-0.91c
Երեվան
կրկ, դկտ 22
Ինչպէս նախօրօք գրած էինք, «Արեւելք» գործակցութեան նոր էջ մը բացաւ այս անգամ Այնճարի մէջ բնիկ մուսալեռցի ազնիւ հայորդիներու՝ Տէր եւ Տիկին Կայծակ եւ Ծովինար Զէյթլեաններու նեցուկով հիմնադրուած Ainjar Art Gallery -ին հետ։
Այսօրուան թողարկումով ալ եւ միշտ այդ գործակցութեան ծիրին մէջ մնալով կը հրապարակենք «Այնճար Արթ Կալարէի»-ի աշխոյժ տնօրէնուհի եւ մեր թերթի բարեկամ՝ Տիկին Նաթալի Տէր Ստեփանեան-Քէնտիրճեանի կատարած հարցազրոյցը Այնճարցի տաղանդաւոր նկարիչ՝ Մարալ Փանոսեանին հետ։
Այստեղ անգամ մը եւս շնորհակալութեան յատուկ խօսք կը յղենք բնիկ Մուսալեռցի, գիրի եւ խօսքի մարդ, մտաւորական՝ Տիար Եսայի Հաւաթեանին, առանց որուն ճիգերուն անհնար պիտի ըլլար այս համագործակցութեան իրականացումը։
Ստորեւ հարցազրոյցը.
Մարալ Փանոսեան հակիրճ տողերու մէջ
Արուեստագէտ գծագրիչ, բանաստեղծ Մարալ Փանոսեանը ծնած է Այնճար։ Մարալ ուսումը ստացած է Լիբանանի Ամերիկեան համալսարանին մէջ (LAU) գովազդի բաժնի մէջ մասնագիտացած եւ հետեւած նկարչութեան դասընթացքներու:
Մասնակցած է աւելի քան 50 հաւաքական ցուցահանդէսներու Լիբանանի, Սուրիոյ, Կիպրոսի, Հայաստանի եւ Ամերիկայի մէջ:
Ան եղած է գծագրութեան դաստաու հինգ տարբեր երկրորդական վարժարաններու մէջ եւ հիմնադիր տնօրէն՝ «Այբ Դու Զէտ» արուեստի ակադեմիային եղբօր՝ արուեստագէտ Ժիրայր Փանոսեանի հետ:
Եղած է «Կամար» հայկական թերթի արուեստի տնօրէն եւ պարգեւատրուած զանազան անգամներ:
Անդամակցած է International art gatheringի եւ Lebanese artists groupին:
Մարալ Փանոսեան յատուկ դէմք մըն է արուեստի ոլորտին մէջ եւ այսօր ուրախութեամբ կը յայտնենք թէ իր գործերէն կարելի է տեսնել «Այնճարի Արթ Կալըրի»ին մէջ:
Ստորեւ հարցազրոյց մը արուեստագիտուհիին հետ:
Կեանքի գոյներ...
- Ձեր գոյները, ինչպէս նաեւ թեմաներու ընտրութիւնը իւրայատուկ են: Ի՞նչն է որ ձեզ կը ներշնչէ եւ կը մղէ ստեղծագործելու:
- Գոյները իւրաքանչիւր հանգրուանի իւրայատուկ են, այսինքն չկայ յատուկ գոյնի աշխարհ մը որ ամբողջ իմ ստեղծագործական աշխատանքի ընթացքին հետեւած եմ այդ մէկ գոյնին, ընդհակառակը հանգրուաններ տարբեր տարբեր գոյները ազդած են վրաս, ունիմ կապոյտի շրջանը որ աւելի 90ական թուականներն էր, յետոյ աւելի վառ կրակի գոյներ, առ այժմ ուղղակի արեւի գոյներն են, շատ աւելի վառ են գոյներս: Գոյները տրամադրութենէ կախեալ է եւ հասունացման հոլովոյթին հետ եւ ապրուած փորձառութիւններուն հետ կը փոխուի: Ուղղակի որովհետեւ տրամադրութիւն է գոյնը եւ ապրուած իրավիճակ:
Իսկ ի՞նչ կը վերաբերի նիւթերուն:
Նիւթերը ապրուած իրավիճակներ են: Այսինքն ինչ որ գծած եմ զգացական անպայման աշխարհիս հետ առնջուած է անպայման ըսելիք մը եղած է, ապրուած իրականութիւններ են, իրական կեանքի, իգական սեռի իրաւունքներու եւ մարդկային արդարութեան: Ընդհանրապէս այս բոլոր թեմաները զիս ներշնչած են։ Հետաքրքրականն այն է որ նոյնիսկ տխուր նիւթերը կամ ըմբոստ նիւթերը, ժխտական արարքներու հետեւանքով ստեղծուած ստեղծագործութիւններս միշտ ունցած են պայծառ եւ վառ գոյներ:
Կը յիշեմ երբ 90-ական թուականներուն Կիպրոս գացի, երկար տարիներու պատերազմէն ետք, բոլորը շատ զարմացան թէ ինչպէս Լիբանանցի արուեստագէտը կրնայ այդքան վառ, ուրախ եւ խանդավառ գոյներ ունենալ:
Միշտ ալ կեանքիս գոյները եղած են իմ աշխատանքներուս մէջ: Զիս ներշնչող թեման եղած է մարդը եւ մարդուն հետ կապուած փորձառութիւնները: Այս պարագային իմ ապրած իրական զգացումներս են որ տեղ գտած է: Օրինակ ունիմ տեսակաւոր «Փշրանքներ ներաշխարհէս» խորագրով թեման առ այժմ կը յիշեմ: Երբ օր մը այսպէս մտորումներու մէջ էի անդրադարձայ որ եթէ ես վայրկեան մը փորձեմ ֆիլմի պէս իմ ներաշխարհը դիտել եւ բանալ իմ ամբողջ մտածելակերպիս եւ խառնուածքիս պաստառը եւ ետ դարձ մը ընեմ եւ տեսնեմ ի՞նչն է որ այդտեղ յատկանշական է եւ շատ կրկնուած, անդրադրաձած եմ որ հայկական փշրանքներ են բոլորը: Ինչ խորհրդանիշ, որ կայ իմ կեանքիս մէջ կամ ապրուած իրականութիւն, անպայմանօրէն հայկականութիւնը միշտ արմատ ունեցած է իմ աշխատանքներուն մէջ։
Ներաշխարհիս մէջ կար մեր գաղթականութիւնը, կար երկու կողմով անորոշութիւնէ մը սկսած անորոշի գացող կամուրջը որ սփիւռքահայուն իրավիճակն է։ Կայ «այբ ու բեն»ը որ օդին մէջ կը ծփայ, կայ խաչքարը, եւ այսպէս ամէնը իմ ներաշխարհիս փշրանքներն են, ինչպէս նաեւ հինը եւ նորը կապելու մօտեցումը...։ Օրինակ գեղանկար մը ունիմ որ նուիրուած է նահատակներու յիշտակին եւ այդտեղ missed call-եր կան 1915.էն, այսինքն մեր բոլոր նահատակները տակաւին անպայմանօրէն մեր արեան մէջ են։
Իսկ ինչ կը վերաբերի Մարալին, իբրեւ իգական սեռի ներկայացուցիչ, ապա այդ պարագային ալ կայ պայքար անարդարութեան դէմ, այն անարդարութեան, որ մեր երկրին (նկատի ունի ՝ Լիբանանը, խմբ. ՝«Արեւելք») մէջ առկայ է առհասարակ իգական սեռին հանդէպ։ Այդ առումով ունիմ ուշագրաւ գործ մը, խաչելութեան պատկերին մէջ խաչուողը կին արարածն է եւ մանաւանդ միջին արեւելքի մէջ ապրող կինը, որ իր առօրեային մէջ քանի մը անգամ կը խաչուի։Այսպէս միշտ հայկականը եւ մարդկայինն են իմ ներշնչման աղբիւրները
Վան Կոկը մշտական ներկայութիւն...
- Ո՞վ էր ձեր առաջին ուսուցիչը եւ որ նկարիչները տպաւորած են ձեզ:
- Իմ առաջին ուսուսցիչս, եթէ նկատի պիտի առնեմ դպրոցական տարիներուս զիս խանդավառող եւ ինծի նկարչութեան մղող եւ այս ճանապարհը ընտրել տուողը, եղած է լուսահոգի Պրն. Վազգէն Թիւթիւնճեանը։ Ան ամբողջութեամբ ճակատագիրս փոխողը եղած է, թէ ոչ շատ հաւանաբար նուիրուէի գրական աշխարհին...։
Սակայն անոր ճիգերով եւ միշտ նեցուկ կանգնելով ես արուեստի ուղին ընտրեցի։
Իսկ ինչ կը վերաբերի համալսարանէն ներս, ես պիտի ուզեմ յիշել Տիկ. Աֆաֆ Զրէյքը, ան բացառիկ ուսուցչուհի մըն էր LAU-ի մէջ եւ հոյակապ ազդեցոթիւն ձգած է իմ վրայ։ Երկու տարի առաջ հեռատեսիլէն տեսայ եւ իմացայ որ ան Art Gallery ունի Ուաշինկթընի մէջ:
Անշուշտ չպէտք է մոռնամ այն մեծերը, որոնք նոյնքան դեր ունեցած են արուեստի իմ ընկալումներս շաղախելու մէջ։ Անոնցմէ է անշուշտ Վան Կոկը, որուն մասին ես թէզ մըն ալ գրած եմ։ Մեծ հաւատք եւ սէր ունեցած եմ իր հանդէպ: Իր աշխատանքներուն նկատմաբ, ինչպէս նաեւ իր ամբողջ կեանքի ընթացքին իր որդեգրած բոլոր կեցուացքներուն, կեանքի մէջ շատ տառապած, արուեստի համար շատ զոհուած անձնաւորութիւն եղած է, օրին բացարձակ չհասկցուած, օրին չգնահատուած, բայց վերջը արդէն, ամէնէն լաւ հանճարներնէն համարուած է։ Յաճախ Վան Կոկի ներկայութիւնն ալ ստացած եմ իմ կեանքիս մէջ։
Պարտիմ նշել, որ Վան Կոկի մասին որոնումներ ընելուս պահուն կարդացած եմ Քոլին Ուիլսըն անունով հեղինակի մը գրած հատորը (The Outsiders) , ուր Վան Կոկի կողքին ան նաեւ գրած է երկու այլ անհատականութիւններու մասին։Երեքն ալ անբնական մահով մահացած են, երեքն ալ իրենց օրին չգնահատուած, չյարգուած արուեստագէտներ բայց բացատրութիւնը այնպէս էր, թէ The Outsiders կ՛ուզէր նմանցնել այս երկրագունդէն դրսեցիներու...։ Հեղինակը այդ ձեւով կ՚ուզէր ըսել, որ իրենց ժամանակներուն չհասկցուողները կարծէք ուրիշ մոլորակէ եկողի պէս են, որոնք 100 տարի առաջ ալ կրցած են զգալ եւ հասկնալ թէ ուր կ՛երթանք...։ Անոնք խօսած են այն բաներուն մասին, երբ տակաւին մարդկութիւնը 100 տարի վերջ պատրաստ եղած պիտի ըլլար հասկնալու եւ ընկալելու թէ ինչ կ՛ուզէին ըսել:
Վան Կոկը նամակագրութիւն ունեցած է իր եղբօրը Թէոյին հետ եւ այնքան ինքզինք վերլուծած՝ այնքան արտայայտած որ կրնանք ըսել, որ անոր նամակները կարդալով կարողացած կ՚ըլլանք խորապէս թափանցել իր հոգիին մէջ։ Ան ընդհանրապէս գծած է իր դատարկ կօշիկները, դատարկ անկողինը, դատարկ աթոռը, այդ առանձնութեան գաղափարը շատ շեշտուած է իր գործերուն մէջ, իր զգացական աշխարհին մէջ։
Վան Կոկի կեանքը ուղղակի ուղեցոյց եղած է ինծի համար, ճանչնալու կեանքը եւ արուեստը: Իսկ հայկական առումով ինծի շատ տպաւորած է Մինաս Աւետիսեանը եւ ես նոյնիսկ ունեցած եմ խմբակ մը որ կոչած եմ «Մինասականներ», եւ 8 տարիներ բաւական մեծ յաջողութեամբ աշխատած ենք միասին։
Մինաս Աւետիսեան յեղափոխական դէմք եղած է: Իր մօտ ստեղծագործական ոճը, իր մօտեցումը արուեստին այնքան յեղափոխական եղած է որ մարդիկ դժուար կրցած են մարսել եւ դժբախտաբար շատ կանուխ կորսնցուցած ենք զինք: Մինասի գոյները, արեւը, այդ ամբողջ մթնոլորտը շատ տպաւորած է զիս։
Ակադեմիան .. յոյսի աղբիւր
- Ինչի՞ մասին կը խօսին ստեղծած կտաւները։
- Ունեցած եմ երկու աշխատանքային ոճ, առաջինը եղած է մարդկային կերպարը, եւ այդ կերպարներէն արուեստասէրը կրնայ գիտնալ, որ գործը կը կրէ Մարալի ստորագրութիւնը։ Պատճառն ալ այն է որ միշտ մարդկային հարցերն են որ ներշչման աղբիւր եղած է ինծի համար։ Նաեւ ունեցած եմ երկրորդ հետաքրքրութիւն մը՝ ծաղիկներու աշխարհը որ թանաքով աշխատած եմ, հարուածական է, ուղղակի մէկ շունչով կը սկսիս եւ կը վերջացնես գեղանկարը: Հիմա քիչ մը աւելի այդ մարդկային կերպարները minimalize եղած են ու վերջին գեղանկարներէս մէկը կը կոչուի The Academy ։ The Academy կոչուած եմ, որովհետեւ այնտեղ առկայ իւրաքանչիւր ձեւը եւ գոյնը ինքնին «աշակերտ մը» կը ներկայացնէ եւ նկարին ընդհանուր շունչը ակադեմիային իմ աշակերտներուս մթնոլորտն է։ Մեր ունեցած արուեստի գեղեցիկ շունչն է, ուրախ, խանդավառ եւ կրնամ ըսել մեր իրավիճակին ճիշդ հակապատկերը: Այսինքն որքան ակադեմիայէն դուրս ժխտական իրականութիւններ կան, որքան կեանքը կը դժուարանայ մեր շուրջ, այդքան իմ ներաշխարհով եւ ակադեմիային մթնոլորտով, կը փորձեմ ստեղծել աշխարհ մը, ուր պիտի կարենամ շնչել որպէս արուեստագէտ։ Հիմա ձեւով մը այդ մարդկային կերպարները սկսած են աւելի պարզ կերպարներու վերածուիլ եւ այդպէս ներկայութիւն ըլլալ իմ գեղանկարներուն մէջ:
- Որքանո՞վ կը հետեւիք Լիբանանի մէջ գործող հայ կամ եւ տեղացի արուեստագէտներու գործերուն:
- Կը հետեւիմ որքան որ ժամանակս կը ներէ: Դժբախտաբար վերջին հանգրուանին շատ բազմազբաղ եմ: Ակադեմիան մեր ժամանակէն բաւական կը խլէ: Գիտեմ որ կը թերանամ այդ մարզին մէջ: Կը փորձեմ կարելի եղածին չափ ցուցահանդէսներու ներկայ ըլլալ: Անձնական կապերով, բարեկամութիւններով կրնամ տեղեակ ըլլալ, որ իւրաքանչիւր արուեստագէտ ի՞նչ կ՛ընէ, ո՞ւր հասած է: Agenda Culturel-ին հետեւելով, որոշ գաղափար կրնամ ունենալ:
Նախապէս շատ աւելի մեծ հնարաւորութիւն ունէի արուեստագէտներու հետ շփման մէջ, սակայն այս օրերուն եւ ստեղծուած վիճակներուն հետեւանքով այդ շփումները սահմանափակուած են։
- Ինչպէ՞ս կը յղանաք ձեր պատկերներուն միտքը: Նախապէս ձեր մտքին մէջ կը պատրաստէ՞ք, թէ անմիջապէս կտաւի վրայ կ՛աշխատիք։
- Երկու ձեւն ալ կ՚որդեգրեմ, ընդհանրապէս միտքը կամ ապրումը, մշակուած կ՛ըլլայ եւ կը գիտնամ թէ ինչ կ՛ընեմ ու նախագիծ մը կ՛ունենամ։Ինչ զգացում ապրում որ ունենամ անպայման թուղթով, մատիտով սեւագրութիւն կ՛ընեմ:
Կրնայ այդ վայրկեանը յարմար չըլլար պաստառին դիմաց կենալու այնպէս որ միտքը կ՛անմահացնեմ կ՛ապահովեմ թուղթի վրայ եւ վերջը այդ նոյն սեւագրութիւնը կը վերածուի գեղանկարի: Շատ անգամ ալ ուղղակի պրպտումով կ՚աշխատիմ, բոլորովին անորոշ ձեւով, պաստառը կը դնեմ ներկերը կը դնեմ եւ դիմացը կը կենամ եւ տեղ մը կը սկսիմ, ես ալ չեմ գիտեր թէ ի՞նչ պիտի դուրս գայ եւ ո՞ւր պիտի աւարտի գործը ...։ Իւրաքանչիւր հարուած կը տանի յաջորդին եւ աստիճանաբար կտաւը մէջտեղ կու գայ...։
Երկու ձեւն ալ աշխատած եմ, եւ երկու ձեւն ալ ինծի համար հաճելի են:
Յոյսը տուողը արուեստագէտն է եւ ... երիտասարդութիւնը
- Մեր այսօրուայ իրավիճակէն ինչպէ՞ս կ՛ազդուիք, ձեր գործերով ինչպէ՞ս կը մեկնաբանէք այս օրուայ խնդիրները:
- Ներկայ իրավիճակին հետ կարելի չէ որեւէ ձեւով հաշտուիլ, կարելի չէ որեւէ ձեւով ներդաշնակուիլ: Դժբախտաբար այնպիսի իրավիճակ կ՛ապրինք, այնպիսի առօրեայ կ՛ապրինք որ դժուար է բացատրել: Ընդհանուր մօտեցումը, անտարբերութիւն, թուլամորդութիւնը ամէն ինչին մակերեսային հայացքով նայիլը, զիս շատ կը նեղացնեն։
Սակայն միեւնոյն ատեն զիս խանդավառողը միւս մասն է, ինչ որ մեր ուսուցչութեան ընդմէջէն մենք կը նշմարենք, որ ունինք տաղանդաւոր երիտասարդներ, որոնք շատ աւելի լուրջ են, եւ գիտեն իրենց ուզածը...։
Ինչպէս վերը նշեցի , իրապէս այսօր մենք կ՚ապրինք շատ բարդ ժամանակներու մէջ եւ մեզմէ շատ-շատերուն համար կեանքի ամենատարրական պայմանները կը բացակային, սակայն այս բոլորով հանդերձ մեզ խանդավառողը այսօրուայ նոր սերունդն է : Կարեւոր է նաեւ , որ մեր մատուցածները իրապէս արժէքի կ՚անցնին եւ երիտասարդ սերունդի մեծ թիւով ներկայացուցիչներ պատրաստ են մեզ լսել...: Ամէն պարագայի ես լաւատես եմ գալիքով, հեռու գալիքով, բայց նոյն ատեն ալ մեծ համբերութիւն կը մաղթեմ ամբողջ շրջապատին որ կարողանայ այս ծանր փուլը անցընել։
Գալով ձեր հարցումին, թէ այս ժամանակները, ինչպէս պիտի արտացոլան արուեստի մէջ, ըսեմ, որ այդ առումով ես ալ յստակ պատասխան մը դեռ չունիմ։
Մեր դիմաց փակ ճանապարհ մըն է, որ փապուղիէն ալ տարբեր բան մըն է, սակայն ապահով եմ, որ այդ ճանապարհի աւարտի պիտի երեւայ դարձեալ յոյսի նշոյլը...
Ի վերջոյ իմ համեստ կարծիքով այս բոլորէն անդին արուեստագէտն է, որ յոյս պիտի ներշնչէ եւ ապագայի օրուան հանդէպ յոյս մը տայ ժողովուրդին։
Հարցազրոյցը՝ Նաթալի Տէր Ստեփանեան- Քէնտիրճեանի
