13.09c
Երեվան
հնգ, հկտ 02
«Նոր Յառաջ»ի հարցազրոյցը ԾԻԼ-ի կրթական պատասխանատուին՝
Տորք Դալալեանի հետ
«Նոր Յառաջ»- Ինչպէս տեղեկացանք, Երեւանի մէջ վերջերս հիմնուած է «ԾԻԼ» լեզուի արուեստանոցը։ Այս կեդրոնը ի՞նչ նպատակներ կը հետապնդէ։
Տորք Դալալեան-«ԾԻԼ» արուեստանոցի ստեղծման նպատակը արեւմտահայերէնի պահպանումն ու զարգացումն է, արեւմտահայերէնի կենսունակութեան ապահովումը, որպէսզի ան ըլլայ ապրող եւ շնչող լեզու։ Երկար ժամանակ է, որ այս ծրագրի մասին կը մտածէինք, նկատի ունենալով որ արդէն Սփիւռքի մէջ արեւմտահայերէնի պահպանութեան մասին շատեր կը խօսին, բայց Հայաստանէն ներս այդ ուղղութեամբ որեւէ յստակ քայլ չէ առնուած։ Վերջին մէկ տարուան ընթացքին երբ կը զբաղէի Սուրիահայերու կրթական խնդիրներով, անդրադարձայ որ պահը հասունցած է եւ լաւ առիթ մըն է մեր հայրենակիցներու ներկայութենէն օգտուելով արծարծելու արեւմտահայերէնի պաշտպանութեան հարցը, որովհետեւ ունինք թէ՛ պատրաստ ուսուցիչներ եւ թէ հետաքրքրուող աշակերտներ ու ծնողներ, որոնք կը փափաքին արեւմտահայերէնով ուսում ստանալ։
«ՆՅ» - Ինչպէ՞ս յղացաք «ԾԻԼ» անունին գաղափարը։
Տ.Դ. - Երբ արեւմտահայերէնի կեդրոն մը ստեղծելու ծրագիրը մշակեցի, մտածեցի միջոցներու մասին, թէ ինչ ճանապարհով կարելի է զայն իրագործել։ Պէտք է ըսեմ թէ ինծի համար ամենէն հոգեհարազատ ձեւը՝ Երեւանի մէջ արեւմտահայերէնով ամէնօրեայ դպրոց ունենալն է, յար ու նման պարսկական, ֆրանսական կամ չինական թեքումով դպրոցներուն։ Խորհեցայ թէ ինչու կարելի չէ Երեւանի մէջ հիմնել մեր լեզուի գրական երկու տարբերակներէն մէկով դասաւանդուող կրթարան մը, ուր կրնան յաճախել ո՛չ միայն արեւմտահայ երախաները, այլ նաեւ արեւելահայ մանուկները, որոնք կ՚ուզեն սերտել արեւմտահայ գրական տարբերակը։ Պէտք է խոստովանիմ, թէ մէկ անգամէն այս գաղափարը իրագործելը դժուար եւ գրեթէ անկարելի էր, հետեւաբար խորհեցայ որ գոնէ սկզբնական շրջանին կարելի է ստեղծել միօրեայ (շաբաթօրեայ կամ կիրակնօրեայ) կրթական կեդրոն մը, որ հիմք պիտի ծառայէ յետագային ամէնօրեայ դպրոց բանալու համար։ Ուրեմն «ԾԻԼ»ը այդ հիմքն է, որ կը համախմբէ այն բոլոր կարող ուժերը որոնք նպատակ ունին արեւմտահայերէնով ստեղծագործելու, աշխատելու եւ զայն հաղորդելու նոր սերունդին։
«ԾԻԼ»ը՝ ծանօթութիւն, իմացութիւն եւ լեզու բառերու յապաւումն է։ Այս երեք նշանաբառերն են որոնք կը կազմեն մեր՝ լեզուի արուեստանոցի հիմքը։ Այլ խօսքով՝ երախաները ամէն Կիրակի կը հաւաքուին իրարու հետ ծանօթանալու, որպէսզի արեւմտահայերէնը - ընտանիքէն բացի - գործածեն նաեւ իրենց ընկերներուն հետ, ընկերական միջավայրի մէջ։ Ծանօթութեան յաջորդ քայլը գիտելիքներ ստանալն է, նոր բաներ սորվիլը, իսկ այս բոլորը կ՚ըլլայ արեւմտահայերէնի կենսունակութիւնը ապահովելու գերագոյն նպատակով, այսինքն վերջնական թիրախը լեզուի կատարելագործումն է։
«ՆՅ» - Հետաքրքրական զուգադիպութեամբ ծիլը նաեւ ծաղիկի բողբոջն է, հետեւաբար այս արուեստանոցը ձեւով մը դպրոցի ծիլն է, որ յետոյ պիտի բացուի եւ ծաղիկ դառնայ…
Տ.Դ. - Այդպէս է։ Նկատի ունենալով որ այսօր Հայաստանի մէջ պետական տուեալներով շուրջ 1500 սուրիահայ աշակերտներ կան՝ մէկ ծիլը բաւարար չէ բոլորը համախմբելու համար։ Եթէ նոյնիսկ հաշուի առնենք որ այդ թիւէն կէսը չկամենայ արեւմտահայերէն սորվիլ, ուրեմն 10-15 ծիլեր պէտք են, որպէսզի բոլոր փափաքողները կարելիութիւնը ունենան արեւմտահայերէնով դասաւանդուող միօրեայ կրթարան մը յաճախել։ Կարելի է ըսել թէ ասիկա առաջին ծիլն է, որ ապագայ ծիլերու նախահիմքը կը կազմէ։
«ՆՅ» - Ուրեմն առաջին հերթին այս ձեռնարկը կը վերաբերի արեւմտահայերէն խօսող սուրիահայ համայնքին, բայց անոնց կողքին կան նաեւ Լիբանանահայեր, Ֆրանսահայեր, Ամերիկայէն ներգաղթած ընտանիքներ։ Արդեօք այս վերջիններէն դիմողներ կա՞ն, թէ բոլորը չէ, որ ծանօթ են այս կեդրոնի գոյութեան։
Տ.Դ. - Մեր տեսլականը այն է որ աշխարհի բոլոր երկիրներէն բոլոր արեւմտահայերէն խօսողները որոնք Հայաստան կ՚ապրին իրենց զաւակները «ԾԻԼ» առաջնորդեն։ Բայց հոն կրնան գալ նաեւ Հայրենիք ծնած երախաները, եթէ կը փափաքին արեւմտահայերէն սորվիլ։ Պէտք է ըսեմ թէ մենք սկսանք Սուրիահայերով, որոնց մօտ մեծ էր պահանջը, եւ «ԾԻԼ»ին առաջնահերթ նպատակը Սուրիահայերու պահանջները բաւարարելն էր։ Այդ աշակերտները արեւելահայերէն սորվելու դժուարութիւն չունին, բայց անոնց ծնողքին համար դժուար էր օրը օրին երախաներու դասերը պատրաստել։ Նաեւ կայ հաղորդակցութեան հարցը. այդ պզտիկները կը շարունակեն ընտանիքի մէջ արեւմտահայերէն խօսիլ, բայց դպրոցէն ներս իրենց դասընկերներուն հետ արեւելահայերէն կը զրուցեն։ Ըսել կ՚ուզեմ թէ սուրիահայ երախաները «երկբարբառութեան» խնդիր չունին եւ հաւասարապէս կը տիրապետեն երկու տարբերակներուն ալ, բայց մէկէն միւսին անցումը կտրուկ կ՚ըլլայ երբ որ նոր հասնին Հայաստան եւ մէկէն երթան տեղական դպրոցները։ «ԾԻԼ»ի առաջին առաքելութիւնը, հետեւաբար, միջավայր մը ստեղծելն է, ուր հիմնականին մէջ հալէպահայ երախաները պիտի կարենան վերագտնել Հալէպի իրենց բնական միջավայրը։ Այսինքն անոնք կրնան շաբթուան միւս օրերը տեղական դպրոցներ յաճախել, իսկ մէկ օր ալ արեւմտահայ մթնոլորտի մէջ անցընել։ Ըսել է, թէ այս կեդրոնը առաջին հերթին համարկումին նպաստող օղակ մըն է։ «ԾԻԼ»ի երկրորդ առաքելութիւնը արեւմտահայերէնի պահպանութիւնն է։ Այսօր արդէն ունինք 20 աշակերտներ, որոնցմէ 15ը հալէպահայ ընտանիքներու զաւակներ են, 4ը՝ պէյրութահայ, եւ մէկ հոգի ալ հայաստանցի։
«ՆՅ» - Դուք աշակերտներու մասին կը խօսիք բայց ձեր կեդրոնը արուեստանոց է։ Արդեօք աշակերտ բնորոշումը ճի՞շդ է։
Տ.Դ. - Հաւանաբար աւելի լաւ է «սան» բնորոշումը։ Ըսեմ, թէ ուսուցիչի փոխարէն ալ կը գործածենք «պատասխանատու» բառը։ Մեր արուեստանոցին մէջ ուսուցիչ-աշակերտ յարաբերութիւնը չկայ, բոլորը հաւասար են, պատասխանատուները պարզապէս աւագ ընկերներ են, որոնք ուղղութիւն ցոյց կու տան «ԾԻԼ» յաճախող երախաներուն։ Տեղեկացնեմ, թէ արուեստանոցը ունի երեք ենթաարուեստանոցներ, որոնցմէ իւրաքանչիւրը ունի երկու պատասխանատուներ՝ ընդհանուրը վեց հոգի։ Պատասխանատուները կը պատրաստեն ենթաարուեստանոցին ծրագիրը՝ իւրաքանչիր Կիրակի օրուան համար։ Չորեքշաբթի օրերը կը հաւաքուինք եւ կը քննարկենք միօրեային ծրագիրը, իսկ Կիրակի օրերը կը կիրարկենք զայն։
«ՆՅ» - Կազմակերպչական գետնի վրայ կեդրոնը ինչպիսի՞ կառոյց ունի։ Արդեօք պետութեան մօտ արձանագրուա՞ծ էք։
Տ.Դ. - Տակաւին պետութեան քով չենք արձանագրուած, բայց կը խորհինք մօտ ապագային գրանցուիլ իբրեւ հասարակական կազմակերպութիւն՝ մեր գործունէութիւնը աւելի դիւրացնելու համար։ Սկզբնական շրջանին երբ նոր սկսայ համախոհներ հաւաքել շուրջս, որոնք պիտի ըլլային ապագայ պատասխանատուները, տակաւին տեղի հարցը չէր լուծուած։ «Հալէպ» բարեսիրական հայրենակցական կազմակերպութեան նախագահուհի Անի Պալըխեան մեր ծրագրին նկատմամբ մեծ խանդավառութիւն ցուցաբերելով մեզի տրամադրեց վերանորոգուած եւ մեծ սրահ մը, որ կը գտնուի քաղաքի կեդրոնը՝ Վէրնիսաժի մօտ։ Ներկայիս այլեւս տեղի հարց չունինք եւ ամէն Կիրակի հոն կը հաւաքուինք։ Մեր յաջորդ քայլը նիւթական միջոցներու ապահովումն է, որպէսզի կարողանանք վարձատրել
պատասխանատուները։ Այժմ շատ նպատակասլաց, գործօն եւ երիտասարդ մասնագէտներ հաւաքուած են ԾԻԼ-ի գաղափարին շուրջ, որոնց մէկ մասը յանձն առած է մեր երեք դասապահերու՝ երեք ենթարուեստանոցներու պատասխանատւութիւնը։
«ՆՅ» - Ինչպէս ըսիք դուք այսօր ունիք վեց պատասխանատուներ։ Անոնք նաեւ վարչակա՞ն պատասխանատուներ են։
Տ.Դ. - Իրականութեան մէջ վարչակազմ չունինք։ Ես անձամբ կը համակարգեմ աշխատանքները։ Պատասխանատուները իրենց ենթաարուեստանոցներու ծրագիրը կը կազմեն եւ նախապէս կը յղեն ինծի։ Իսկ Չորեքշաբթի օրերը - ինչպէս ըսի - բոլորս միասնաբար կը քննարկենք ներկայացուած ծրագիրները եւ կը պատրաստենք Կիրակի օրուան օրակարգը։
«ՆՅ» - Քիչ առաջ խօսեցաք «Հալէպ» բարեսիրական հայրենակցական կազմակերպութեան մասին։ Ե՞րբ հիմնուած է այդ կազմակերպութիւնը եւ ի՞նչ առաքելութիւն ունի։
Տ.Դ. - «Հալէպ»ը շուրջ երկու տարի է որ Հայաստանի մէջ կը գործէ։ Նոյն կազմակերպութիւնը նաեւ արձանագրուած է Ամերիկայի մէջ։ Իր հիմնական առաքելութիւնը Սուրիահայերուն օժանդակելն է։ Ունի ընկերային տարբեր ծրագիրներ՝ բնակարաններու կամ նպաստներու հետ կապուած։ Ես «ԾԻԼ» արուեստանոցէն ձեւով մը կը համակարգեմ իրենց արեւմտահայերէնի ծրագիրը, այսինքն կազմակերպութեան հետ միասնաբար կ՚աշխատինք այս գործը գլուխ հանելու համար։ Այժմ կը փորձենք Սփիւռքի նախարարութեան եւ Գիտութիւններու ազգային ակադեմիայի Լեզուի հիմնարկին հետ ալ համագործակցիլ։ Այդ երկու հաստատութիւնները նոյնպէս մեծ հետաքրքրութիւն ցուցաբերած են «ԾԻԼ»ի ծրագիրներուն նկատմամբ եւ իրենց հետ պարբերական շփումներ ունիմ։
«ՆՅ» - Լաւ կ՚ըլլայ խօսինք նաեւ արուեստանոցի կրթական ծրագրին շուրջ…։
Տ.Դ. - Կիրակի օրերը ժամը 11էն մինչեւ 14 երախաները ճիշդ երեք ժամ քով-քովի կու գան։ Իւրաքանչիւր դասապահը կը տեւէ 55 վայրկեան, յետոյ 5 վայրկեան դադար։ Պահ մը յատկացուած է բանաւոր-գեղարուեստին, պահ մը՝ թատրոնին եւ մարմնախաղերու, իսկ երրորդը լեզուախաղերու եւ գրաւոր վարժութիւններու ենթաարուեստանոցն է։ Հարկ է նշել թէ այս գործին մէջ մեզ մեծապէս ներշնչած է Փարիզի «Մկնիկ» միօրեայ աշխատանոցը, նկատի ունենալով որ մեր պատասխանատուներէն երկու հոգի արդէն «Մկնիկ»ի մէջ քանի մը տարուան փորձառութիւն կուտակած են, եւ «ԾԻԼ»ի դասապահերու սկզբունքը ատոր հիման վրայ որդեգրուած է։ Միեւնոյն ժամանակ, աւելցնեմ որ «ԾԻԼ»ի եւ «Մկնիկ»ի միջեւ տարբերութիւններ կան՝ նկատի ունենալով որ Հայաստանի մէջ հայապահպանման խնդիր չունինք եւ հոն միա՛յն արեւմտահայերէնի ուսուցման ծրագրին վրայ կ՚աշխատինք։ Նաեւ՝ ի տարբերութիւն «Մկնիկ»ին, «ԾԻԼ»ի մէջ արեւելահայերէն չենք դասաւանդեր։
«ՆՅ» - Հետաքրքրական է արուեստանոցի գաղափարը։ Արդեօք դասէն դէպի արուեստանոց անցումը հեզասահ եղա՞ւ։
Տ.Դ. - Մենք սկիզբէն այն տեսակէտը ունէինք որ այս կեդրոնը դասական առումով դպրոց պիտի չըլլայ, նկատի ունենալով որ Հայաստանի մէջ մարդիկ տարբեր մտայնութիւն ունին եւ Շաբաթ, Կիրակի օրերը դպրոցական օր չի սեպուիր իրենց համար։ Այս գծով Սուրիահայերն ալ բացառութիւն չեն կազմեր։ Ատոր համար ալ կեդրոնացանք «արուեստանոց» հասկացողութեան վրայ, որովհետեւ իրականութեան մէջ «ԾԻԼ»ը արուեստներու, ձեռքի աշխատանքի, երգի ու պարի միջոցաւ լեզուի կատարելագործման նպատակ կը հետապնդէ։ Բայց ատիկա ուղղակի կերպով չենք ըսեր երախաներուն, որպէսզի անոնք աննկատ եւ սահուն կերպով այդ ճամբան կտրեն՝ առանց պարտադրանքի։
«ՆՅ» - Դուք շարունակական աշխատանք կը տանիք։ Ինչպէ՞ս կը կազմէք ձեր տարեկան ծրագիրը։
Տ.Դ. - Ընթացիկ ուսումնաշրջանը սկսած ենք Փետրուար 7ին, իսկ անկէ առաջ 2-3 ամիս ժամանակ ունէինք մշակելու մեր տարեկան ծրագիրը։ Պէտք է ըսել որ ընդհանրապէս նման ձեռնարկ սկսելու ժամանակ՝ կարելի չէ կատարեալ տեսական ծրագիր մշակել, որովհետեւ գործնականին մէջ եւ երախաներուն հետ ուղղակի շփումէն ետք է, որ ծրագիրը վերջնական տեսք կ՚առնէ։ Չմոռնանք որ մեր աշխատանքը տակաւին սաղմնային վիճակի մէջ է։ Թերեւս գալ տարի կարելի կ՚ըլլայ ընթացիկ տարուան ծրագիրը հիմք առնելով աւելի կատարելագործել զայն։
Ի մէջ այլոց, ծրագրած ենք իւրաքանչիւր ամսուան վերջին շաբաթը երախաներու հետ երթալ թանգարան մը կամ այլ տեսարժան վայր մը այցելել եւ ատիկա կ՚ըլլայ «ԾԻԼ» արուեստանոցի արտագնայ օր մը։
«ՆՅ» - Քանի՞ հոգիով սկսաք աշխատանքը։
Տ.Դ. - Ի զարմանս մեզի առաջին օրը արդէն 14 հոգի մասնակցեցան արուեստանոցի աշխատանքներուն, այսօր 20 արձանագրուած սաներ ունինք։ Կը յուսանք մինչեւ ուսումնաշրջանի աւարտը ունենալ 30-35 սաներ։ Ըսեմ, թէ մենք կ՚ընդունինք 6էն 14 տարեկան երախաներ։ Ունինք երեք տարիքային խումբեր՝ 6էն 8, 9էն 11 եւ 12էն 14։ Ներկայիս երկու հեռանկար ունինք. նախ կ՚ուզենք պատանիներու խումբ մը կազմել՝ 14էն 17 տարեկան, որոնց հետ պիտի աշխատին նոր պատասխանատուներ, իսկ երկրորդը՝ կը փափաքինք մանկապարտէզի տարիքի սաներ ի մի բերել։ Ըսեմ թէ մանկապարտէզի գծով պահանջը շատ մեծ է, բայց քիչ մը դժուար իրագործելի, որովհետեւ անխուսափելիօրէն պիտի յառաջանայ տեղի եւ մանաւա՛նդ մասնագէտներու հարցը։
«ՆՅ» - Իսկ ծնողները իրենց մասնակցութիւնը կը բերե՞ն աշխատանքներուն։
Տ.Դ. - Սա պահուս ծնողները գործօն մասնակցութիւն չունին, բայց մենք նպատակ ունինք զանոնք յաճախակի մասնակից դարձնելու աշխատանքներուն։ Ար
դէն մէկ անգամ, նախքան Փետրուար 7ի վերամուտը, ծնողական ժողով մը հրաւիրած էինք. կը նախատեսենք այդ ժողովները պարբերական դարձնել։ Կարեւոր է նաեւ այն հանգամանքը որ մենք կ՚ուզենք «ԾԻԼ»ը յաւելեալ խթան դարձնել՝ սուրիահայ ընտանիքները Հայաստանի մէջ պահելու առումով։ Ճիշդ է, որ Հայրենիքի մէջ Սուրիահայերուն հիմնական դժուարութիւնը նիւթականի հետ կապուած է, բայց իրենց նկատմամբ յաւելեալ ուշադրութիւնը, կրթական ծրագիրները՝ ոչ նուազ կարեւոր բարոյական նշանակութիւն ունին։
«ՆՅ» - Դուք ակնարկեցիք նաեւ Սփիւռքի նախարարութեան եւ Լեզուի հիմնարկի հետ ձեր համագործակցութեան հեռանկարներուն։ Ատկէ ի՞նչ ակնկալիքներ ունիք։
Տ.Դ. - Վերջերս նշեալ երկու կառոյցները անդադար կը խօսին արեւմտահայերէնի պահպանման կարեւորութեան մասին։ Կարծէք թէ վերջապէս Հայաստանի մէջ սկսած են պետական մակարդակով ընդգծել այս հարցի հրատապ այժմէականութիւնը։ Մենք կ՚ակնկալենք որ անոնք մեզի օգնեն թէ՛ մանկավարժական, լեզուագիտական տեսանկիւնէն եւ թէ վարչարարական հարցերու գծով, ինչ որ բնական երեւոյթ է նկատի ունենալով որ Հայոց պետականութեան հովանիին տակ կ՚աշխատինք։
«ՆՅ» - Մամուլը արձագանգա՞ծ է ձեր աշխատանքներուն։
Տ.Դ. - Ո՛չ տակաւին։
«ՆՅ» - Հետաքրքրական է, թէ երախաները ինչպէ՞ս կ՚ընկալեն մեր լեզուի գրական երկու տարբերակներու իւրացման եւ յատկապէս ուղղագրութեան հարցը։ Արդեօք ատիկա շփոթի դուռ չի՞ բանար։ Ընդհանրապէս անոնք Հայաստանի մէջ ինչպէ՞ս կ՚ապրին այդ երկուութիւնը։
Տ.Դ. - Կրնամ ըսել թէ այդ հարցը շատ դիւրութեամբ կ՚ընթանայ, որովհետեւ մենք ուղղագրութիւնը իբրեւ կանոններու համակարգ չենք ուսուցաներ եւ երախաները շատ արագ կը հասկնան իրենց ամէնօրեայ դպրոցին եւ «ԾԻԼ»ին միջեւ եղած տարբերութիւնը եւ կ՚ընդունին երկու ուղղագրութիւններու գոյութիւնը։ Կ՚ենթադրեմ թէ աւելի հասուն տարիքին այս երեւոյթը նոյնիսկ անոնց հարստութիւնը պիտի դառնայ
«Նոր Յառաջ»
Փարիզ
