Հայերէնը կը զուարճանայ (154)

226
12/02/2024

Հայերէնը կը զուարճանայ (154)

1. Իրենց կազմին մէջ «ը» ձայնաւորը ունին՝

--անընդմէջ (ան-ընդ-մէջ --ինքնըստինքեան (ինքն-ըստ-ինքեան)

--խոչընդոտ (խոչ-ընդ-ոտ) --մերթընդմերթ (մերթ-ընդ-մերթ)

--հատընտիր (հատ-ընտիր) --մէկընդմիշտ (մէկ-ընդ-միշտ)

--մէջընդմէջ (մէջ-ընդ-մէջ) --սրընթաց (սր/սուր-ընթաց)

--օրըստօրէ (օր-ըստ-օրէ) --առընթեր (առ-ընթեր)

2. Հայերէնը ունի քանի մը սակաւ կառոյցներ, որոնք ենթակայի պաշտօնով կրնան հաւասարապէս եզակի թէ յոգնակի դիմաւոր բայ ստանալ՝ պահելով նոյն իմաստը. օրինակ՝

--Իւրաքանչիւրս գիտէ իր պարտականութիւնները:

Իւրաքանչիւրս գիտենք մեր պարտականութիւնները:

--Ամէն մէկս թող իր գործին նայի:

Ամէն մէկս մեր գործին նայինք:

Նաեւ ոչ այնքան ընտիր՝

--Իւրաքանչիւր մէկս որոշեց:

Իւրաքանչիւր մէկս որոշեցինք:

Ուրեմն ասոնք օժտուած են ս եւ դ դիմորոշ յօդերով, միւս կողմէ՝ եզակին մեշտ երրորդ դէմքի է, մինչ յոգնակին՝ առաջին դէմքի: Դէմքի եւ թիւի այս այլազանութիւնը խօսքի իմաստին վրայ չ’ազդեր. ասոնք զոյգ-զոյգ ունին նո՛յն իմաստը:

Նոյն կաղապարով կը գործեն նաեւ՝

--Մէկս այս ճամբէն գնաց, միւսս այն ճամբէն գնաց:

--Մէկս այս ճամբէն երթանք, միւսս այն ճամբէն երթանք:

Բերուած բոլոր օրինակները ունին իրենց բ. դէմքի՝ եզակի եւ յոգնակի համարժէք տարբերակնեդը.

--Իւրաքանչիւրդ գիտէ իր պարտականութիւնները:

--Իւրաքանչիւրդ գիտէք ձեր պարտականութիւնները:

Այսպէս ալ մնացեալ բոլորը:

Քիչ մը վերամբարձ ոճ է, սակայն հայերէն է եւ բացառելի չեն հետեւեալները.

--Քանի՞ս հասկցաւ այդ դասը:

--Քանի՞ս հասկցան այդ դասը:

Անշուշտ նոյն կաղապարով կը գործեն ասոնց ժխտականները.

--Ոչ մէկս գիտէ՝ ո՛ւր պիտի երթայ:

--Ոչ մէկս գիտենք՝ ո՛ւր պիտի երթանք:

Բերուած օրինակներուն ենթակայի պաշտօն կատարող բառերուն բոլորը դերանուններ են:

--անորոշ դերանուն՝ մէկս, միւսս

--որոշեալ կամ հանրական դերանուն՝ իւրաքանչիւրս, ամէն մէկս,

--հարցական դերանուն՝ որքա՞նս, քանի՞ս,

--ժխտական դերանուն՝ ոչ մէկս, ոչ միւսս:

Եթէ այս դերանունները զրկենք իրենց ս եւ դ յօդերէն, ապա անոնք բոլորը կը վերածուին երրորդ դէմքի եւ կը պահանջեն եզակի երրորդ դէմքի դիմաւոր բայ. օրինակ՝

--Իւրաքանչիւրը գիտէ...

--Ամէն մէկը թող նայի...

3. Սուրբծննդեան տօներու առթիւ մեր թերթերու ծանուցումները կը պարզեն բաւական խայտաբղէտ երեւոյթներ. անշուշտ... լեզուական, իմա՝ ուղղագրական:

***Կայ բառակերտական շատ տարրական կանոն մը, որ մեր հոգեւոր,-- ըստ մեծի մասի՝ նաեւ աշխարհիկ,-- իշխանները կ’անգիտանան. երբ ածական մը եւ գոյական մը միասնաբար կը կազմեն նո՛ր ածական մը, ապա անոնք կը միաձուլուին եւ կը ներկայանան իբրեւ մէ՛կ համադիր բառ. օրինակ՝

--Փոքր Ասիա > փոքրասիական

--հիւսիս արեւելք > հիւսիսարեւելեան

--Սեւ ծով > սեւծովեան

Բանիւ նովին՝

--Սուրբ ծնունդ > սուրբծննդեան

--Սուրբ գիրք > սուրբգրային

Ինչո՞ւ շատ-շատեր կը յամառին ու կը շարունակեն անջատ գրել այս ստացուած ածականները՝ չեմ գիտեր. շատ ուղեղ չարչարած ու ոչինչ հասկցած եմ:

Շարունակենք:

Ստացուած ածականները հասարակ բառեր են՝ անկախ իրենց բաղադրիչներու բնոյթէն. այդ բաղադրիչները յատուկ են, հասարակ են՝ ոչինչ կը փոխուի կացութենէն. ճիշդ ինչպէս՝ Աստուած կու տայ աստուածային, Երեւան կու տայ երեւանեան:

Հետեւաբար անոնք ենթակայ են գլխագրումի ընդհանուր օրէնքին:

Օրինակ՝

--Սեւծովեան տնտեսական միութիւն

Կազմակերպութեան մը յատուկ անունն է այս, ուստի կը գլխագրեմ:

--Այս քարիւղը սեւծովեան նաւերով փոխադրուեցաւ:

Ոչ մէկ գլխագրում. սովորական բառ մը՝ ածական մըն է ան:

--Դանիէլ եւ Եսայի սուրբգրային մարգարէներ էին:

***Անփութօրէն ցանցնուած են՝ Սուրբ Պատարագ, Սուրբ պատարագ եւ սուրբ պատարագ: Ճիշդը երրորդն է: Բառի մը գլխագրումը կ’իմաստազրկէ զայն. բաղդա-տեցէք բնութեան արքայ առիւծին կորիւնը ձեզի ծանօթ Կորիւն-ին հետ:

***Առաջին անգամ ըլլալով կը տեսնեմ սապիսի մաղթանք մը.

-- «Քրիստոս Ծնաւ եւ յայտնեցաւ»:

Ուր կը գլխագրուի բայ մը՝ Ծնաւ-ը:

Եթէ հետեւինք ուղղագրական այս չքնաղ «կանոնին», ապա պարտինք գլխագրել Փրկիչին մնացեալ արարքներն ալ՝ Կերաւ, Խմեց, Քնացաւ, Արթնցաւ, Քալեց եւ այլն:

Մրցոյթ 151.

Վերաշարադրէ հետեւեալը՝ պահելով միայն եօթը բառ:

---Հանդիպումին քննարկուեցան պատերազմի ուրուականը Լիբանանէն հեռացնելու միջոցները:

***Վերաշարադրէ հեետեւեալները.

---Միշտ ըսած ենք, որ վարչապետին իրաւասութիւնները յարգուին:

---Բանագնացները յատուկ բծախնդրութեամբ հաստատեցին Սահմանազա-տու մի կզբունքները:

*** Կէտերը փոխարինէ տարի բառով՝ եզակի կամ յոգնակի:

--Իր հրատարակութեան 100 տարիներուն ան միշտ ալ կարդացուած է:

--Իր հրատարակութենէն 100 տարի ետք կը շարունակէ կարդացուիլ:

Ճիշդ պատասխնած են՝ Գէորգ Եազըճեան (10), Լիւսի Տէօքմեճեան(10), Համբարձում Յարթունեան (10), Յովիկ Աթոքեան (10), Ցոլակ Ապտալեան (2), Քերոբ Էքիզեան (10), Մարք Շիիրին (10), Եփրեմ Թոքճեան (8), Դանիէլ Թիւֆենքճեան (10):

Մրցոյթ 152.

***Հետեւեալ իւրաքանչիւր զոյգէն ընտրէ՛ աւելի բարեհունչն ու հայեցին.

---Իմաստունը յաղթահարելով մոլորութիւնը կը յանգի ճշմարտութեան:

Իմաստունը մոլորութիւնը յաղթահարելով կը յանգի ճշմարտութեան:

---Իմաստունը ճշմարտութեան կը յանգի յաղթահարելով մոլորութիւնը:

Իմաստունը ճշմարտութեան կը յանգի մոլորութիւնը յաղթահարելով:

***Հետեւեալ չորսէն ո՞ր մէկը կը թելադրես ընթերցողներուդ.

---Իմաստունը յաղթահարելով մոլորութիւնը կը յանգի ճշմարտութեան:

Իմաստունը մոլորութիւնը յաղթահարելով կը յանգի ճշմարտութեան:

Իմաստունը ճշմարտութեան կը յանգի յաղթահարելով մոլորութիւնը:

Իմաստունը ճշմարտութեան կը յանգի մոլորութիւնը յաղթահարելով:

***Ջնջէ՛ հետեւեալներուն երեքական աւելորդ բառերը.