35.09c
Երեվան
երկ, օգս 25
Այս ամիս Հայաստանը եւ Ատրպէյճանը, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու նախագահ Տանըլտ Թրամփի միջնորդութեամբ, ստորագրած են 17 կէտէ բաղկացած հռչակագիր մը, որու նպատակն է վերջ տալ երկու հարեւաններու միջեւ տասնամեայ հակամարտութեան, կը նշէ Bloomberg-ը։ Կը հաղորդուի նաեւ, որ Իրանի եւ Հայաստանի ներկայացուցիչները ստորագրած են շարք մը համաձայնագիրներ փոխադրութեան եւ մատակարարական (լոճիսթիք) ոլորտներուն մէջ, ինչպէս նաեւ վերանայած են բեռնափոխադրութիւններու սակագիները՝ շեշտելով տնտեսական համարկումը խորացնելու ձգտումը։ Երկու երկիրները համաձայնած են Արաքս գետի վրայ կառուցել երկրորդ կամուրջ մը եւ արդիականացնել գոյութիւն ունեցող սահմանային անցակէտերը։
Հայաստանն ու Ատրպէյճանը տարբեր պատերազմներ մղած են, որոնց հետեւանքով 1990-ականներու սկիզբը զոհուած է աւելի քան 30,000 մարդ, իսկ 2020-ի 44-օրեայ պատերազմի ընթացքին՝ առնուազն 6,000 մարդ։ 2023-ի սեպտեմբերին Ատրպէյճանը կայծակնային ռազմական գործողութեամբ ամբողջական վերահսկողութիւն հաստատած է Արցախի վրայ՝ ստիպելով աւելի քան 100,000 հայեր փախչիլ դէպի Հայաստան։
Հակառակ այն հանգամանքին, որ Ուաշինկթընի մէջ ստորագրուած հռչակագրի բնագիրը պայմանագրի իրաւական ուժ չունի, ան կը պարտաւորեցնէ կողմերուն ճանչնալ իրարու ինքնիշխանութիւնն ու սահմանները, հրաժարիլ ապագայ տարածքային պահանջներէ եւ արգիլել երրորդ ուժերու ներկայութիւնը իրենց ընդհանուր սահմանին երկայնքով։
ԱՄՆ-ի աջակցութեամբ բանակցութիւններու ընթացքին «Զանգեզուրի միջանցք»-ը վերանուանուած է «Թրամփի երթուղի միջազգային խաղաղութեան եւ բարգաւաճումի համար» (TRIPP) եւ պիտի գտնուի տակաւին չընտրուած մասնաւոր ընկերութիւններու վերահսկողութեան տակ։ Այն պիտի միացնէ Ատրպէյճանի հիմնական տարածքը Թուրքիոյ հետ սահմանակից Նախիջեւանի արտագաւառին՝ անցնելով Հայաստանի հարաւով։
Հակառակ որ Իրանի արտաքին գործոց նախարարութիւնը ընդհանրապէս ողջունած է Ուաշինկթընի համաձայնագիրը, այաթոլլա Ալի Խամենէիի գերագոյն առաջնորդի օգնականը դատապարտած է առաջարկուած տարանցիկ երթուղին, որովհետեւ զարգացման բացառիկ իրաւունքները պիտի ստանայ Միացեալ Նահանգները։
Իրանի նախագահը՝ Երեւան կատարած այցելութեան ընթացքին, դարձեալ շեշտած է, որ տարածաշրջանին մէջ առաջնորդութիւնը պէտք է պատկանի Կովկասի պետութիւններուն եւ որ տարածաշրջանային խնդիրները արտաքին ուժերու յանձնելը միայն պիտի բարդացնէ իրավիճակը։
Թեհրանը այս երթուղիին դէմ եղած է նոյնիսկ այն ատեն, երբ բանակցութիւնները կը վարուէին Ռուսիոյ միջնորդութեամբ։
Ռուսիան զգուշութեամբ ողջունած է Թրամփի միջնորդութեամբ փոխադրական հաղորդակցութեան մասին համաձայնագիրը՝ Հայաստանին յիշեցնելով իր պարտաւորութիւնները Եւրասիական տնտեսական միութեան ծիրէն ներս։ Ներկայիս ռուս սահմանապահները՝ հայկական զօրքերուն հետ միասին, հսկողութիւն կը կատարեն հայ-իրանական սահմանին վրայ։
