15.09c
Երեվան
երք, հնս 24
-Սրբազան հայր, կ'ուզէինք իմանալ, թէ ի՞նչպիսի իրավիճակի մէջ կը գտնուի Դամասկոսի հայութիւնը, որովհետեւ լրատուական աղբիւրները շատ յաճախ,պատահաբար ըսեմ, կ'անտեսեն Դամասկոսի հայութեան վիճակը, կը խօսին Հալէպի մասին՝ առաւելաբար:
Դամասկոսի շրջակայքը նոյն անապահով վիճակի մէջ է, ինչ որ Սուրիոյ տարբեր շրջաններ եւ ուրեմն, այսպէս՝ ոչ ապահով շրջաններու սահմանագիծը կ'անցնի ճիշդ եկեղեցւոյ թաղամասէն, որը հին Դամասկոսի շրջանն է եւ օրական ռմբակոծումի, կրկակոցներու, պայթումներու ձայները կը լսուին արդէն մօտիկէն ու հեռուէն, այն աստիճան, որ երբեմն պայթումներու պատճառով նոյնիսկ մեր, այսինքն իմ բնակարանս եւ գրասենեակս, որ եկեղեցւոյ մէջ է՝ ռմբակոծումէն կը ցնցուին, այսինքն այդքան մօտ է: Ինչ կը վերաբերի կենցաղային պայմաններուն, համաեմատաբար ուրիշ շրջաններու Դամասկոսի այս շրջանի աւելի լաւ դրութեան մէջ , այսինքն առայժմ օրական կ'ունենանք 4-5 ժամ ելեկտրականութիւն, ջուրի մատակարարումը եւս տանելի է եւ այսպիսով մարդիկ կրնան ապահովել իրենց առօրեայ կարիքները, այս իմաստով կենցաղային պայմանները աւելի բարւոք են, քան ուրիշ տեղեր, ինչպէս օրինակ Հալէպը:
-Դամասկոսահայ գաղութի թիւին մասին ի՞նչ տուեալներ կրնաք տալ, գետնի վրայ հայութեան կեանքը ինչի՞ շուրջ կեդրոնացած է, ի՞նչ կ'ընեն մարդիկ, ինչպէ՞ս կ'անցնի իրենց առօրեան եւ ինչո՞վ կը զբաղուին:
Ընդհանրապէս կեանքը կ'ընթանայ իր բնական հունով, որովհետեւ հայկական այդ թաղամասերը, որոնց մէջ հայեր կ'ապրին ապահով վիճակի մէջ են եւ առօրեայ աշխատանքի կարելիութիւններ թէեւ շատ քիչ են , բայց կան: Ինչ կը վերաբերի գաղութային կեանքին, մեր բոլոր վարժարանները եւ ակումբները կը գործեն, եկեղեցին կը գործէ կանոնաւոր կերպով, քիչ մի թեթեւցած են որոշ ծրագիրներ, ձեռնարկներ, երեկոներ, մանաւանդ հիմա, ամրան շրջանին, այնուհանդերձ առաջնորդարանին ջանքերով ունինք ամառնային դպրոց, մեր ակումբները կը գործեն, պարախումբի, նուագախումբի, փողերախումբի փորձերով եւ տարբեր սկաուտական երեկոներով: Այդպիսով մենք կ'ուզենք երեխաները ներգրաւել այդ կեանքին մէջ ,պզտիկներուն պահելով առօրեայ դժուարութիւններէն հեռու : Ինչ կը վերաբերի գաղութի թիւին, մեր գաղութի՝ Դամասկոսի թիւը ընդհանրապէս ճշգրիտ տուեալներով 1200 ընտանիք եղած է, այսինքն 7000-8000-ի չափ հաշուած է միշտ եւ այսօր դժբախտաբար պիտի ըսեմ, թէ Դամասկոսի մէջ ապրող հայերուն թիւը 4000 է , այսինքն մեր գաղութի զաւակներուն 45 տոկոսը քաղաքէն դուրս է այս կամ այն պատճառով, ոմանք Հայաստան, ոմանք Լիբանան, ոմանք աւելի հեռու վայրեր գացած են:Ինչպէս նշեցիք, Դամասկոսի մասին շատ չեն խօսիր, միշտ մեր ցաւը կը կեդրոնանայ Հալէպի եւ Քէսապի վրայ, բայց Դամասկոսի գաղութն ալ բաւական ծանր օրեր ապրեցաւ: Դէպքերու սկզբնական շրջանին պայթումի մը պատճառով քանդուեցաւ ԹՄՄ-եան կեդրոնատեղին, ռմբակոծումներ եղան Ս. Սարգիս եկեղեցւոյ վրայ, Հայ կաթողիկէ Թագուհի Տիեզերաց եկեղեցւոյ վրայ, «Փարոս» Հայ Կաթողիկէ վարժարանի վրայ, որուն պայթումին պատճառով 75 երեխաներ վիրաւորուեցան, հրթիռներ ինկան նաեւ ազգային Թարգմանչաց ճեմարանին վրայ, որ ճիշդ եկեղեցւոյ կողքքը եղող շէնքն է, հոն եղած պայթումին զոհ տուինք, առաջին դասարանի չորս երեխաներ: Ընդհանուր վիճակը այս է, այսուհանդերձ կիրակնօրեայ մեր պատարագերը կ'ընթանան, ազգային կեանքին մէջ ժողովները, հանդիպումները բոլորը կը կատարուին խնդիրներէն առաջ եղած նոյն եռանդով, բայց աւելի համեստ ներկայութեամբ , համեստ պայմաններու մէջ:
- Վերջերս Հայաաստանցի յայտնի բարերեր Գագիկ Ծառուկեան իշխանական նուիրատուութիւն մը ըրաւ Անթիլիասի կաթողիկոսարանին, ուր նաեւ նշուեցաւ, որ այդ նուիրատուութենէն որոշ գումար մը, պիտի յատկացուի սուրիահայութեան: Արդեօք դուք տեղեա՞կ էք, կամ ընդհանրապէս ինչպէ՞ս կը մեկնաբանէք այս մէկը , որովհետեւ Դամասկոսի թեմէն, ոչ ալ միւս համայնքներէն ներկայացուցիչներ կային, ոչ Բերիոյ թեմի կաթողիկէ առաջնորդը կար, ոչ դուք կայիք, ոչ աւետարանական համայնքէն ներկայացուցիչ կար, այսինքն պիտի ուզէի ձեր մեկնաբանութիւնը լսել:
Ուրեմն, երբ նուիրատուութիւն մը կը կատարուի, ընդհանրապէս մեր պայմանաւորուածութիւնը հետեւեալն է, որ պայման չէ, որ բոլորս ներկայ ըլլանք ինչ որ նուիրատուութեան արարողութեան մը: Օրինակ ես առիթ ունեցայ Ամերիկա այցելելու եւ իմ ներկայութեամբ նուիրատուութիւններ եղան: Նոյն առիթը ունեցաւ Շահան սրբազանը: Եթէ հիմա Գագիկ Ծառուկեանը առիթը ունեցաւ այցելելու Անթիլիաս եւ Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան միջոցաւ ինչ որ նուիրատուութիւն ընելու, Շահան սրբազանն ալ իբրեւ ներկայացուցիչ եւ բամբեր սուրիոյհայութեան կրցաւ հոն գտնուիլ մենք խնդիր մը չենք տեսներ ատոր մէջ: Երեւոյթը դրական է: Մեր ներկայաութիւնը նախապայման չենք դրած այս կապակցութեամբ: Հարցի երկրորդ բաժնին անդրադառնալով, ըսեմ հետեւեալը՝ առայժմս մանրամասնութիւններ չունիմ, թէ տրուած գումարին ինչ տոկոսը պիտի տրամադրուի սուրիահայութեան հետ կապուած ուրիշ ծրագրերու: Յամէնայնդէպս ընդհանրապէս հետեւեալ ձեւով կը համակարգուի աշխատնքը: Համահայկական եւ աշխարհի չորս կողմերէն կատարուած նուիրատուութիւնները կը հաւաքուին մեր կաթողիկոսարաններուն մէջ, այսինքն ըլլա՛յ Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան մէջ եւ կամ Սուրբ Էջմիածնի Ամենայն Հայոց կաթողիկոսութեան մօտ: Բոլոր նուիրատուութիւները պէտք է հասնին այս խողովակներով, այսինքն կաթողիկոսարաններու եւ նուիրապետական աթոռներու միջոցաւ եւ այդ գումարը կը հաւաքուի սուրիահայութեան շտապ օգնութեան եւ վերականգնումի մարմնին մօտ, որուն անդամներն են համայնքապետերը եւ մեր քաղաքական մշակութային կազմակերպութիւններու ներկայացուցիչները եւ այնտեղ է որ կ'որոշուի, թէ ինչպէս պիտի բաժնուի հաւաքուած գումարը: Սկզբնական շրջանին երբ վիճակը աւելի բարւոք էր, ընդհանրապէս կը մտածէինք ժողովուրդի քանակի թիւի կամ տոկոսի համեմատութեամբ բաժնել ստացուած օգնութիւններն ու գումարները , բայց դժբախտաբար իրականութիւնը այլ եղաւ եւ նուիրատուութեանց հիմնական բաժինը կ'երթայ Հալէպ, որով հոն կարիքները աւելի են: Շրջան մը մեր բոլորին ուշադրութիւնը կեդրոնացած էր դէպի Քէսապ, անցեալ տարուան Քէսապի դէպքերուն պատճառով: Միայն կ'ուզեմ իմ կողմէս բան մը աւելցնել, որ այս բոլոր խնդրին մէջ կը մոռցուի միշտ Հոմսի պարագան, Հոմսի մասին միջազգային տարբեր լրատուամիջոցներուն մէջ լսուեցաւ: Պէտք չէ մոռնանք, որ մենք հոն նաեւ գաղութ մը ունինք եւ այդ գաղութը ենթակայ է Դամասկոսի թեմին: Հոն ունինք «Ազգային Սահակեան վարժարան»ը եւ «Սուրբ Մեսրոպ եկեղեցին», որոնք կը գործեն նոյն շէնքին մէջ,որը բարեբախտաբար, զինեալներու կողմէ օգտագործուած էր որպէս դաշտային հիւանդանոց եւ այդպէս ըլլալով շէնքը չէ քանդուած: Եկեղեցին եւ դպրոցը կը գտնուին ծանր պայմաններու տակ:
Ներկայիս ի՞նչ վիճակ կը պարզէ: Կրնաք Մանրամասնել:
Ուրեմն, երբ ազատագրուեցաւ մենք գացինք այնտեղ ուղղակի տեսնելու, թէ ինչ է ընդհանուր վիճակը, ուրեմն դասարաններն ու սենեակները բժշկական կեդրոններ վերածած էին: Իսկ դպրոցական հանդէսներու սրահը վիրահատութիւններու սրահ դարձուցած էին: Զինեալները Հոմսի կամ այլ շրջաններու հիւանդանոցներէն գողցած իրենց սարքաւորումները բերած եւ հոն տեղադրած էին, ուրեմն երբ շրջանը ազատագրուեցաւ մենք կառավարութեան տեղեակ պահեցինք,եւ առողջապահութեան նախարարութենէն եկան եւ այդ բոլորը այլ տեղ փոխադրեցին: Այժմ շէնքը կայ, անմխիթար վիճակի մէջ է, վնասը շատ է, այսինքն անկարելի է օգտագործել, մենք կը ջանանք միջոցներ գտնել որպէսզի վերանորոգենք եւ ապահովենք կրկին թ՛է եկեղեցւոյ եւ թ՛է դպրոցի աշխատանքը: Չմոռնամ ըսել, որ Հոմսի մէջ մենք ունինք մօտաւորապէս 110 ընտանիքներ որոնք այսօր այս կամ այն ձեւով Հոմսի շրջակայի գիւղերուն եւ գիւղական շրջաններուն մէջ են, այսիքն Ֆէյրուզէ, Զայտալ, Մաշթա Հլու, նոյնիսկ Լաթաքիա, Թարթուս, Հալէպ եւ մինչեւ Լիբանանը: Ուրեմն այսօր շատ սփռուած է տեղի ժողովուրդը այդ իսկ պատճառով կը դժուարանանք որեւէ մէկ ձեռնարկ մը կամ հանդիպում մը կազմակերպել: Նշեմ նաեւ, որ Մաշթէ Հլուի մէջ 2-3 առիթներով Պատարագ, աղօթք եւ խաղողօրհնէք կատարեցինք, ուր մասնակցեցան ոչ միայն Հոմսի այլ նաեւ այնտեղ եկած եւ հոն հաստատուած հայեր:
-Այս շրջանները ամբողջութեամբ իշխանութիւններու հովանաւորութեան տա՞կ են հիմա, ներկայիս:
Այո՛, եթէ նկատի ունի Մաշթա Հլուն այո այդպէս է:Հոմսէն դէպի արեւմուտք այսինքն դէպի Թարթուս եւ ծովափնեայ շրջանները տանող ճանապարհները կը գտնուին պետական հովանաւորութեան տակ: Դժուար է այսօր ըսե, որ ամբողջ տարածք մը այս կամ այն կողմին ձեռքն է: Հոմսի որոշ շրջաններ ազատագրուած են բայց ամայացած, հետեւաբար շէնքերը քանդուած, թալանուած այրած, անմարդաբնակ դարձած, իսկ միւս մասն ալ զինեալներու կամ մարտերու շրջաններ են: Դէպի Հիւսիս Հալէպի ճամբան փակ է եւ Հալէպ երթալու համար ստիպուած ենք Թատմորի, Խանասէրի եւ այլ ճամբաներով երթալ եւ հասնիլ Հալէպ:
-Ի՞նչ խօսք կ'ուզէք լսելի դարձնել «Արեւելք»ի միջոցաւ մանւանդ, որ շատ կը խօսուի Սուրիոյ տագնապի հանգուցալուծման մասին, Րիատ, Մոսկուա, Դամասկոս, Թեհրան, այս քառեակին շրջանգիծին մէջ եւ անշուշտ Միացեալ Նահանգներու շրջանակներուն մօտ: Կրնա՞ք այս առումով տեղեկութիւն մը տալ կամ մեր ընթերցողները իրազեկել, որ ի՞նչ հանգուցալուծում կրնայ ունենալ Սուրիոյ այս արիւնալի, սոսկալի եւ երկարատեւ ու ծանր պատերազմը: Ձեր կարծիքով ի՞նչ աւարտ կրնայ ունենալ, ի՞նչ սենար կարելի է նշմարել այս առումով:
- Յայտնի է, որ Սուրիոյ մէջ կատարուածը որեւէ մէկ ժողովրդավարական կամ այսպէս կոչուած՝ արաբական գարնան հետ կապ չունեցաւ եւ ոչ ալ բարեփոխումներու պայքար մըն էր, եւ ցաւօք Սուրիան միջազգային, համաշխարհային, տարածաշրջանային բոլոր խաղերուն խաղավայրը՝ դաշտը եղաւ: Ուրեմն վերջին զարգացումները՝ յատկապէս , Իրանի ու արեւմուտքի միջեւ կայացած համաձայնութիւնը, վերջին շրջանի քաղաքական եւ դիւանագիտական յարձակումները, որ կը կատարուին Սուրիոյ վրայ մեղմացած են, կամ լռած: Ընդհանրապէս միջազգային լուրերը աւելի բարւոք են որպէսզի միասնական ճիգերով պայքար մը մղուի իսլամական պետութեան դէմ, եւ այս միջոցաւ մենք կ'ակնկալենք, որ այս միջազգային բարի կամեցողութիւնը նաեւ իրենց անդրադարձը կ'ունենան սուրիական ճգնաժամին վրայ: Անկէ ետքէ նաեւ, որ մեր գաղութը պիտի կարողանայ հանգիստ շունչ առնել եւ խաղաղ օրեր յուսալ: Այս բոլորը սակայան տեղեկութիւններ չեն այլ ենթադրութիւններ: Ինչ կը վերաբերի ձեր միջոցով մեր հայրենակիցներուն ուղղելիք խօսքիս պիտի ըլլայ հետեւեալը, ըլլայ մեր ժողովուրդին ՍոՒրիոյ մէջ, ըլլայ Սուրիայէն դուրս, ըլլայ Սուրիոյ մէջ ապրող մեր զաւակներուն, որ չտարուինք այն մեծ կամ փոքր պետութիւններու խոստումներուն, առաջարկներուն , բարիացակամութեան, թէ իրենք պատրաստ են հոգ տանիլ եւ ապահովել սուրիահայութիւնը աւելի ապահով տեղեր տեղափոխելու եւ տեղահանելու, տեղաւորելու: Վերջին տարիներու փորձառութիւնը ցոյց տուաւ, որ այսպիսի բան մը չկայ, դժբախտաբար: Հայաստանի կառավարութեան կեցուածքին մասին ըսեմ, կառավարութիւնը որ պարտականութիւն տուած է այս կամ այն նախարարութեան քննարկելու համար սուրիահայութեան տեղահանութեան հարցը եւ ուրեմն Հայաստանի լրատուամիջոցները բոլորն ալ հետեւեցան եւ անմիջապէս այն եզրակացութեան հասան, թէ բոլոր հալէպցիները կ'ուզեն դուրս ելլել երկրէն եւ միջոց չունին, բանտարկուած են , իմ կարծիքով պէտք է սուրիահայուն ցաւին յարգանքով մօտենալ եւ մէկ երեւոյթը պէտք չէ ընդհանրացնել եւ բոլորին վիզին փաթթել , իմ կեցուածքս հետեւեալն է, որ մենք ոչ կ'արգիլենք, ոչ ալ կը ստիպենք, ո՛չ երթալու, ոչ ալ մնալու , միայն մէկ պարտականութիւն դրած ենք մեր առջեւ, այն որ պիտի մնայ մեր օգնութեամբ, ան որ պիտի փափաքի իր բախտը փորձել Սուրիայէն դուրս նոր կեանք մը ստեղծելու, մեր առաջին խրատը պիտի ըլլայ անշուշտ երթալ Հայաստան եւ հոն հաստատուիլ: Հալէպի մէջ կան շատ հայեր, որ կ'ուզեն մնալ եւ շատ հայեր, որ կ'ուզեն ելլել, բայց շուարած են որով բաւարար միջոցներ չունին եւ այդ միջոցները ոչ թէ միայն նիւթական են, այլ իրենց կեանքը կապուած է գործի կամ տունի, կալուածի մը հետ, Սուրիայէն ելլելու ինչ որ հեռանկարային ուրիշ տեղ մը երթալու առումով իրենց համար ապագան յստակ չէ, այդ մտավախութիւնը ունին, շուարած վիճակ մըն է,եւ ուրեմն ճիշդ աս ցաւին մէջը ըլլալուն համար պէտք է յարգանքով մօտենանք իրենց մտահոգութիւններուն եւ որոշումներուն եւ անտեղի յայտարարութիւններ մէջտեղ չնետենք, թէ բոլորը կ'ուզեն ելլել եւ օգնութիւն չի կազմակերպուիր զիրենք Սուրիայէն դուրս բերելու:
Վերջին ըսելիք մը ունի՞ք:
Պիտի ուզէի նշել, որ սուրիական ճգնաժամը արդէն 4-րդ տարին կը բոլորէ , բայց այդուհանդերձ կը շարունակուի ժողովուրդի դժուար ճգնաժամային վիճակը, ուրեմն զգալի է, որ օգնութիւններու եւ օժանդակութեան ձեռք երկարելու այս ճիգերը բաւական մեղմացած են, ուստի պիտի խնդրեմ, որ անոնք, որոնք կարողութիւն ունին շարունակեն իրենց բարեգործութիւնը, որովհետեւ մեր ժողովուրդը տակաւին օգնութեան կարիքը ունի:
Հարցազրոյցը ՝ Ս. Ա.
