5.09c
Երեվան
հնգ, դկտ 26
1.Մուրց-մրցիլ-մրցում
Ձեր մտքին ծայրէն կրնա՞ր անցնիլ, որ մրցիլ բային արմատը ըլլար մուրց եւ ան նշանակէր բռունցք, կռուփ, իսկ մրցում-ը իր նախնական կիրարկութեան մէջ նշանակէր...բռնցքամարտ կամ կռփամարտ: Ինքս չէի գիտեր:
Որքա՜ն լաւ է, որ հիմա գիտեմ եւ ի՜նչ լաւ բան է... սորվիլը:
Տարոցը բոլոր չգիտցողներուն եւ...սորվիլ փափաքողներուն:
Եւ Աստուած ներէ այնպիսիներուն, որոնք ընդմիշտ հրաժարած են սորվելէ:
* * *
Եւ ահա ժամանակին հետ այս նախնական, ըսենք՝ նեղ, նշանակութիւնը անսահմանօրէն ընդլայնած է եւ այսօր մրցիլ կը նշանակէ առօրեայ կեանքի անհամար մարզերու մէջ ուրիշը կամ ուրիշները գերազանցելու, ժողովրդախօ-սակցական ոճով՝ անցնելու, փորձը, ճիգը, քննութիւնը. օրինակ՝ վազքի մրցում, ֆութպոլի մրցում, լողի մրցում, պլոթի մրցում, շատակերութեան եւ շատախմութ-եան մրցում. ու տակաւին մրցում՝ ի խնդիր պաշտօնի, աստիճանի, տիտղոսի եւ շատ ուրիշ բաներու:
2. Մրցանիշ
Մուրց արմատով ունինք բարդ եւ ածանցաւոր բառերու բաւական ճոխ՝ հայերէնավայել օժիտ մը, որուն գոյառումը սկսած է հազարամեակներ առաջ: Մենք պիտի սերտենք անոնցմէ միայն մէկը՝ մրցանիշը:
Այս բառին առաջին անգամ կը հանդիպինք Գայայեանի մէջ՝ 1938-ին.
--«Մրցանիշ – մրցումով ձեռք բերուած բարձրագոյն նիշ՝ թիւ»:
Այս նոյն նշանակութիւնը կը պահէ ան մինչեւ հիմա եւ այս նշանակութեամբ ալ ան մտած է արեւմտահայ բառարաններուն մէջ՝ Ճիզմեճեանի, Տէր Խաչատուր-եանի, Կռանեանի, Ճերեճեանի:
Ան կը ներկայանայ իբրեւ հոմանիշ ֆրանսերէն record-ին:
Հետաքրքրական է, որ ֆրանսերէն record-ը իր կարգին ուշ յառաջացած բառ է. զայն չենք գտներ 19-րդ դարու ֆրանսահայ բառարաններու մէջ, ինչպէս՝ Նորայր Բիւզանդացիի, Եղիա Տեմիրճիպաշեանի, Սամուէլ Գանթարճեանի եւ ուրիշներու:
Առաջին անդրադարձողը անոր կ’ըլլայ Մեսրոպ Նուպարեանը 1911-ին.
«Record – վերագոյն աստիճան (շուտութեան)»:
Այսինքն՝ արագութեան բարձրագոյն աստիճան:
Որ յետոյ պիտի նշանակէր բարձրագոյնը բոլոր մրցումներու մէջ:
* * *
Այս բառին կապուող յաջորդ անակնկալը այն է, որ Մալխասեան ընդմիշտ չունի այս բառը. զայն առաջին անգամ կը գտնենք 1969-ին Ակադեմիայի քառահատոր բացատրականին մէջ՝ մերինէն տարբեր նշանակութեամբ.
--«Մրցանիշ – մրցութեան ժամանակ շահուած ցուցանիշ»:
Այսինքն՝ որեւէ մրցումի մէջ ստացուած որեւէ նիշ/նշան. ուշադրութի՛ւն՝ ո՛չ բարձրագոյնը, ինչպէս է արեւմտահայերէնի մէջ:
Նոյնը կը գտնենք արեւելահայ հետագայ բառարանագիրներուն քով:
Իսկ մրցումի մէջ «բարձրագոյն նիշը» արտայայտելու համար պարզապէս փոխ առած են օտար record-ը՝ ռեկորդ տառադարձութեամբ, որ կը գտնուի թէ՛ Մալխասեանի, թէ՛ միւս բոլորին մէջ:
--«Ռեկորդ – աջողութեան բարձրագոյն աստիճանը, որ ձեռք է բերւում մրցութեան ժամանակ՝ մարզութիւնների կամ աշխատանքի այլ բնագաւառում» (Մալխասեան, 1944):
Ափսո՜ս:
Եթէ Մալխասեան իր օրին որդեգրած ըլլար մրցանիշը՝ այն նշանակութեամբ, որ ան արդէն ունէր արեւմտահայերէնի մէջ, ապա այդպէս ալ կը շարունակուէր. մեր երկու բարբառները օտարի record-ին դիմաց կ’ունենային ազգային մէկ միասնական բառ, միւս կողմէ՝ արւելահայերէնը ապականող մէ՛կ օտարաբանու-թիւն կը պակսէր:
Եւ Նուազի լը Գրանդի աւատապետը 4.000-ի փոխարէն՝ 3.999 օտարա-բանութիւն կ’ունենար իր տոմարներուն մէջ:
3. «Արմենպրես»-ն ու հայերէնը
Այս կայքը ամէն օր քիչ մը աւելի կը ցուցադրէ իր կատարեալ տգիտութիւնը հայերէնի մէջ. վերջինն է հետեւեալը.
--Շահագրգիռ անձիք կարող են ներկայացնել ապացոյցներ (9/8/24):
Հայերէնը՝ գրաբար թէ աշխարհաբար, չունի անձիք բառաձեւ:
Գրաբարը գիտէր՝ անձն-անձինք, աշխարհաբարը գիտէ՝ անձ-անձեր: Այս երկուքէն դուրս ուրիշը չկայ: Կայ լեզուական ՝՝թանձրացեալ տգիտութիւն մը, որ համաճարակի պէս տարածուած է ամբողջ Հայաստանի մէջ՝ վերնախաւէն մինչեւ յետին ռամիկը:
* * *
Ամբողջ Հայաստանը այսօր տագնապի մէջ է. փորձ կ’ըլլայ «Հայոց պատմութիւն» անուանումը դարձնելու «Հայաստանի պատմութիւն»:
Մարդկութիւնը այսքան անհեթեթ բանավէճ ու բանավիճողներ չէ տեսած, քանի որ «Հայոց պատմութիւն» բառակապակցութիւնը ինքնին արդէն կը նշանակէ «Հայաստանի պատմութիւն». ա՛լ ասոր ի՞նչը կը փորձուի ինչի՛ փոխել՝ յայտնի չէ:
Հայոց՝ սեռական հոլովն է Հայք-ին, որ կը նշանակէ Հայաստան:
Միւս կողմէ՝ հայք կը նշանակէ նաեւ հայեր. ուրեմն բարեբախտ զուգադիպութեամբ մը Հայոց կամ հայոց՝ կը նշանակէ նաեւ... թէ՛ Հայաստանի, թէ՛հայերու: Այս հաշուով՝ երկնային մանանայ մըն է այս բառը, որ հաւասարապէս կ’անուանէ թէ՛ հայրենիք մը, թէ՛ անոր ժողովուրդը. հասկցիր ո՛ր մէկը որ կ’ուզես: Եւ ահա հետեւանքը... ապուշ բանավիճողներու համազգային անիմաստ գզուըռտուք մը, որ ընդերկար կը քաշքշուի:
Մրցոյթ 188.
***Մէկ բառով լրացո՛ւր հետեւեալ ասոյթը.
---Երբեք մի՛ ըներ վաղը գործ մը, որ կրնաս ընել յաջորդ օրը (Mark Twain):
***Ինչպէ՞ս խուսափիլ կրկնաբանութենէն.
---Կրնայ գործուիլ սխալ մը, որ յանգեցնէ կացութեան վատթարացման:
***Գրէ՛ հետեւեալը մի՛այն վեց բառէ բաղկացած պարզ նախադասութեամբ մը:
---Ան դատապարտեց լիբանանեան ուժերու քաղաքական անձնասիրութիւնը:
***Վերաշարադասէ ՛ հետեւեալը՝ առանց որեւէ բառ աւելցնելու կամ ջնջելու.
---Գոյութիւն ունի ուրուագծումը ուղիի մը սկիզբին, որ կրնայ ուրախ աւարտի առաջնորդել:
***Վերաշարադասէ՛ հետեւեալը՝ ջնջելով անոր մէկ բառը.
---Պլինքըն Այսրյորդանանի մէջ թուրք գործիչի սպանութեան պատասխանատու կը նկատէ Իսրայէլը:
Ճիշդ պատասխանած են՝ Համբարձում Յարթունեան (7), Գէորգ Եազըճեան (10),Դանիէլ Թիւֆենքճեան (8), Ցոլակ Ապտալեան (8), Գեղամ Խաչատրեան (8), Եփրեմ Թոքճեան (10), Պերճ Տէր Սահակեան (6):
Մրցոյթ.
***Կէտերուն տեղ դնել՝ փտուքէ կամ փտումէ:
---Կարտինալ Աղաճանեանի դիակը աւելի քան կէս դար զերծ մնացած է . . . . . . .:
***Ջնջէ՛ հետեւեալին հինգ աւելորդ բառերը.
---Հրդեհը տարածուեցաւ քաղաքապետութեան իրաւասութեան տակ գտնուող տարածքին մէջ եղող բաժինին մէջ:
***Վերաշարադասէ հետեւեալները.
---Բարեբախտաբար կան տակաւին սակաւաթիւ գիրի եւ գրականութեան անզուգական դերին հաւատացողներ:
---Յամենայնդէպս Հայ գիրքի գոյութեան սպառնացող լուրջ վտանգ մը կայ:
***Վերաշարադրէ՛ հետեւեալ երկու գոհարները.
---Պէտք է յանձնառու ըլլան ճշմարտութիւնը ճշգրիտ կերպով ըսելու եւ իրենց պատասխանատւութեան տէր կանգնին:
---Ամբողջ սրտով լրագրող բարեկամներուս կոչ կ’ուղղեմ իրականութիւնը ճիշդ ինչպէս որ է ցոյց տալու:
Արմենակ Եղիայեան
armenag@gmail.com
