28.09c
Երեվան
կրկ, օգս 10
Ընթերցումներս (41)
Պատմական սակաւաբանութիւն (բ)
Սակաւաբանական մեծ փոփոխութիւններ կրեցին գրաբարի բառամթերքի բայական շերտի հազարաւոր բառեր, որոնց աշխարհաբարեան կառոյցը զգալիօրէն տարբեր է գրաբարինէն:
Այսպէս՝ անցողական սեռի մեծաթիւ բայեր՝ աշխարհաբար անցան թօթափելով իրենց բառային ծաւալին մէկ կարեւոր մասը:
Օրինակ՝
--բազմացուցանել (5 վանկ) բազմացնել (3)
--մեծացուցանել (5 վանկ) մեծցնել (2/3 վանկ)
--բնակեցուցանել (6 վանկ) բնակեցնել (3 վանկ)
--դառնացուցանել (5 վանկ) դառնացնել (3 վանկ)
--զօրացուցանել (5 վանկ) զօրացնել (3 վանկ)
--կեցուցանել (4 վանկ) կեցնել (2 վանկ)
Ասոնք աշխարհաբարի մէջ եւս կը պահեն իրենց անցողական սեռը:
Խորքին մէջ փոփոխութիւն կրողը եղած է գրաբարեան անցողական ածանցը. ացուցանել դարձած է ացնել, ուցանել դարձած է ցնել: Մինչ բայարմատ-ները մնացած են անփոփոխ:
Անդին տասնեակ մը նոյնատիպ բայեր բոլորովին պարզուած են.
--ապացուցանել / ապացուցել --հատուցանել / հատուցել
--զեկուցանել / զեկուցել --մատուցնել / մատուցել
--ծանուցանել / ծանուցել --յարուցանել / յարուցել
--կառուցանել / կառուցել --ուսուցանել / ուսուցել
--կացուցանել / կացուցել --սնուցանել / սնուցել
* * *
Գրաբարը ունէր կարգ մը ճոռոմ կառոյցներ, որոնք բաղկացած էին անցողական բային դիմաւոր ձեւով, որ իբրեւ լրացուցիչ կ’առնէ իր սեփական անորոշ դերբային գործիականը. այսպիսիներուն տիպարն է բազմացուցանելով բազմացուցանել-ը:
Օրինակ՝
--Բազմացուցանելով բազմացուցից զտրտմութիւն քո (Ծնունդք, 3/16):
Նաեւ՝ մեծացուցանելով մեծացուցանել, հրաժարելով հրաժարիլ եւ այլն:
Ճիշդ չենք գիտեր, թէ այս եւ նմանները բնի՞կ էին, թէ՞ փոխառութիւն:
Յունարէնը կ՞ըսէ՝
--Πληθύνων πληθυνῶ τὰς λύπας.
(Pletհounon pletհouno)
Որ բառացի կը նշանակէ՝
--Բազմիցս բազմացուցանեմ...
Ինչ որ տարբեր է հայերէնէն, թէեւ բաւական թելադրական:
Ուրեմն նոյնիսկ եթէ փոխառութիւն էին, ապա հայ թարգմանութեան մէջ նկատելի է բոլորովին ինքնուրոյն՝ հայեցի ըլլալու ճիգ մը:
Մեր աշխարհաբար թարգմանիչները չեն պահած այս ոճը, այլ միայն սովորական մակբայով մը լրացուցած են դիմաւոր բայը:
--Քու յղութեանդ ցաւերը խիստ պիտի շատցնեմ:
Լատիներէն բնագիրը ոչ մէկ նմանութիւն ունի.
--Multiplicabo ærumnas tuas.
Այսինքն՝ բազմացուցից կամ պիտի բազմացնեմ ՝առանց որեւէ լրացումի:
Աշխարհաբար լեզուն բոլորովին անտարբեր չէ մնացած գրաբարի վերոյիշեալ ոճին հանդէպ, ինչպէս ցոյց կու տան հետեւեալ ասոյթները՝ անիծելով անիծել, ատելով ատել, կաղալով կաղալ եւ այլն:
* * *
Ունինք այնպիսի անցողական բայեր, որոնք աշխարհաբարի մէջ վերածուած են պարզ ներգործական բայերու՝ միաժամանակ փոխելով թէ՛ իրենց ծաւալը, թէ՛ սեռը:
Օրինակ՝
--ազատեցուցանել ազատել
--ազդեցուցանել ազդել
Անդին ամփոփուած են ներգործական ու չէզոք ածանցաւոր բայեր եւս՝ կորսնցնելով իրենց ածանցէն մասնիկներ միայն:
Օրինակ՝
--հագանիլ հագնիլ
--հեծանել հեծնել
--մեռանիլ մեռնիլ
--տեսանել տեսնել
--մոռանալ մոռնալ
--ճանաչենալ ճանչնալ
Կը գտնենք նոյնիսկ իրենց ածանցը բոլորովին նետած ու պարզ կանոնաւոր դարձած բայեր:
Օրինակ՝
--անիծանել անիծել
--անջատանել անջատել
--դիզանել դիզել
--թքանել թքնել > թքել
--լքանել լքել
Արմենակ Եղիայեան
armenag@gmail.com
