image

Հայ Ըլլալու Եւ Հայ Մնալու Պայքարը

Հայ Ըլլալու Եւ Հայ Մնալու Պայքարը

Եթէ մարդու մը համար ապրիլը գոյութիւն ունենալ է, ազգի մը համար ապրիլ կը նշանակէ յարատեւել, կեանքը երկարաձգել իրմէ անդին: Իսկ ազգերը կը յարատեւեն մշակոյթով: Ուրիշ ամէն բան կրնայ մեծցնել կամ պզտիկցնել ազգ մը: Միայն մշակոյթն է, որ կրնայ ազգ մը ապրեցնել իբրեւ ազգ:

 

Լեզուն առաջին օղակն է մշակոյթին: Առանց ազգային լեզուի չկայ ազգային մշակոյթ: Ուիլիըմ Սարոյեանը ամերիկեան մշակոյթ է, Մայքըլ Արլենը` անգլիական, Հանրի Թրուայան` ֆրանսական: Ազգային մշակոյթը Խորենացին է, Նարեկացին է, Նահապետ Քուչակն է, Աբովեանն է, Ահարոնեանն է, Վարուժանն է: Ազգային մշակոյթը Մուշեղ Իշխանն է, Պօղոս Սնապեանն է:

 

Այսօր, երբ նոյնիսկ մեծ պետութիւններ իրենց ժողովուրդներուն կոչ կ՛ուղղեն տէր կանգնելու իրենց ազգային լեզուին: Ու երբ այդ կոչին կարիքը կը զգացուի պետական կեանքի բոլոր բարիքները վայելող ժողովուրդներու համար, մեր պարագային ա՛լ աւելի հրամայական կը դառնայ մեր լեզուին պահպանումը` ո՛չ միայն խօսակցական մակարդակով, այլեւ` աւելի լայն հասկացողութեամբ, իր բառամթերքով, լեզուամտածողութեամբ, քերականութեամբ եւ դասական ուղղագրութեամբ:

 

Դէմ չենք օտար լեզուներ սորվելու եւ գործածելու: Աբովեանի պատմական կոչը երբեք չի կորսնցներ իր այժմէականութիւնը. «Ձեզի կ՛ըսեմ, ձեզի, հայոց նորահաս երիտասարդներ, ձեր անունին մեռնիմ, ձեր արեւուն մատա՛ղ, տասը լեզու սորվեցէ՛ք, ձեր լեզուն, ձեր հաւատքը ամուր պահեցէ՛ք»:

 

Հայ մարդը պայմաններու բերումով միշտ ալ սորված եւ խօսած է օտար լեզուներ, բայց այդ մէկը բնաւ պատճառ եղած չէ ազգային լեզուի հանդէպ յարգանքի իր պարտաւորութենէն զերծ մնալու: Նման բան կրնայ դաստիարակութեան, կրթութեան եւ ընթերցանութեան պակասի հետեւանքը ըլլալ:

Երբ ժողովուրդ մը լեզուի մէջ կը նահանջէ, ամէն բանի մէջ կը նահանջէ: Այսօր այբը մոռցողը, վաղը բենն ալ կը մոռնայ, մանաւանդ… երբ հաշտուի մոռնալու գաղափարին հետ:

 

Դարեր առաջ մեր ժողովուրդը իր հաւատքը փոխել փորձող Յազկերտին մեծ վճռակամութեամբ ըսաւ. «Այս հաւատքէն մեզ ո՛չ ոք կրնայ խախտել, ո՛չ սուրը եւ ո՛չ հուրը, ո՛չ հրեշտակներ եւ ո՛չ ալ մարդիկ…»: Այսօր, նոր օրերու տեսակ-տեսակ Յազկերտներուն դիմաց, նոյն ժողովուրդին շառաւիղները նոյն վճռակամութեամբ պէտք է կարենան ըսել` հայու հաւատքով պահպանուած եւ նահատակներու արեամբ շաղախուած մեր լեզուէն ո՛չ ոք կրնայ հեռացնել մեզ:

 

Յարգանքը մայրենի լեզուին հանդէպ կ՛առաջնորդէ սեփական մշակոյթի յարգանքին: Անդադար պէտք է կրկնել այս ճշմարտութիւնը:

 

Հետեւաբար իւրաքանչիւր Թարգմանչաց տօն մեզի կը թելադրէ միշտ հայերէն խօսիլ, հայերէն մտածել եւ հայերէն գրել: Ու մանաւանդ` մայրենի լեզուի ճամբով պահպանել մեր ազգային մշակոյթը, ազգային ինքնութիւնն ու նկարագիրը: Այսինքն` հայ մնալ եւ խանդավառուիլ հայկական արժէքներով:

 

Հայերէն պէտք է խօսիլ նախ մեր ընտանիքներուն մէջ, հայերէն պէտք է խօսիլ մեր գործատեղիներուն մէջ, ու նաեւ` ակումբը, եկեղեցին, դպրոցն ու փողոցը: Ամչնալու կամ ստորակայութեան բարդոյթ ունենալու պատճառ չունինք երբեք:

 

Պէտք է խօսիլ ճիշդ հայերէնով, առանց աղաւաղումի եւ աղարտումի: Պէտք է խօսիլ հարուստ բառապաշարով, անսխալ ոճով եւ հայերէն լեզուամտածողութեամբ եւ ոչ թէ արաբերէն, անգլերէն կամ ֆրանսերէն մտածելով եւ… հայերէն արտայայտուելով:

 

Ու ո՛չ միայն պէտք է խօսիլ, այլեւ պէտք է գրել հայերէն պաշտօնական խօսքերու, դպրոցական յայտարարութիւններու, ե-նամակներու թէ ընկերային ցանցերու մէջ:

 

Գրել բծախնդրութեամբ, խնամքով ու մանաւանդ,  ըստ կարելիութեան, անսխալ ուղղագրութեամբ եւ քերականութեամբ: Ըստ կարելիութեան, որովհետեւ գիտենք, որ ամէն մարդ չի կրնար անսխալ գրել, բայց չէ՞ որ բառարան գոյութիւն ունի, համացանց գոյութիւն ունի: Երբ կարիքը ունինք, կրնանք շատ արագ ստուգել բառի մը ուղղագրութիւնը, այնպէս` ինչպէս կը ստուգենք որեւէ նիւթի մասին որեւէ տեղեկութիւն:

 

Չի բաւեր հոգիով հայ ըլլալ: Հոգին կարեւոր է, բայց բաւարար չէ: Առանց հայերէն գիտնալու` հոգի ունենալը կը նմանի առանց պատրաստութեան, խանդավառութեամբ մը ճակատամարտ դիմող մարդուն, որ առաջին բախումէն տեղի պիտի տայ կամ յուսախաբ ըլլայ եւ կռուի դաշտէն հեռանայ:

 

Բաւարար ծանօթութիւնը` հայ լեզուին, գրականութեան, մշակոյթին, պատմութեան եւ եկեղեցւոյ, հայը հայ պիտի պահէ:

 

Ի վերջոյ ամբողջ հարցն ալ հայ ըլլալու եւ հայ մնալու պայքարն է, որովհետեւ երկուքը տարբեր բաներ են: Բոլորս հայ ենք ծնունդով, մականունով եւ ազգութեամբ, բայց բոլորս ալ հայ չենք գիտակից պատկանելիութեամբ եւ ամբողջական յանձնառութեամբ:

 

Ըսել, որ հայ լեզուի նահանջը սփիւռքեան պայմաններու հետեւանք է եւ բաւարարուիլ այդքանով` ճիշդ չէ,

 

Ըսել, որ մտահոգութիւնը համատարած է, եւ լուծումը միայն համահայկական ճիգերով կարելի է գլուխ հանել, այդ ալ ճիշդ չէ,

 

Որովհետեւ այս հարցին մէջ մեզմէ իւրաքանչիւրը ընելիք մը ունի, քանի իւրայատուկ ինքնութիւն մը ունի: Հայ եւ ուրիշ բան չի կրնար ըլլալ միասին: Հայը կա՛մ հայ է իր ինքնութեամբ, լեզուով ու մշակոյթով եւ կա՛մ հայ չէ: Նոյն անձին մէջ երկու ինքնութիւններու խաղաղ գոյակցութիւն դժուար է, չըսելու համար անկարելի է: Մէկուն կամ միւսին յաղթանակով մարդ կամայ թէ ակամայ ենթակայ կ՛ըլլայ մէկ ինքնութեան:

 

Հետեւաբար հայերէն գրելու, մտածելու եւ խօսելու պարտքը կը դրուի իւրաքանչիւր հայու վրայ: Յարգանքը մեր լեզուին եւ մշակոյթին հանդէպ կը պահանջուի բոլորէն, որովհետեւ պայքարը, զոր սփիւռքի եւ հայրենիքի մէջ կը մղենք մեր այլասերման դէմ, համազգային նկարագիր ունի եւ կենաց-մահու խնդիր է մեզի համար:

 

Այս մօտեցումով միայն կարելի է նշել Թարգմանչաց տօնը եւ տեւականացնել մեր ժողովուրդին գոյութիւնը:

 

Ու եթէ ամէն հայ գիտակցի այս իրողութեան, ապահով կրնանք ըլլալ մեր ապագայէն, այլապէս հարցը շատ աւելի ծանրակշիռ է, քան մենք կը կարծենք:

 

Վ. Աւագեան