image
Հրատապ լուրեր:

Հայոց Լեռներու Արուեստագէտը

Հայոց Լեռներու Արուեստագէտը

Հայոց   լեռներու ծիսական նկարիչ, բնութեան արքայ, քրմապետ… Այսպէս կը կոչեն հայ ժամանակակից արուեստագէտ Աշոտ Աւագեանը` անոր ընկերները եւ անոր արուեստի մասին պատկերաւոր արտայայտուողները:

Հայաստանի Սիւնիքի մարզի Սիսիան քաղաքը ծնած եւ հոն բնակող նկարիչը ծանօթ է թէ՛ իր  հայրենի քաղաքի, թէ՛ Հայաստանի սահմաններէն դուրս. տասնեակ զբօսաշրջիկներ տարուան տարբեր եղանակներուն կ’ուղեւորուին  Սիսիանի մօտակայքը գտնուող հնավայրեր` Զօրաց քարեր,  Ուխտասար, որոնց շրջակայքը արուեստագէտը բնութեան մէջ կատարած է իր աշխատանքները կամ տարբեր պատահմունքներու (happening) միջոցով բնութիւնը գործածած է իբրեւ «ցուցասրահ» մը կամ արուեստի հետ հաղորդակցութեան վայր մը: Այդ բացօթեայ ցուցադրութիւններուն ընթացքին Աշոտ Աւագեանին նկարները կը կախուին քարերու կամ քարանձաւներու վրայ, կ’ընկղմին ջուրին մէջ, երբեմն կ’այրին  կրակի վրայ:Հին հայկական առասպելներու, ծէսերու, ծիսակարգերու նորօրեայ հռչակումը Աշոտ Աւագեանի ստեղծագործութիւններուն մէջ կը դառնան բարձրակարգ արուեստ` մաս կազմելով ժամանակակից նկարչութեան:Նկարիչը ատոր միջոցով կը հաստատէ, որ մարդ  իր ամէնէն ներդաշնակ վիճակը կը զգայ բնութեան մէջ եւ, մարդ, գալով  բնութենէն եւ դանդաղ փոխակերպուելով, կ’երթայ դէպի բնութիւն: Այդ պատճառով ալ ան յաճախ ծէսեր կը կատարէ բնութեան մէջ` օդի, ջուրի, կրակի եւ այլ բնական երեւոյթներու միջոցով ցոյց տալով մարդու եւ բնութեան ներդաշնակութիւնը: Նկարիչը յաճախ անձամբ կ’ուղեկցի այցելուներուն` պատմելով հայրենի եզերքի անսահման հետաքրքրական  ու անվերջանալի պատմութիւնները:Վերջին շրջանին Աշոտ Աւագեան կը զբաղի որմնանկարչութեամբ եւ մանրանկարչութեամբ:  Այդ ժանրին աւելի խորութեամբ անդրադառնալու  համար առիթ  հանդիսացած է այն, որ Աշոտ Աւագեան երկար ժամանակ աշխատած է իր  «Մաշտոց» գեղանկարչական որմնանկարին վրայ: Այդ աշխատանքին համար ան 2013 թուականին ստացած  է Հայաստանի պետական մրցանակ, իսկ աշխատանքը զետեղուած է Մեսրոպ Մաշտոցի անուան հնագոյն ձեռագրատուն-մատենադարանին մէջ:Յուլիս 17-ին Համազգայինի «Լիւսի Թիւթիւնճեան» ցուցասրահին  մէջ կը բացուի հայրենի տաղանդաւոր գեղանկարիչ, վերացական արտայայտչապաշտութեան  (abstract expressionism) հայ  ամէնէն նշանաւոր  ներկայացուցիչներէն Աշոտ Աւագեանի գեղանկարչական աշխատանքներուն ցուցահանդէսը: Մինչ այդ Աշոտ Աւագեան, ցուցահանդէսէն առաջ, խօսեցաւ իր սպասումներուն  մասին եւ պատմեց, թէ ինչպէս մտած է արուեստի աշխարհ, եւ հակառակ անոր որ պատահական  դիպուածով մը եղած է, բայց այսօր հաստատ է,  որ այդ աշխարհը ի վերուստ սահմանուած էր իրեն համար:

 

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Ըլլալով ազատ, առանց սահմաններու ստեղծագործող նկարիչ մը` ստացաք պետական մրցանակ: Արդեօք այդ մէկը քիչ մը կը կաշկանդէ՞ արուեստագէտը, որ հեռու է պետական, իշխանական միջավայրերէ:

ԱՇՈՏ ԱՒԱԳԵԱՆ.- Ո՛չ, եւ զարմանալի է, որ որոշ մարդիկ ճիշդ այդպէս ալ կարծած են իմ մրցանակէս ետք, մտածած են, որ եթէ ես այդպիսի բարձր պարգեւ ստացայ, ուրեմն փոխուեցայ:  Որոշ շրջանակներ ալ մտածած են, որ թերեւս ես բարձրացուցի իմ գործերուս գինը, եւ ատկէ ետք  իմ գործերս սկսան քիչ գնել` վստահ ըլլալով, որ անոնք իմ ստացած  մրցանակէն ետք  արդէն տարբեր գին ունին… Փաստօրէն մրցանակը քիչ մը «վնասեց» ինծի: Բայց ես նոյնն եմ, նոյն արուեստագէտը, նոյն  գործերով, նոյն մտածումներով, նոյն ազատութեամբ:

Հ.- Վերջին տարիներուն քիչ մը ժանրային փոփոխութիւն կայ կարծէք ձեր արուեստին մէջ:

Ա. Ա.- Մատենադարանին մէջ տեղադրուած աշխատանքէս ետք սկսայ լրջօրէն զբաղիլ միջնադարեան որմնանկարով եւ մանրանկարչութեամբ: Այդ նկարը իր ազդեցութիւնը ձգեց այսօրուան իմ նկարչութեանս վրայ, կը փորձեմ  հինն ու նորը  համադրել, որքանո՞վ կը յաջողի, արդէն չեմ գիտեր:

Ես կ’ընեմ բաներ, որոնք կ’ուզեմ ընել: Թերեւս աշխարհի մէջ ամէն բան արդէն կատարուած է, մենք պարզապէս հնագոյն արուեստի նոր ժամանակներու մեկնաբաններն ենք:

Հ.- Ցուցահանդէսով պիտի ներկայանաք Լիբանանի մէջ. ի՞նչ զգացումներ ունիք:

Ա. Ա.- Լիբանանի, առհասարակ` Միջին Արեւելքի հանդէպ քիչ մը անծանօթութիւն ունիմ, բայց նոր երկիր մըն է ինծի համար, կ’ուզեմ ճանչնալ, եւ եթէ այդ երկիրը  իրապէս այն մշակոյթը ունի եւ այն մշակոյթի կրողն է, ինչ որ 1000, 2000 տարի առաջ, ուրեմն հոգեպէս հարստացած պիտի դառնամ,  մանաւանդ որ հայկական գաղութին մէջ պիտի ըլլամ, որ առանձնակի ջերմութիւն մըն է:

Մօտ 15 տարի առաջ,  երբ սահմանները նոր բացուած էին, եւ սփիւռքահայեր սկսան աւելի յաճախ գալ, մենք չէինք գիտեր` ժամանակակից արուեստին նկատմամբ ինչ մօտեցում ունին անոնք, այնպիսի տպաւորութիւն կար, թէ հայրենիքի կարօտով տարուած ազգային, հայրենասիրական նիւթեր կը փնտռեն արուեստին մէջ: Բայց այսօր վստահօրէն կրնամ ըսել, որ ժամանակակից ու  որակեալ արուեստ կը սիրեն, յաճախ մեզմէ աւելի ալ  կը գնահատեն:

Հ.- Ըսիք, որ մանրանկարչական գործերու շրջան է, իսկ ի՞նչ փոփոխութիւններ կը սպասուին ձեր արուեստին մէջ յառաջիկային:

Ա. Ա.- Մեծ փոփոխութիւններ չեմ կարծեր, թէ ըլլան, քանի որ մեծ փոփոխութիւնը, թէկուզ լռութիւնը, կեանքի, աշխարհի մեծ փոփոխութիւններուն առնչուած է: Ըսենք` պատերազմի: Ես պատերազմի պատճառով տասը տարի չնկարեցի, ձգեցի նկարելը, պատերազմի այդ պատկերները մէջս մնացին եւ խորքին մէջ մեծ ազդեցութիւն ձգեցին իմ նկարչութեանս վրայ: Մինչեւ պատերազմ` բոլորովին ուրիշ բան կը նկարէի, պատերազմէն ետք արուեստս փոխակերպումներ ստացաւ:

Հ.- Արուեստագէտը միշտ աւելի լաւ կը զգայ, աւելի շուտ կը տեսնէ: Որպէս արուեստագէտ, որպէս պատերազմին մասնակից եւ որպէս սահմանին մօտիկ շրջանին մէջ ապրող մարդ` ի՞նչ կը զգաք, պատերազմ պիտի ըլլա՞յ:

Ա. Ա.- Մենք  այսօր ալ պատերազմի մէջ ենք, պատերազմը աւարտած չեմ տեսներ: Անպատրաստ հանգստութիւն կայ քիչ մը, բայց պատերազմի վտանգը չէ հեռացած: Չեմ գիտեր` այդ նոյն ոգին կա՞յ: Թերեւս ոգին նոյնը չէ, ինչ որ առաջ էր, բայց ատոր փոխարէն` բանակ ունինք: Այն ժամանակ թերեւս ոգին աւելի զօրաւոր էր, բայց բանակ չունէինք: Պատերազմին հաւասարազօր վատ բան կայ այսօր, որ զիս աւելի  կը մտահոգէ, այն է, որ ժողովուրդը կը լքէ գիւղերը, հեռաւոր շրջանները: Մեր գիւղերը կը պարպուին:

Հ.- Այդ առումով ինչպիսի՞ն է վիճակը Սիսիանի մէջ, ուր դուք կը բնակիք:

Ա. Ա.- Չորս-հինգ գիւղ արդէն պարպուած է շրջանին մէջ: Երեք  գիւղի մէջ դպրոցները գոցուած են, եթէ այսպէս շարունակուի, չորս տարի ետք նորէն դպրոցներ կը գոցուին: Իսկ եթէ դպրոցը գոցուեցաւ, գիւղը չի մնար արդէն: Ատիկա ցաւ է:

Հ.- Ի՞նչ է արուեստին  դերը ձեր այդ նշած կորուստներուն, լքուածութեան մէջ:

Ա. Ա.- Մենք փորձեցինք շրջանին մէջ մշակութային փոքր ծրագիրներ իրականացնել, ոգեւորել, մենք  անձնապէս քիչ մը ոգեւորուեցանք, բայց երկար չտեւեց: Մեծ խնդիր մըն է, որ արուեստի, ոգեւորութեան միջոցով լուծուելիք չէ: Եթէ Դաստակերտի  հանքը չաշխատի, մօտակայ գիւղերը բոլորովին կը պարպուին, միւս կողմէ` բնապահպանները դէմ են հանքի շահագործումին,  եւ այսպէս, շրջանի բնակիչները մնացած են գոց շղթայի մը մէջ:

Հ.- Այդ ամէնը ձեզ չի՞ հիասթափեցներ` ապրիլ եւ ստեղծագործել տարածքի մը մէջ, ուր ամայութիւն կայ բոլոր իմաստներով:

Ա. Ա.- Չի հիասթափեցներ, քանի որ համոզում ունիմ, որ ասոնք մեր ամէնէն վատ ժամանակները չեն, շատ  աւելի վատ ժամանակներ ալ եղած են, յաղթահարուած, անցած են: 1906, 1909, 1915, 1920 եւ ուրիշ այլ թիւեր եղած են, որոնք օրհասական եղած են մեր ժողովուրդին համար: Հիմա գոնէ միատարր ենք, բանակ ունինք, պետականութիւն ունինք:

Այսօր զիս կ՛անհանգստացնէ մեր ներքին, ներսի թշնամին: Ցաւ կը պատճառեն արհամարհանքը, անօրինակութիւնը, որոնք մեզի հանդէպ կը կատարուին:  Երկար ժամանակ պետականութեան պակասէն մենք շատ վատ յատկութիւններ ձեռք բերած ենք, պոռոտախօս դարձած ենք, անհանդուրժող եղած ենք: Եթէ միայն փոքր պետականութիւն ունենայիք,  ըսենք` 1915  թուականին, Ցեղասպանութիւն չէր ըլլար: Երկար տարիներ, դարեր պետականութիւն  ունեցող մարդը, ժողովուրդը տարբեր է, այդ մէկը անոր ծիներուն մէջ կը մտնէ, եւ ան ուրիշ մէկը, այլ մտածողութեան տէր կը դառնայ:

Հ.- Հայաստանի մէջ, Երեւանէն դուրս կան քիչ արուեստագէտներ, որոնք կրցած են իրենց քաղաքին, երկրին սահմաններէն դուրս գալ:   Գիւմրին նկատի եթէ չառնենք, միւս քաղաքներուն մէջ  չկան, բայց կաք դուք` Սիսիանէն, որ կրցած էք փոքր քաղաքի սահմանները յաղթահարել եւ ճանաչում ձեռք բերել դուրսը: Ինչպէ՞ս կրցած էք միայնակ, առանց պետութեան աջակցութեան ընել այդ մէկը:

Ա. Ա.- Ինչպէս կ’ըսէ ժողովրդական խօսքը` «Շան քիթէն ջուր խմելով» կրցած եմ: Չարչարանքով եղած է այդ մէկը: Այդ ճանապարհին ամէն բնորոշում ալ վաստակած եմ` թէ՛ խենթ, թէ՛ ցնդած, թէ՛ ալ չեմ գիտեր ինչե՜ր: Փոքր քաղաքին մէջ ըրած եմ բաներ, որոնք նոյնիսկ մեծ քաղաքներուն մէջ կրնան տարօրինակ թուիլ, չհասկցուիլ: Բայց անցած եմ այդ ճանապարհը: Եղած եմ այնպիսին, ինչպիսին եմ` առանց կեղծելու:

Մեր  շրջանին մէջ կայ Ուխտասար հնավայրը, որուն մասին վերջին անգամ  յիշատակուած էր 1970-ական թուականներուն: Գիրք գրած էին եւ մոռցած էին: Երբ ես սկսայ զբաղիլ Ուխտասարով, սկսաւ աւելի շատ  զբօսաշրջիկ այցելել, եւ  այսօր Տաթեւին հաւասար զբօսաշրջիկ կ’այցելէ նախաքրիստոնէական այդ հնավայրը: Եւ զբօսաշրջային ուղեցոյցներու մէջ Ուխտասարը նաեւ իմ արուեստովս ներկայացուած է: Իմ արուեստի գործողութիւններս ալ այդ վայրին մէջ նպաստեցին ատոր:

Հ.- Դուք նաեւ ուսուցիչ էք Սիսիանի Գեղարուեստի ուսումնարանին մէջ: Ինչպիսի՞ սերունդի հետ կ’աշխատիք: Մեծերը սովորաբար լաւ չեն արտայայտուիր այսօրուան սերունդին մասին: Դուք ի՞նչ կ’ըսէք:

Ա. Ա.- Շրջան մը տնօրէն ալ եղայ այդ դպրոցին մէջ, այսօր ուսուցիչ եմ միայն: Երբեք չեմ փորձած իմ ձեռագիրս պարտադրել աշակերտներուս, զիրենք ազատ ձգած եմ: Ատիկա կարեւոր է, եւ անոնցմէ շատեր ծանօթ արուեստագէտներ դարձած են, ետքը ըսած են` ի՛նչ լաւ է, դուն մեզի չէիր պարտադրեր, չէիր ճնշեր: Հիանալի սերունդ  է: Երբ որ վատ կ’արտայայտուին այս նոր սերունդին  մասին, կը յիշեմ, որ նոյն բաները նաեւ իմ մեծ հայրս կ’ըսէր երիտասարդներուն մասին,  նոյնը  իմ հայրս կ’ըսէր մեր մասին, այսօր իմ հասակակիցներէս  կը լսեմ  նոյն բաները` այս նոր  սերունդի մասին:

Փոքր ժամանակ ես կարդացած եմ «Մեռեալներու գիրքը»,  հոն ալ այդ  նոյն մտավախութիւնը կար. երկու, երեք հազար  տարի առաջ  ալ փաստօրէն եղած է այդ խնդիրը: Բայց այսօրուան սերունդը   աւելի գրագէտ է, աւելի ընկալունակ է, աւելի բաց է:

Հ.- Շատերը կը հետաքրքրէ, որ ըլլալով արհեստավարժ` արուեստի աշխարհ մուտք գործած էք պատահականօրէն: Ինչպէ՞ս եղաւ այդ մէկը:

Ա. Ա.- Փոքր էի, ինծի յանձնարարուած էր այգին ջրել, բայց ես դպրոցէն ետք պայուսակս տունը դնելով` գացի գետին մէջ լողալու եւ չջրեցի այգին:  Երբ տուն պիտի գայի, պատճառ պէտք էր, որպէսզի արդարացնէի իմ ծուլութիւնս, որպէսզի  խուսափէի պատիժէն: Փողոցէն քալած ատենս տեսայ, որ պատուհանէ մը ներս նստած` կը նկարէին: Գլուխս ներս մտցուցի, ուսուցիչ մը կար, ըսաւ` կ’ուզե՞ս հոս գալ: Մտայ, նկարելու սկսայ եւ երեկոյեան տունը ըսի, որ նկարչութեան գացած էի եւ այդ պատճառով այգին չեմ ջրած:  Արարքս արդարացուեցաւ, եւ ատկէ ետք արդէն ինծի ոչ թէ այգին ջրելու կը ղրկէին, այլ` նկարչութեան դասերու: Այսպէս նկարիչ դարձած եմ:

Ես գիտեմ, որ մարդու մը մէջ ամէն ինչ կայ` ե՛ւ   ստահակը կայ, ե՛ւ հանճարը կայ, ե՛ւ շնորհալին կայ,  ե՛ւ ապաշնորհը կայ,  նայած թէ  որտեղ  ինչը  կը բացայայտուի: Էքզիւփերին գրած է. «Զիս կը տանջէ ամէն մարդու մէջ մահացած Մոցարթը»: Երբեմն  կտաւը ինծի չի բաւեր, եւ կ՛ընեմ բաներ, որոնք գուցէ շարժապատկեր են, գուցէ թատրոն են, երբեմն գրականութիւն են:

Հ.- Բնութեան մէջ կատարուած ձեր արուեստի գործողութիւններէն մէկը մահուան կ’առնչուի, եւ ատոր իբրեւ արդիւնք` Սիսիանի մէջ պատրաստած էք ձեր գերեզմանը եւ նոյնիսկ յուղարկաւորութեան ծէս կատարած էք: Ի՞նչ է մահը արուեստագէտին համար, ինչպէ՞ս կը վերաբերիք մահուան գաղափարին: 

Ա. Ա.- Մահը ներկայ է կեանքի մէջ: Ամէն քայլափոխի մեզի հետ է մահը, անընդհատ մենք կ’երթանք դէպի մահ, մահ գոյութիւն չունի, մենք կը փոխակերպուինք պարզապէս: Անցեալին աւելի  հանգիստ  վերաբերած  են մահուան` իբրեւ սովորական ընթացք, սակայն այսօր սուգը աւելի է մահուան մէջ: Ինչ կը վերաբերի իմ գերեզմանիս, ապա անիկա միայն գերեզման չէ, հոն բարձրանալով` մարդիկ կը մտածեն: Այդ քարին վրայ ալ կայ գրութիւն. «Ու ամէն ծնուողի հետ նա ծնուելու է, ու ամէն մահացողի հետ նա մահանալու է, ու իւրաքանչիւր ծնունդ առաջին ծննդեան կրկնութիւնն է լինելու, ու իւրաքանչիւր մահ առաջին մահուան կրկնութիւնն է լինելու: Ճշմարիտ եմ ասում, ճշմարիտ…»:

Հ.- Անդրադառնալով ցուցահանդէսին` ի՞նչ կու տայ անիկա ձեզի:

Ա. Ա.- Ցուցահանդէս մը սովորաբար մեծ ներուժ կը խլէ, բայց երբ ես երկրէն  դուրս երթամ, լիցքաւորուած ետ  կու գամ: Միշտ փնտռտուքներու մէջ եմ, քանի դեռ կամ, քանի կ’ապրիմ, նոր բանի մը կարիք միշտ կայ:

 

 

 

16,    Յուլիս, 2015                                                                 «Ազդակ»