Արեվելք - Արևելք լրատուական

246
03/10/2024

«Այսօր ամենաթանկ բանը՝ ժամանակն է…». Նորա Արմանի

«ՊԱՅՔԱՐ»ի հարցումներուն կը պատասխանէ ամերիկահայ թատերական գործիչ, բեմադրիչ՝ Նորա Արմանին

-Տիկ. Արմանի, գիտենք որ դուք ծնած էք Եգիպտոս, այն ժամանակաշրջանին ուր եգիպտահայ համայնքը շատ մեծ ազդեցութիւն ունէր բոլոր առումներով, ի՞նչ են ձեր յիշատակները:

Շատ լաւ հարցում է, ես անշուշտ շատ յիշատակներ ունիմ հոն: Մանկութեանս Եգիպտոս շատ բարգաւաճ գաղութ մըն էր, բայց այսօր ան նօսրացած է, բայց չի դադրիր տակաւին զիս զարմացնելէ։ Օրինակի համար վերջերս մեծ ուրախութեամբ հետեւեցայ «Զանգեզուր» պարախումբի գործունէութեան, որուն ես ալ մաս կազմած եմ իմ պատանեկութեանս.։Մեծ թիւով պարողներ կային հոն եւ մեծ միջոցառումներ յաջողցուցին։

-Հայաստանն այսօր որպէս «խաչմերուկ երկիր», նոր յարաբերութիւններու ընթացք մը տուած է դէպի արաբական աշխարհ, եւ երեւելի է հայութեան դերը այդ երկիրներուն մէջ, ըլլայ թատրոնի, մշակոյթի, եւ երգարուեստի մէջ, այսինքն եթէ քար մը վերցնես անպայման հայու անուն մը կը գտնես: Դուք՝ Եգիպտոս ծնած ըլլալով, ի՞նչ ստացած էք արաբական մշակոյթէն։

Արաբական մշակոյթը շատ կարեւոր եղած է իմ կեանքիս մէջ, նոյնիսկ երբ հայկական դպրոց կը յաճախէի, որոշ նիւթեր անպայման արաբերէնով պէտք էր անցնէինք եւ այդ ձեւով արաբերէն լեզուն, մտածելակերպը եւ մշակոյթը իր ազդեցութիւնը ունեցած է, նաեւ թատրոնները, ֆիլմերը: Եգիպտոսի արաբական ֆիլմաշխարհը շատ ուժեղ եղած է, մինչեւ վերջերս, հիմա է որ ան նահանջ կ’արձանագրէ: Բայց պէտք է ըսել որ եգիպտահայ արուեստագէտներուն մէջ, որոնց շարքին կան շատեր ինչպէս՝ Փերուզը, Նէլլին, Լուպլուպան, որոնք իրենց դրոշմը դրած են Եգիպտոսի մշակոյթին եւ ֆիլմաշխարհին մէջ:

-Այսօր Եգիպտոսի մէջ շատ փոխուած է, պիտի ուզէի հարցնել ձեզի թէ ի՞նչն է որ ձեզ կը կապէ Եգիպտոսին , եւ ի՞նչ յուշեր ունիք հոնկէ։

Որեւէ մէկուն համար միշտ կապը ծննդավայրին հետ ուժեղ է: Ճիշդ է, որ մենք հայ ենք, հայերէն կը խօսինք, յաճախած ենք հայկական վարժարան, բայց մանկութեան յիշատակները մեր ծննդավայրին հետ միշտ տարբեր կ’ըլլան որովհետեւ մեր կազմութեան ժամանակաշրջանին հետ կապուած յուշեր կ’ունենանք, եւ Եգիպտոսը զիս կը պարուրէ իր գրականութեամբ, իր արուեստով, անձնական գետնի վրայ իմ ընտանիքիս ճամբով, որոնցմէ սակայն դժբախտաբար ոչ մէկը մնացած է հոն։ Վերջերս ընդունեցի Աղեքսանդրիոյ միջերկրական երկիրներու փառատօնին հրաւէրը, երբ երբ զիս հրաւիրեցին “Lifetime achievement award” մը ստանալու համար:

-Եգիպտոսէն անցաք Եւրոպա, ԱՄՆ, բաւական մեծ աշխատանքներ տարիք, թատրոն, արուեստ, սակայն ձեզի համար միշտ ալ կիզակէտը հանդիսացաւ Երեւանը։ Ի վերջոյ ի՞նչ է գաղտնիքը:

Ինչպէս որ Եգիպտոս իմ մանկութեանս հետ կապ ունեցած է, Հայաստանը նոյնպէս, որովհետեւ արաբական երկրի մէջ հայկական դպրոցը կրցած էր մեզ շատ լաւ սնուցանել հայկական մշակոյթով եւ հայոց պատմութեամբ։ Ապա բախտը վիճակուած է ինծի «պիոներական ճամբար» գալ, երբ անոնք նոր սկսած էին Միջին Արեւելքէն ուսանողներ ընդունիլ...։ Երբ Հայաստան հասայ զարմանալի երեւոյթ մըն էր վերագտնել այդ բոլոր բաները որոնք միայն գիրքերու եւ լուսանկարներու մէջ տեսած էի. լուսանկարներ որ մեզի կը հասնէր սովետական տպագրութեամբ, դեղնած թուղթերով, սեւ ու սպիտակ լուսանկարներով որոնք յաճախ կ’ունենային մելանի տարբեր հոտ մը: Երբ առաջին անգամ Հայաստան ժամանեցի, հազիւ 11 տարեկան էի, եւ շուրջս նայելով նկատեցի որ սեւ ու սպիտակ չէր ամէն բան նկարներուն պէս, այլ գունաւոր: Այդ իմ առաջին տպաւորութիւնս էր:

-Սէրը առ Հայաստան ներկայ եղած է ձեր ընտանիքին մէջ։

Անշուշտ, ընտանիքիս մէջ միշտ հայրենասիրութիւնը տիրական եղած է: Աշխուժօրէն մասնակցած ենք ՀԲԸՄ-ի կամ ՀՄԸՄ-ի բոլոր տեսակի գործունէութիւններուն, ու այդ ճամբով ալ երկու առիթներով այցելած եմ Հայաստան 1975 եւ 1977 թուականներուն:

Մշակութային կապի կոմիտէի կողմէ հրաւիրուեցանք Ժիրայր Փափազեանին հետ, որ ամուսինս էր, պատուուելու մեր թատերական գործունէութիւններուն համար: Այս այցելութիւնները կրկնուեցան 1987-ին եւ 1991-ին: Սովետական փլուզման բոլոր հանգրուանները պարբերաբար ապրած եմ, իր փոփոխութիւններով եւ անցուդարձերով:

Շատ կարեւոր հանգրուան մը կայ որ ներգաղթի տարիներն են, արդեօ՞ք ձեր յիշողութեան մէջ կայ այդ պատմութիւնը, Եգիպտոսի մէջ մարդիկ պայքար տարա՞ծ են Հայաստան երթալու կամ չերթալու: Ի՞նչ կը յիշէք այդ մասին:

Ներգաղթը շատ կարեւոր կը համարուի որովհետեւ ներգաղթի ճամբով մենք կրցանք մեր անկախութիւնը ապահովել: 1946-ին առաջին կարաւանը գնաց եւ իմ ընտանիքէս՝ մեծ մօրս քրոջը ընտանիքը ներգաղթեց, եւ այսօր անոր զաւակները իմ ամենահարազատ ընտանիքի անդամները կը համարուին: 1947-ին երկրորդ կարաւանը չկրցաւ մեկնիլ, որովհետեւ Եգիպտոսի մէջ քօլէրայի համաճարակը տարածուած էր եւ դռները փակուած էին: Իսկ անկէ ետք արդէն շշուկներ կային որ ստալինեան Հայաստանի մէջ կացութիւնը վատ էր, եւ մեծ հայրս հրաժարեցաւ ներգաղթել:

-Իսկ ի՞նչ են ձեր մտորումները այսօրուայ Հայաստանի մասին այս բարդ պայմաններուն մէջ: Ի՞նչ կը մտածէք:

Ճիշդը չեմ մտածեր, որովհետեւ իմ մտածելս կամ չմտածելս ոչ մէկ տարբերութիւն պիտի բերէ կացութեան: Միայն մէկ ձեւ կայ այն ալ միասնականութիւնն է: Ոչ մէկ հայու նպատակը Հայաստանի կործանումն է: Սակայն ինչ է մեր ծրագիրը, ինչ է մեր բոլորիս հասարակ յայտարար-նպատակը, ինչ կ’ուզենք եւ ինչ ռազմավարութեամբ պիտի յառաջանանք: Կրնայ ըլլալ դուք նախընտրութիւն մը ունենաք, եւ ես ուրիշ նախընտրութիւն մը. սակայն ես պիտի չփորձեմ ձեզ կործանել որովհետեւ ձեր նախընտրութիւնը իմ նախընտրութենէս տարբեր է: Մենք պէտք է այն հասունութիւնը ունենանք որ նստինք սեղան եւ մեր նպատակը ճշդենք: Խօսինք հասունութեամբ, առանց զիրար վարկաբեկելու:

-Վերադառնալով արուեստի եւ թատրոնի աշխարհին, չնայած որ թատրոնը եւ քաղաքականութիւնը կ’ըսեն իրար հետ քալող երկու ձիեր են։ Այսօր դուք սփիւռքէն կու գաք, ինչպէ՞ս կը նկարագրէք թատրոնը եւ արդեօք մարդիկ թատրոն կ’երթան միայն խնդալո՞ւ:

Թատրոնը շատ կարեւոր է, եւ եթէ հին Յունաստանի պատմութեան նայինք սխալ է ըսենք թատրոնը այն տեղէն ծագում առած է, որովհետեւ հին Յունաստանէն դարեր առաջ Ասիոյ մէջ թատրոն գոյութիւն ունեցած է, ինչպէս Ճափոնի, Հնդկաստանի, եւ Չինաստանի մէջ: Սակայն երբ ժողովրդավարութիւնը իր ամենազարգացած ձեւին մէջ եղած է հին Աթէնքի մէջ, եւ Բէրիքլէս՝ կառավարիչը, մասնաւոր յատկացումներ ըրած է որ ժողովուրդը կարենայ թատրոնի տոմս գնել եւ կրցած է թատրոնի միջոցով ժողովուրդը դաստիարակել: Եւ որովհետեւ այսօր պետական աջակցութիւն չունի թատրոնը ստիպուած է իջնել ամենահասարակ յայտարարին որպէսզի կարենայ հանրութիւն ապահովել, տոմս ծախել, եւ գոյատեւել: Թատրոնը սկսած է նօսրանալ եւ հետաքրքրութիւնը կորսնցնել: Քիչ մը ամէն տեղ կեանքը դժուարացած է, նախապէս մտածելակերպը տարբեր էր եւ թատրոնը առաջնահերթ տեղ կը գրաւէր սակայն այսօր այդպէս չէ: Այսօր վայրագ, բարբարոս շարժանկարները հանդիսատեսը կը ներգրաւեն։ Ճիշդ այս պատճառներուն համար, եւ այդ իրարանցումէն ելլելով ես ուզեցի հիմնել փառատօն մը Նիւ Եորքի մէջ, որ գալիք Մարտ ամսուն 12-րդ համարը պիտի ունենանք: 750-է աւելի ֆիլմեր ցոյց տուած ենք 40 տարբեր երկիրներէ, եւ իւրաքանչիւր տարի հայկական ֆիլմեր ալ կը ցուցադրենք: Մեր բնորոշիչ նիւթը միշտ ընկերային նիւթեր արծարծող ֆիլմերն են, հեռու վայրագութենէ, պայթումներէ եւ բռնութենէ:

-Արդեօ՞ք հայկական կազմակերպութիւններ կ’օգնե՞ն ձեզ:

Այո, եւ միշտ երախտապարտ ենք իրենց աջակցութեան համար: կիրակի օրերն ալ յատկացուցած ենք հայկական ֆիլմերուն:

-Ինչէ՞ն կը վախնաք, եւ իրապէս մտահոգ է՞ք Հայաստանի ապագայով:

Կը վախնամ որ ժամանակս վերջանայ եւ տակաւին ըսելիք եւ ընելիք ունենամ, ժամանակը շատ կարեւոր է ինծի համար: Կը մտահոգուիմ ոչ թէ միայն Հայաստանի ապագայով այլ նաեւ ամբողջ երկրագունդի ապագայով:

Սագօ Արեան

«Պայքար»