մարդիկն էին։
-Ի՞նչ կ՚ըսէք ձեր վերջին շրջանի աշխատանքներուն հիմքը։
Նկարներուս մեծ մասը կը բնութագրեմ, որպէս գերիրապաշտ ժանրի նկարներ։ Ոճ մը, որուն գլխաւոր կերտիչներն են ՝ Ռոթքոն, Փոլլոքը եւ Հանսը։ Զիս նոյնպէս կը գրաւէ վրձինի ինքնաբուխ շարժումն ու զգայական պատկերի անակնկալ յայտնութիւնը կտաւի վրայ։ Ինծի համար լոյսը եւ գոյնը՝ պատկերի գեղեցկութեան առաջին նախապայմանն են, անոնք միջոց են առաջին հերթին գրաւելու դիտողի ուշադրութիւնը, յետոյ նոր միայն փոխանցելու իմ հաղորդագրութիւնը։ Օրինակի համար նաւթի տակառներու «գեղագիտական« ուժը պատկերող ստեղծագործութիւններէն ետք, ես ուղղակի կ'ուզեմ պատկերել անոնց «ներուժ«ը իմ երեւակայութեամբ։ Այժմ ես կ'ուզեմ լիարժէք ազատիլ առարկայականէն, որպէսզի իրապէս մօտենամ նիւթերու առաջացման, անոր սկզբնաղբիւրին։
-Ինպէ՞ս կը գնահատուի ձեր արուեստը Ֆրանսայի մէջ: Գիտենք, որ կը համագործակցիք քանի մը ցուցասրահներու հետ:Ի՞նչ կը պատմէք այդ մասին։
Ֆրանսայի մէջ կը ցուցադրուիմ տասնըհինգ տարիէի ի վեր եւ արդէն ունիմ հաւաքորդներու կարեւոր ցանց մը։ Ես պարբերաբար կը ցուցադրուիմ Փարիզի մէջ. ի՞նչ է կարեւորը նկարիչի համար՝ ցուցասրահները։ Ի վերջոյ ցուցասրահին մէջ է, որ կ'առերեսուին հաւաքորդն ու արուեստագէտը։Ցուցասրահի տէրը եթէ վարպետ ըլլայ կրնայ բացատրել քու մօտեցումդ եւ ընդգծել աշխատանքի փիլիսոփայական կողմը։ Որպէսզի յարաբերութիւնները ըլլան ազդեցիկ, երկու կողմերուն համար ալ անհրաժեշտ է բարձր զարգացումի եւ վստահութեան առկայութիւն։
-Ի՞նչ միչոցներով կը ստեղծագործէք, ինչպիսի՞ նիւթեր կարելի է գտնել ձեր արուեստանոցին մէջ։
Հիմնականին մէջ կ'օգտագործեմ կտաւի վրայ աքրիլ, թուղթի վրայ՝ ջրաներկ, ածուխ կամ աքրիլ։ Գունային թոները կը ստանամ հիմնական գոյներէն։ Արուեստանոցիս մէջ կարելի է գտնել բոլոր չափերու վրձիններ, իմ ստեղծագործութիւններուս մէջ ուժ եւ շարժում ապահովելու համար բոլորն ալ ինծէ պէտք կ'ըլլան։
-Ուրկէ՞ կու գայ ձեր ստեղծագործական ներշնչանքը, ի՞նչը կրնայ հրահրել նոր գործի ստեղծման։
Բնութիւնը եւ անոր ծնած պատկերները զիս կ'ոգեշնչեն այնպէս, ինչպէս անոր ամենահեղինակաւոր ստեղծագործութիւնը՝ մարդը։ Զիս շատ կը հետաքրքրէ մեր մոլորակի առաջացումը, տիեզերքն ու երկրաչափութեան հիմուքները։ Տիեզերքի անսահման փոքրութիւնն ու անսահման մեծութիւնը զիս կ'ոգեշնչեն։ Ոգեշնչումը անընդհատ կը զարգանայ կամ կը փոխուի, անոր հետ մէկտեղ պէտք է անընդհատ փորձարկումներ ընել։
Ես նաեւ կը լուսանկարեմ այն, զիս շրջապատող ամէն ինչ՝ մարմիններ, առարկաներ այնպէս, ինչպէս գրողը նշումներ կ'ընէ իր օրագրին մէջ։
-Պիտի խնդրեմ, որ hամաշխարհային արուեստի պատմութենէն նշէք երեք արուեստագէտի անուն, որոնց կրնաք համարել ձեր ուսուցիչը, եթէ կան այդպիսիք։
Ժերարտ Ռիխթըր՝ սա առաջին անունն է, որ ես կը նշէի։ Ես աննկարագրելի մտերմութիւն կը զգամ իր արուեստին հանդէպ, քանի որ ինքը ամէնէն առաջ հետազօտող է։ Անոր արուեստի ուժն ու տպաւորչութիւնը կու գայ ձեւերու եւ լուսաստուերի տիրապետման իր հմուտ վարպետութենէն։ Կը սիրեմ գեղարուեստական մակերեսի իր արտայայտման ձեւը Փիէռ Սլաժի ոճով։ Ռիխթըրը կարծես լոյսը կ'անցընէ ցանկացած հաստութեան մէջէն։
Կը հմայուիմ նաեւ ֆրանսացի 17-րդ դարու նկարիչ Փիէռ Շարտէնի արուեստով, անոր վրձնահարուածները թարմ են, վառ եւ լուսաւոր։ Ինչպէս նաեւ Յովհաննէս Այվազովսկիի ստեղծագործութիւններով, եւ թէ ինչպէս ան լոյսը կ'անցընէ ջուրի մէջէն։
-Ծանօ՞թ էք հայ արուեստին, կա՞յ ստեղծագործող կը կամ ստեղծագործական դպրոց մը, որ կ'առանձնացնէիք հայ արուեստի պատմութենէն։
Իրանահայ նկարիչ Դաւիթ Էտմունտեան՝ ծնած 1944 թուականին։ Մահացած է 2004-ին։ Նկարած է երեւակայական ծառեր, ուր ես մեծապէս կը գնահատեմ գոյներու եւ լոյսերու հզօր ծաւալը։ Ես կը նշեմ եւս մէկ ժամանակակից հեղինակի անուն՝ Գայ Թումանեան, որ կ'ապրի Ֆրանսայի մէջ եւ երբեմն կը ցուցադուի նաեւ Հայաստանի մէջ։ Ինքը բնանկարիչ է, գունաստուերային խաղեր սիրող արուեստագէտներէն։
-Շուտով դուք պիտի այցելէք Հայաստան, ի՞նչ է Ձեր այցելութեան նպատակը։ Ի՞նչ զգացումներ ունիք Հայաստանի հետ կապուած։
2018 թուականի ամրան ես իրականացուցի իմ առաջին այցը Հայաստան եւ դիմեցի քաղաքացիութիւն ստանալու համար։ Ինծի համար մեծ անհրաժեշտութիւն է մօտենալ իմ արմատներուն եւ ես, իսկապէս, շատ լաւ կը զգայի Երեւանի մէջ։ Շատ կ'ուզեմ եւ կը կարեւորեմ ցուցադրուիլ Երեւանի մէջ։
Երեւանեան առաջին ցուցահանդէսը, որ կը սպասուի արդէն 2019 թուականի ամրան, պիտի ըլլայ իմ անձնական ձեռքբերումը։ Հայաստանը իմ նախնիներուս երկիրն է, ես շատ կապուած եմ անոր եւ այն ամէնուն, ինչը զիս կը կապէ այդ հողին։ Հօրս ընտանիքը մեծ չարչարանքներու ենթարկուած է Ցեղասպանութեան տարիներուն: Ինձ միշտ պիտի ուղեկցի ընտանիքիս պատմութեան բացթողուած մասը: Այդ պատճառով ինծի համար շատ կարեւոր է վառ պահել նախնիներուս եւ այդ տարիներուն կոտորուած բոլոր հայերուն յիշատակը, ու հետք ձգել իմ նախնիներուս հողին վրայ։
Գայիանէ Յովհաննիսեան
«Հայերն Այսօր»
