14.09c
Երեվան
ուրբ, ապր 19
1. Աչքի առաջ ունենանք հետեւեալ երկու ցանկերը՝
--մանրամասնել, մանրամասնութիւն, մանրամասն, մանրամաս
--մանրամասնել, մանրամասնութիւն, մանրամասն , ……………
Ասոնցմէ առաջինը յատուկ է արեւելահայերէնին, երկրորդը՝ արեւմտահայերէնին:
Ուրեմն արեւմտահայերէնին կը պակսի մանրամաս բառը:
Մնացեալ երեքին նշանակութիւնները մեր երկու բարբառներուն մէջ նոյնն են:
Միայն թէ գործածութեան յաճախականութեան տեսակէտէ՝ արեւմտահայը աւելի կը կիրարկէ մանրամասնութիւն-ը, քան արեւելահայը. քիչ անդին կը տեսնենք՝ ինչո՛ւ:
Հիմա կեդրոնանանք մեր չունեցածին՝ մանրամաս-ին վրայ:
* * *
Սկսելու համար ըսեմ, թէ այս բառը գոյութիւն չէ ունեցած մինչեւ 19-րդ դարու առաջին կէսը. այլ խօսքով՝ ան հնարուած է այդ դարու երկրորդ կէսին:
Գալով նշանակութեանը՝ անոնք երկուք են.
ա. Կը նշանակէ որեւէ սարքի, որեւէ մեքենայի՝ ինքնաշարժի, ատրճանակի, գրամեքենայի կամ համակարգիչի եւ նմաններուն բաղադրիչ կտորներէն իւրաքանչիւրը:
Արեւմտահայերս փոխարէնը կը գործածենք կտոր բառը, իսկ փոխարինելի կտորը՝ փոխնորդ կտոր՝ ի նմանութիւն ֆրասներէնի, որ կ’ըսէ pièce de rechange: Երբեմն չենք վարանիր կիրարկելու նոյնինքն ֆրանսերէնը:
բ. Կը նշանակէ նաեւ որեւէ պատումի, տեղեկութեան մանր դրուագները, այլ խօսքով՝ մանրամասնութիւնները, եւ իր այս նշանակութեամբ՝ ան բոլորովին նոյնանիշ է մանրամասնութիւն-ին, սա՛ տարբերութեամբ, որ արեւելահայը կը նախընտրէ ըսել մանրամաս, քան մանրամասնութիւն. հաւանաբար խօսքի տնտեսումի կամ նուազաբանութեան բերումով, քանի առաջինը երկու վանկ նուազ ունի երկրորդէն:
Նկատել նաեւ հետեւեալը. իր ա. նշանակութեամբ՝ ան յոգնակին կը պազմէ եր-ով՝ մանրամասեր, իսկ երկրորդ նշանակութեամբ՝ ներ-ով՝ մանրամասներ: Եւ այս զանազանութիւնը գրեթէ համատարած կը յարգուի՝ անկախ ենթակային տարիքէն ու կրթութենէն, որովհետեւ արեւելահայը եր եւ ներ յոգնակերտներու մշակոյթին զգալիօրէն լաւ կը տիրապետէ: Արեւմտահայն է, որ նոյն բառը մերթ եր-ով կը կիրարկէ, մերթ ներ-ով, ճիշդ ինչպէս Միացեալ Նահանգները նոյն յօդուածին մէջ տեղ մը եզակի կը նկատէ, երկու տող անդին՝ յոգնակի:
Ի՞նչ եզրակացնել կամ թելադրել:
Անշուշտ անվարան պիտի թելադրեմ որդեգրել այս բառին առնուազն առաջին նշանակութիւնը՝ «սարքի բաղադրիչ մաս» նշանակութեամբ, որոհետեւ շատ գաւառահունչ է կտոր բառը. ուրեմն՝ մանրամաս եւ փոխնորդ մանրամաս, քանի որ մեր բարբառը զրկուած է նման պերճանքէ:
Մենք շատ սորվելիք ունինք արեւելահայերէնէն, այս ալ անոնցմէ մէկն է:
Աւելի վերապահ եմ երկրորդ նշանակութեան հանդէպ, քանի որ երբ անդին կա՛յ անոր համարժէք մանրամասնութիւն-ը, քիչ մը դժուար է հրաժարիլ անկէ եւ որդեգրել նորը, որքան ալ այս վերջինը շատ աւելի խնայողական ըլլայ իր երեք վանկերով՝ հինգի փոխարէն: Անդին կայ տակաւին անոր յոգնականացումի հարցը. արեւմտահայը եր ու ներ յոգնակերտներու զանազանութեան մշակոյթէն զուրկ է, ինչպէս զուրկ է ամէն ինչէ, որ խելք եւ տրամաբանութիւն կը պահանջէ: Իրեն համար լեզուական ամէն երեւոյթ պէտք է ունենայ բնազդական պարզութիւն, որպէսզի կարենայ... մարսել: Այլ հարց թէ երբեմն այդ բնազդէն ալ զուրկ է ան:
Իսկ թէ հակառակ այս բոլոր վերապահութիւններուս կը գտնուին կիրարկողներ,− ինչո՛ւ չէ, կանխայայտ շնորհաւորութիւններ. սահման քաջաց՝ զէնն իւրեանց, որքան հատանէ, այնքան ունի:
2. Եզրաբանական՝ միակ, եզակի, եզական
Ասոնք առաջին նուագ հոմանշութիւն կը մատնեն, երեքն ալ ածական են եւ կը բնորոշեն առարկայի մը միակութիւնը, մէկ հատիկ ըլլալը: Բայց եւ այնպէս նոյնանիշ չեն, այսինքն՝ ի վիճակի չեն զիրար ամբողջապէս փոխարինելու: Ահա թէ ինչո՛ւ:
--Միակ-ը ցոյց կու տայ առարկայի մը մէկ հատիկ ըլլալը՝ առանց որեւէ գնահատական կատարելու այդ առարկային. այլ խօսքով՝ այդ առարկային որեւէ մէկ որակը չի թելադրեր. օրինակ՝ «Ան այս գիւղին միակ բժիշկն է»,-- սա կը նշանակէ գիւղին մէջ ուրիշ բժիշկ չկայ, եւ ասկէ զատ ուրիշ ոչինչ կը նշանակէ: Ան մօտաւորապէս համարժէք է մէկ թուականին, իսկ երբ «մէկ խնձոր» կ’ըսեմ, ապա խնձորին միայն քանակը բնորոշած կ’ըլլամ եւ ուրիշ ոչ մէկ յատկութիւն:
--Ան եզակի բժիշկ է:
Այստեղ արդէն եզակի ածականը մէկ բժիշկ ցոյց տալով հանդերձ, ապա կը բովանդակէ գնահատանք մըն ալ. նախ ան չի վաներ այստեղ գտնուող այլ բժիշկներու գոյութիւնը. կրնան գտնուիլ կամ չգտնուիլ: Ան կը թելադրէ բաղդատութիւն մը հաւանական այլ բժիշկներու հետ, եւ անոնց մէջ ան՝ մերը, լաւագոյնն է, կը զանազանուի բոլորէն, հասկցէք՝ իր կարողութեամբ, հմտութեամբ եւ այլ բարեմասնութիւններով: Անոր նմանը չկայ ու վե՛րջ, եւ անոր միակութիւնը կը կայանայ որակական այդ տարբերութեան մէջ:
--Ան եզական բժիշկ է:
Կը շարունակենք մէկ ու միակի բժիշկ մը բնորոշել, լռելեայն թելադրելով միւս կողմէ՝ որ ոչ մէկ ուրիշ բժիշկ կրնայ հաւասարիլ այս մէկին կամ հաւանականութիւնը ունի հաւասարելու անոր: Այսինքն՝ մեզի ծանօթ ու անծանօթ բժիշկները համօրէն դատապարտուած են անկէ ետ մնալու: Անհասարելի է ան: Շատ պատեհ է այստեղ անկրկնելի ածականը. այդ բժիշկը անկրկնելի է, անոր նմանը չէ եկած ու չի կրնար գալ:
3. Որքա՞ն կարելի է կրկնել...
«Ան չի պատրաստուիր հեռանալու, ատիկա բացառուած է: Ատիկա որքան երկար շարունակուի, այնքան աւելի մեծ է հաւանականութիւնը, որ ատիկա պիտի վերածուի շրջանային պատերազմի»,− աւելցուցած է ՄքԿրեկըր» (14-7-22):
Ո՞վ գրած է այս չքնաղ հատուածը,− պիտի մտածէք երկիւղած,− ըսել կ’ուզեմ՝ բառերու այս ներդաշնակ համանուագը:
Ո՞վ կրնայ ըլլալ կամ թէ որո՞ւ կը վայելէ ան՝ բացի «Ազդակ»-ի քաղաքական էջէն:
Միայն անոր քնարն է, որ կրնայ այսքան միալար ու քնքուշ թրթռալ:
Նոյն քնարի միակի լարի քաղցրահունչ թրթիռին կը պարտինք նաեւ՝
--«Կը գտնուինք ահարկու վտանգներու դիմաց ընկերային տագնապներու պատճառով: Սյդ տագնապնեհրը պատճառ դարձան, որ պետութեան կառոյցները քայքայուին, եւ այդ պատճառով պէտք է մնանք կազմ ու պատրաստ» (27-8-22, էջ 8):
--«Սուրիոյ ժողովրդավարական ուժերէն մեծ ուժ մը ամերիկեան օդուժի օժանդակութեամբ կը պաշարեն հանքերը» (անդ):
Ծանօթ.− Կը պաշարեն-ը պէտք է ըլլայ կը պաշարէ. պաշարողը եզակի է՝ ուժ մը:
Մրցոյթ 85.
***Մէկ բառով լրացուր ասոյթը.
---Մենք հակամէտ ենք միշտ յիշելու խոստացուած համբոյրը եւ մոռնալու` ստացուածը:
***Վերաշարադրէ՛ հետեւեալները.
---Արտաքին երկիրներ ձեզի պիտի պարտադրեն նախագահ մը:
---Դժուար է չմտածել ու հաշտուիլ այսքան կորուստներով:
---Տեղի ունեցաւ մշակոյթի տարբեր ոլորտներու զարգացման քննարկում(ը):
---Ապօրէն գաղթող երիտասարդներու մէկ նաւը ծովամոյն եղած է:
Ճիշդ պատասխանած են՝ Լիւսի Տէoքմեճեան (7), Վահէ Աբէլեան (5) Գեղամ Խաչատրեան (1), Թալին Չորթան (1), Համբարձում Յարթունեան (5), Դանիէլ Թիւֆենքճեան(1), Պերլ Տէր Սահակեան (5), Արմէն Պաղտոյեան (6):
Մրցոյթ 86.
***Ընդգծէ՛ ամէնէն աւելի հայեցին, բարեհունչն ու ճիշդը.
ա.Իր կղզինրուն վրայ Յունաստանի գերիշխանութիւնը վիճարկելի չէ:
բ. Յունաստանի գերիշխանութիւնը իր կղզիներուն վրայ վիճարկելի չէ:
գ. Յունաստանի գերիշխանութիւնը վիճարկելի չէ իր կղզիներուն վրայ:
***Ջնջէ՛ հետեւեալ երեք «մը» յօդերէն մէկը.
---Տնակը կը գտնուի գետակի մը վրայ, նման շինութիւն մը լուծում մըն է ցամաքային տարածքի պակասի:
***Դուն ինչպէ՞ս կը շարադրես հետեւեալը.
---Նախագահը Լիբանանի զարթօնքին համար պէտք եղած բարեկարգումնրուն վերաբերեալ յստակ տեսլական ունի:
***Դէ՞մ, թէ՞ վրայ.
---Ցուցարարները դատապարտեցին Ազրպեյճանի յարձակումը Հայաստանի.............:
***Հայաստանի՞, թէ՞ Հայաստանի վրայ:
---Ազրպեյճան կը փորձէ իր պայմանները զէնքով պարտադրել .....................................:
Արմենակ Եղիայեան
armenag@gmail.com
