26.09c
Երեվան
ուրբ, մյս 09
Դեկտեմբերի 19-ին Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնում Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Երկրորդ Ծայրագոյն Պատրիարք եւ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի օրհնութեամբ եւ «Վաչէ եւ Թամար Մանուկեան» Մատենադարանի նախաձեռնութեամբ տեղի ունեցաւ «Մայր Աթոռի գիտական հսկան» թեմայով գիտաժողով՝ նուիրուած «Արարատ» ամսագրի 150-ամեակին: «Արարատ» ամսագիրը` հիմնադրուած 1868 թուականին, Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի առաջին պաշտօնական հայագիտական պարբերականն էր Կովկասում, որը մեծապէս նպաստել է գիտութեան զարգացմանը:
Գիտաժողովը սկսուեց Տէրունական աղօթքով, որից յետոյ Մայր Աթոռի «Վաչէ եւ Թամար Մանուկեան» Մատենադարանի եւ հրատարակչական բաժնի տնօրէն Արժանապատիւ Տ. Արարատ քահանայ Պողոսեանը հանդէս եկաւ բացման խօսքով:
Տէր Հայրը փաստեց, որ «Արարատ» ամսագիրն անցել է երկար, բարդ ու դժուար ճանապարհ, ընդունել 19-րդ դարավերջի եւ 20-րդ դարասկզբի մարտահրաւէրները, դիմակայել, առաջ քաշել իրենն ու ապացուցել իր ժամանակին եւ գալիք դարերին, որ ինքը բացառիկ է, լաւագոյններից մէկն է թէ՛ որպէս հայ կրօնական մամուլ եւ թէ՛ որպէս լրագրութեան պատմութեան մէջ բովանդակալից, իսկ աւանդոյթով՝ երկարակեաց: Նա նաեւ ընդգծեց, որ Մայր Աթոռի պաշտօնաթերթը կարեւոր դեր է խաղացել Հայ Եկեղեցու, կրօնի, բարոյագիտութեան եւ այլ յարակից խնդիրների ուսումնասիրման գործընթացում՝ խոշոր աւանդ ունենալով հայագիտութեան զարգացման գործում:
Այնուհետեւ գիտաժողովի մասնակիցներին իր օրհնութիւնը փոխանցեց Գարեգին Երկրորդ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը:
«Այսօր դուք համախմբուել էք ձեր զեկոյցներով ու քննարկումներով վերարժեւորելու Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի պաշտօնական ամսագրի նշանակալի վաստակն ու ժառանգութիւնը:
Երջանկայիշատակ Գեւորգ Դ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի օրօք եւ նրա խրախուսմամբ հիմնադրուած «Արարատ» ամսագիրը հարիւր յիսուն տարիներ առաջ կարեւոր առաքելութեան լծուեց ազգային-եկեղեցական մեր անդաստանում: Ինչպէս նշւում է ամսագրի առաջին համարի նախաբանում, «Արարատի» յանձնառութիւնն էր կրօնական գիտելիքների մատուցմամբ, ներկայացուող ուսումնասիրութիւններով ու յօդուածներով նպաստել ազգի բարոյական ու հոգեւոր դաստիարակութեանը: Ամսագիրը կարեւոր ներդրում ունեցաւ հայ աստուածաբանական մտքի, հայագիտութեան ու պատմաբանութեան զարգացման գործում: Մեծանուն հոգեւորականներից Մաղաքիայ արքեպիսկոպոս Օրմանեանի գլխաւորութեամբ նոր սերնդի հոգեւորականները, Եւրոպայում կրթութիւն ստացած երիտասարդ եկեղեցականները հանդէս եկան դաւանաբանութեան, ինչպէս նաեւ ընդհանուր աստուածաբանութեան վերաբերեալ գիտական լուրջ յօդուածներով, նշանաւոր աստուածաբանների աշխատութիւնների թարգմանութիւններով: «Արարատի» էջերում յիշարժան վաստակ թողեցին նաեւ նշանաւոր հայագէտները: Ամսագրի մեծարժէք նիւթերի ցանկը հարստացրել են ձեռագրագիտութեան, մանրանկարչութեան, համեմատական բնագրերի, արուեստի ու մշակոյթի վերաբերեալ հրապարակումները: Դեռեւս այդ շրջանում, երբ Մայր Աթոռի պաշտօնական գրութիւններում գլխաւորապէս գրաբարի գործածումն էր սահմանուած, «Արարատ» ամսագրի համար նախընտրելի համարուեց գրաբարին մերձ աշխարհաբար լեզուի օգտագործումը, որպէսզի այն ընթերցողների աւելի լայն շրջանակի հասու լինի:
Յատկանշական է նաեւ, որ «Արարատ» ամսագիրը լոյս էր տեսնում այնպիսի մեծանուն հոգեւորականների խմբագրութեամբ, որպիսիք էին Աբէլ արքեպիսկոպոս Մխիթարեանը, Խորէն վարդապետ Ստեփանեն, Կարապետ վարդապետ Տէր-Մկրտչեանը, Գալուստ Տէր-Մկրտչեանը, Գարեգին վարդապետ Յովսէփեանը եւ ուրիշներ: Մեր խորին յարգանքն ու խոնարհումն ենք բերում երանաշնորհ Գեւորգ Դ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի, ամսագրի վաստակաշատ խմբագիրների եւ «Արարատի» բոլոր երախտաւորների լոյս յիշատակի առջեւ:
Գոհունակութեամբ ենք անդրադառնում, որ հրատարակուող նիւթերի յատուկ ընտրութեամբ «Արարատ» ամսագիրը դարձաւ այդ ժամանակաշրջանում Կովկասում առաջին գիտական լուրջ հանդէսը, որի շուրջ համախմբուած հայ աստուածաբան հոգեւորականները, գիտնականները, գրողները կարեւոր աւանդ բերեցին գիտութեան ճիւղերի զարգացմանը: Այսօր էլ «Արարատ» ամսագրի հարուստ գիտական նիւթերը, նաեւ կաթողիկոսական կոնդակների ու կարգադրութիւնների, Սինոդի գրագրութիւնների, թեմերի, գաղթավայրերի, ազգագրութեան վերաբերեալ տեղեկութիւնները օգտաշատ գիտելիքների աղբիւր են ընթերցողների եւ ուսումնասիրողների համար», - ասաց Վեհափառ Հայրապետը` իր գնահատանքը յայտնելով նաեւ մատենադարանի տնօրինութեանը եւ գիտաժողովի իրականացմանը բարի նպաստ բերած բոլոր անձանց:
Հայրապետական պատգամից յետոյ գիտաժողովն սկսեց իր աշխատանքը: Առաջին նիստին զեկոյցներով հանդէս եկան ՀՀ ԳԱԱ Մ. Աբեղեանի անուան գրականութեան ինստիտուտի տնօրէն, բ.գ.դ. Վարդան Դեւրիկեանը (««Էջմիածնականութեան» գաղափարի արծարծումը «Արարատ»-ի էջերում»), ԵՊՀ հայ գրականութեան պատմութեան ամբիոնի դասախօս, բ.գ.դ. Սերժ Սրապիոնեանը (««Արարատ»-ը՝ Մայր Աթոռի տարեգիր»), ԵՊՀ ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետի դեկան, բ.գ.թ. Նաղաշ Մարտիրոսեանը («Հրապարակախօսութիւնը «Արարատ» ամսագրում»), ՀՀ Ազգային գրադարանի փոխտնօրէն Հայկանուշ Ղազարեանը (««Արարատ»-ի անդրադարձը գրադարանային ոլորտին») եւ ՀՀ ԳԱԱ Հր. Աճառեանի անուան լեզուի ինստիտուտի տնօրէն, բ.գ.դ. Վիկտոր Կատուալեանը (««Արարատ» ամսագիրը հայ գրերի գիւտի եւ տպագրութեան համազգային մեծ յոբելեանի տօնակատարութեան մասին»):
Երկրորդ նիստին զեկուցեցին Մ.Մաշտոցի անուան Մատենադարանի գլխաւոր աւանդապահ, պ.գ.դ. Գեւորգ Տէր-Վարդանեանը (««Արարատ» հանդէսի կէսդարեայ բնագրական վաստակը»), ԵՊՀ պատմութեան ֆակուլտետի դեկան, պ.գ.դ. Էդիկ Մինասեանը (««Արարատ» ամսագրի պատմագիտական նշանակութիւնը»), ՀՀ ԿԳՆ կրթութեան ազգային ինստիտուտի հայագիտական եւ սոցիալ-մշակութային առարկաների բաժնի գլխաւոր մասնագէտ, պ.գ.թ. Արման Մալոյեանը (««Արարատ» ամսագրի աւանդը հայ մանկավարժական մտքի զարգացման մէջ»), ՀՀ ԳԱԱ հնագիտութեան եւ ազգագրութեան ինստիտուտի եւ Մաշտոցեան Մատենադարանի աւագ գիտաշխատող պ.գ.թ. Արսէն Յարութիւնեանը («Վիմագրութիւնը «Արարատ»-ի էջերում»), ՀՀ ԳԱԱ Հր. Աճառեանի անուան լեզուի ինստիտուտի աւագ գիտաշխատող, բ.գ.դ. Հայկանուշ Մեսրոպեանը («Հայ բարբառագիտութեան հարցերը «Արարատ» հանդէսի էջերում»), Մանկավարժական համալսարանի հայոց լեզուի ամբիոնի վարիչ, ՀՀ ԳԱԱ լեզուի ինստիտուտի ընդհանուր եւ համեմատական լեզուաբանութեան բաժնի վարիչ, բ.գ.դ. Վազգէն Համբարձումեանը («Հայերէնի տեսութեան եւ կանոնարկման հարցերը «Արարատ»-ի էջերում») եւ ՀՀ ԳԱԱ հնագիտութեան եւ ազգագրութեան ինստիտուտի աւագ գիտաշխատող, բ.գ.թ. Տորք Դալալեանը (««Արարատ»-ի էջերում հրատարակուած բանահիւսական նիւթերի ընդհանուր բնութագիրը»):
Երրորդ նիստին բանախօսութիւններ ներկայացրեցին Մ. Մաշտոցի անուան Մատենադարանի գիտաշխատող, Հայաստանի կոմպոզիտորների եւ երաժշտագէտների միութեան անդամ Արփի Վարդումեանը («Կոմիտասը եւ «Արարատ» հանդէսը»), ՀՀ ԳԱԱ Մ. Աբեղեանի անուան գրականութեան ինստիտուտի առաջատար գիտաշխատող, բ.գ.դ. Սուսաննայ Յովհաննիսեանը («Յովհաննէս Թումանեանը եւ «Արարատ» ամսագիրը. (խմբագիրներ Գալուստ Տէր-Մկրտչեանի եւ Գարեգին վարդապետ Յովսէփեանի բարեկամութեան պատմութիւնից»)), «Էջմիածին» ամսագրի խմբագիր Արփինէ Չանթիկեանը («Կրօնագիտական-աստուածաբանական յօդուածները «Արարատ» ամսագրում»), ԳԱԱ Մ. Աբեղեանի անուան գրականութեան ինստիտուտի հայ հին եւ միջնադարեան գրականութեան բաժնի աւագ գիտաշխատող, բ.գ.թ. Լուսինէ Վարդանեանը («Շարականի ուսումնասիրութիւնները «Արարատ» ամսագրի էջերում»), Հայաստանի ազգային արխիւի կինոֆօտոֆոնոյ փաստաթղթերի եւ ապահովագրական պատճէնների մասնաճիւղի վարիչ, պ.գ.թ. Աւագ Յարութիւնեանը («Հայոց Ցեղասպանութեան եւ Հայկական հարցի թեման «Արարատ» ամսագրի էջերում») եւ ՀՀ Սփիւռքի նախարարութեան Համահայկական ծրագրերի վարչութեան մշակութային, սպորտի եւ երիտասարդական ծրագրերի բաժնի առաջատար մասնագէտ, պ.գ.թ. Կարէն Մկրտչեանը («Պարսկաստանի հայ գաղթօջախը «Արարատ» ամսագրի էջերում 19-րդ դարի վերջին – 20-րդ դարի սկզբին»):
