Մեղայ… Չեմ գիտէր, որո՞ւ

76
20/02/2025

Մեղայ… Չեմ գիտէր, որո՞ւ

Թող այսօր ե՛ս ըլլամ կեղծ հայրենասէր եւ համեստաբար պատասխանեմ երիտասարդին հարցումներուն. «Հայաստանի Հանրապետութիւնը ցեղասպանութեան ուղղութեամբ ի՞նչ պահանջատիրութիւն պէտք է ունենար». առաջին հերթին այս մէկը ո՛չ թէ ներկայ կամ նախկին, այլ ընդհանուր մեր ազգին ամօթներէն մէկն է. բազմիցս ըսած եմ ու դարձեալ կ՚ըսեմ. թէ՛ անցեալին եւ թէ այսօր մենք եղած ենք այնքա՛ն անմիաբան, որ նոյնիսկ չենք գիտեր, թէ ի՛նչ կ՚ուզենք. այս կապակցութեամբ մեծագոյն յուսախաբութիւն էր 2015 թուականին 100-ամեակին նուիրուած նախագահական կոնդակը, ուր կար պահանջ բառը, սակայն, ո՛չ մէկ ձեւ յստակ էր, թէ ի՞նչ է պահանջուածը: Կաթողիկոս մը կ՚ուզէ եկեղեցիները, կուսակցութիւն մը կ՚ուզէ պատմական Հայաստանը, այլ կուսակցութիւն մը լոկ ճանաչում կը պահանջէ, իսկ անդին այլ ինքնագլուխ մը տարբեր բան կը պահանջէ: Այսօր, 110 տարիներ ետք նո՞ր պիտի մտածէ մեր ազգը, թէ պահանջատիրութիւն ըսելով ի՞նչ կը պահանջէ։ Նման հարց մը մերօրեայ կամ նախկին իշխանութիւններուն տրուած որոշում մը չէ, որովհետեւ ղեկավարները կրնան երկրին վերաբերեալ որոշումներ կայացնել, սակայն, նման հայկական հարցի մը պարագային անոնք ինքնագլուխ չեն կրնար ըլլալ. նման հարցի պարագային մտաւորականն ու պատմաբանը շատ բան ունի ըսելիք՝ քան քաղաքական գործիչը, որ իր դիւանագիտական հաշիւներով ու իր շահերուն համար պատրաստ է ամէն տեսակ պատմական անցեալ զանց ընել՝ պարզապէս կեանքի կոչելու համար իր նպատակները:

Հայաստանի մերօրեայ ղեկավարութիւնը իր որոշումները քիչ մը շուկայական հասարակութեամբ կը կայացնէ. նախքան որոշում մը կամ օրէնք մը հրապարակելը շա՜տ աննշան ակնարկ մը կ՚ընէ անոր շուրջ, ստուգելու եւ տեսնելու ժողովուրդին հակադարձութիւնը, անոր ազդեցութեան լոյսին տակ որոշելու հրապարակել նման յայտարարութիւն, թէ ոչ:

Նման շուկայական հաշուարկ մը կատարուեցաւ մի քանի օրեր առաջ, երբ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան ակնարկեց, թէ պէտք է վերատեսութեան ենթադրել 1915 թուականը՝ հասկնալու համար, թէ ի՞նչ պատահած է այդ թուականներուն. այս ղեկավարութեան աշխատաձեւը լաւապէս ճանչցած ըլլալով՝ կրնանք հասկնալ, որ հեռու չէ հայոց ցեղասպանութեան հարցի վերացումը, նաեւ մեծ է հաւանականութիւնը, թէ մեղաւորները մենք ինքներս ըլլանք... վերջապէս մէկը մեզի չըսաւ գացէ՛ք ու աքսորուեցէք:

Անշուշտ, վարչապետի այս յայտարարութենէն ետք (ինչպէս միշտ), ի յայտ կու գան որոշ մունետիկներ, որոնք կը փորձեն այսպէս կամ այնպէս մեղմացնել վարչապետի խօսքերը, փորձել գտնել ու մատնանշել անոր տրամաբանական կողմերը եւ վերջապէս ժողովուրդին ուղեղին մէջ մտցնել, որ իրապէս պէտք է որոշ քննութիւն մը՝ հասկնալու համար, թէ ի՛նչ պատահած է: Այս լոյսին տակ մի քանի օրեր առաջ երիտասարդ մը հետեւեալ տողերը հրապարակեց.

«-Եկէ՛ք ապրելու եւ արարելու շուրջ համախմբուենք, երեխէք։

-Չէ, լաւ ա, մենք ամէն օր կը յիշենք մեր կոտորածները ու այդպէս հայ կը մնանք։ Դա է մեր ազգային ինքնութիւնը»:

Երիտասարդը իր այս խօսքով կ՚ուզէր ըսել, որ Հայաստանի պետութիւնը կ՚առաջարկէ մոռնալ կոտորածները, մոռնալ ցաւալի անցեալը եւ կառուցել նոր Հայաստան, համերաշխ ու համախումբ. Սակայն, այս դրական առաջարկին դիմաց ընդդիմադիր խումբը յամառութեամբ կ՚ուզէ հեռու մնալ նոր ու պայծառ Հայաստանի ապագայէն եւ երկիրը կառուցելու եւ «արարելու» փոխարէն, կ՚ուզէ լալկանութեամբ շարունակել իր լալը: Այլ խօսքով երիտասարդը համաձայն էր մոռնալ պատահարները, մոռնալ աղէտները եւ «բան մը չեղած»ի պէս ուրախութեամբ տեսնել նոր արարուող Հայաստանը: Պէտք չէ մեղադրել երիտասարդը, որովհետեւ իրեն պէս մտածողները քիչ չեն եւ նման մտածողութիւն ունեցողները (չես գիտեր ինչո՛ւ) ընդհանրապէս անոնք են, որոնք կը քաջալերեն եւ կողմնակից են մերօրեայ իշխանութիւններուն: Երիտասարդը իր տեսակէտը կը շարունակէ հետեւեալ տողերով.

«Կեղծ հայրենասիրութեան քարոզիչները եւ Հայաստանի Հանրապետութեան իշխանութեանց դէմ յոխորտացողները յստակ պատասխաններ պէտք է տան ստորեւ նշեալ հարցումներուն.

Ա.- Հայաստանի Հանրապետութիւնը հայոց ցեղասպանութեան ուղղութեամբ ի՞նչ պահանջատիրութիւն պէտք է ունենար, ըստ իրենց, յստակ, բառացի՝ որմէ՛, ի՛նչ պէտք է պահանջէր, ըստ իրենց. հարեւան երկրներէ՞ն, թէ միջազգային ատեաններէն։

Բ.- Ի շարունակումն նախորդին. իսկ եթէ Հայաստանի Հանրապետութիւնը յոխորտար ու պահանջէր ու արժանանար հարեւան երկրներուն զայրոյթին, ապա ինչպէ՞ս պէտք է պաշտպանէր երկիրը կործանարար պատերազմ(ներ)էն։ Հաշուի առնելով, որ ծաւալապաշտներուն ուզած Մեծ Հայքը տարածքներ ունէր բոլոր՝ չորս հարեւան պետութիւններուն տարածքներէն։

Գ.- Հայաստանի Հանրապետութեան ո՞ր իշխանութիւնը երբեւէ որեւէ պահանջ ներկայացուցած է միջազգային ատեաններ։ Ըստ իրենց փնթի բառապաշարին՝ մինչեւ այս «դաւաճան» իշխանութեան ղեկին գալը, «ազգայնական» իշխանութիւնները որմէ՞, ի՞նչ պահանջած են` յստակ փաստերով»:

Թող այսօր ե՛ս ըլլամ կեղծ հայրենասէր եւ համեստաբար պատասխանեմ երիտասարդին հարցումներուն. «Հայաստանի Հանրապետութիւնը ցեղասպանութեան ուղղութեամբ ի՞նչ պահանջատիրութիւն պէտք է ունենար». առաջին հերթին այս մէկը ո՛չ թէ ներկայ կամ նախկին, այլ ընդհանուր մեր ազգին ամօթներէն մէկն է. բազմիցս ըսած եմ ու դարձեալ կ՚ըսեմ. թէ՛ անցեալին եւ թէ այսօր մենք եղած ենք այնքա՛ն անմիաբան, որ նոյնիսկ չենք գիտեր, թէ ի՛նչ կ՚ուզենք. այս կապակցութեամբ մեծագոյն յուսախաբութիւն էր 2015 թուականին 100-ամեակին նուիրուած նախագահական կոնդակը, ուր կար պահանջ բառը, սակայն, ո՛չ մէկ ձեւ յստակ էր, թէ ի՞նչ է պահանջուածը: Կաթողիկոս մը կ՚ուզէ եկեղեցիները, կուսակցութիւն մը կ՚ուզէ պատմական Հայաստանը, այլ կուսակցութիւն մը լոկ ճանաչում կը պահանջէ, իսկ անդին այլ ինքնագլուխ մը տարբեր բան կը պահանջէ: Այսօր, 110 տարիներ ետք նո՞ր պիտի մտածէ մեր ազգը, թէ պահանջատիրութիւն ըսելով ի՞նչ կը պահանջէ։ Նման հարց մը մերօրեայ կամ նախկին իշխանութիւններուն տրուած որոշում մը չէ, որովհետեւ ղեկավարները կրնան երկրին վերաբերեալ որոշումներ կայացնել, սակայն, նման հայկական հարցի մը պարագային անոնք ինքնագլուխ չեն կրնար ըլլալ. նման հարցի պարագային մտաւորականն ու պատմաբանը շատ բան ունի ըսելիք՝ քան քաղաքական գործիչը, որ իր դիւանագիտական հաշիւներով ու իր շահերուն համար պատրաստ է ամէն տեսակ պատմական անցեալ զանց ընել՝ պարզապէս կեանքի կոչելու համար իր նպատակները:

Սիրելի երիտասարդ, եթէ չես գիտեր, թէ ի՞նչ պէտք է պահանջել, ապա մեղաւորութիւն պէտք է փնտռես նախկին ու ներկայ բոլոր իշխանութիւններուն մէջ. ինչո՞ւ համար չեն ստեղծեր ժողով մը՝ պատմաբաններու եւ մտաւորականներու, որոնք ազգի մը ամենէն կարեւոր ներկայացուցիչները ըլլալով գլուխ գլխի տալով որոշեն, թէ ի՛նչ կարելի է ընել. այսօր հարց կու տաս, թէ ի՛նչ պէտք է ընել, սակայն, նոյն հարցը մեր պետութիւնը տուա՞ծ է իր մտաւորականներուն. այսօր աշխարհի տարածքին գոյութիւն ունին հայկական գրասենեակներ. մեր պետութիւնը անոնցմէ քանիի՞ն հետ խորհրդակցած է եւ իրապէս լսած անոնց առաջադրանքներն ու խնդիրները: Քու այդ հարցիդ պատասխանը պէտք է պահանջես պետութենէն, որովհետեւ անոր հովանիին տակ գործող յանձնաժողով մը միայն կրնայ իմաստութեամբ տալ այդ հարցիդ պատասխանը:

Երկրորդ կէտը հետեւեալ բառերը կը գործածես. «ու պահանջէր ու արժանանար հարեւան երկրներուն զայրոյթին»։ Տրամաբանական կը տեսնե՞ս, որ հարեւանին «զայրոյթ»ին պատճառով անձ մը զիջէր իր շահերէն եւ իր ազգային արժէքներէն: Եթէ կ՚ուզէք, դրացին չնեղացնելու համար իրեն տանք նաեւ մեր բոլոր հարստութիւնները, որպէսզի չըլլայ թէ զայրանայ եւ վատ վերաբերմունք ունենայ Հայաստանի հանդէպ: Նոյնիսկ եթէ պէտք է երկրի ինքնիշխանութիւնը դնենք անոնց ձեռքերուն տակ, թող իրենք որոշեն ու ղեկավարեն՝ որպէսզի անոնց զայրոյթին չարժանանանք. չեմ գիտեր, աշխարհի երեսին գոյութիւն ունի՞ նման իշխանութիւն: Այս տրամաբանութեամբ, սիրելի երիտասարդ, ես գամ ու անհետացնեմ բոլոր ընտանիքդ, սակայն, զայրոյթս նկատի ունենալով՝ յանկարծ չփորձես հաշիւ եւ կամ արդարութիւն պահանջել. պէտք է մտածես, պահանջելու պարագային կրնա՞ս դիմանալ ջղայնութեանս: Շատ անգամ կը զարմանամ, թէ քաղաքականութեան մասի՞ն կը խօսինք, թէ ետեւի փողոցին մէջ տեղի ունեցած ծեծկռտուքի մասին... պարզապէս հիասթափեցնող է: Ձեր այս ըսածով կը հասկնանք, որ վախը շատ աւելի մեծ ու առաջնահերթ է, քան արդարութիւնը: Կ՚ուզենք բարեբախտաբար մը ըսել, որ տակաւին նման արտայայտութիւն չունեցան մեր ղեկավարները, սակայն, նման արտայայտութիւն մը զարմանալի պիտի չըլլայ լսել անոնցմէ... որովհետեւ անոնց մօտ արդէն իսկ ծնած է երկիրը վախով առաջնորդելու հիւանդութիւնը՝ հեռու ամէն տեսակի քաջութենէ:

Գալով երրորդ հարցին, կ՚ուզես հասկնալ, թէ նախկին իշխանութիւնները ի՞նչ ըրին պահանջատիրութեան գծով. հիներուն բան մը չընելը երբեւէ չի կրնար նորերուն բան մը չընելը արդարացնել, որովհետեւ բան մը չընելու մէջ մեղաւոր են թէ՛ հիները եւ թէ նորերը: Դուն կը փորձես ներկայ իշխանութիւնները մեղաւոր նկատողները կեղծ հայրենասէր անուանել, այն թշուառ համոզումով, որ ներկայ իշխանութիւնները ատող մը, բնականաբար հիները սիրող պիտի ըլլայ. ո՞ւր գրուած է նման օրէնք. չի՞ կրնար ըլլալ, որ ներկայ իշխանութիւնները սխալ նկատող անձ մը, սխալ նկատէ նաեւ նախկինները եւ նոյնիսկ նախկիններուն նախկինները, որոնք չեն կրցած կարեւորութիւն տալ հայկական հարցին եւ անոր փոխարէն զբաղած են ժամանակաւոր այլ մանրուքներով:

Եթէ խորապէս ուզենք հասկնալ այս երիտասարդի գրածն ու անոր ընդդիմադիրներու մտայնութիւնը, պիտի հասկնանք, որ այս բոլորը երբեւէ արհաւիրքին հետ կապ չունի. պարզապէս մանկական կռիւներն են նախկիններուն եւ ներկաներուն եւ պահուած մտայնութիւնը ապագային. թող այս ալ գրուի այստեղ որպէս փաստ. նման մտայնութիւն ունեցող պետութիւն մը եթէ շարունակէ մնալ ղեկավարութեան գլուխը, ապա ոչ շատ ուշ հայկական օրակարգէն ամբողջութեամբ պիտի հեռանայ հ հարցը եւ մեր ակնկալութիւնն է, որ ի յայտ չգայ, թէ մեղաւորները մենք էինք:

Փորձի մը համար երիտասարդին նամակ մը գրեցի եւ ստացայ հետեւեալ պատասխանը. «Խնդիրը այն է, որ եթէ ներկայացուցածդ արտադրանքը չի ծախուիր աշխարհի շուկային մէջ, պիտի փոխես զայն։ Յատկապէս հաշուի առնելով, որ աշխարհակարգը յարափոփոխ է, դարերով նոյն հաստատուած կարգերը չեն մնար։ Նոյնիսկ 2024-ի աւարտին ու 2025-ի սկիզբը բազում հաստատեալ կարգավիճակներու փոփոխութեան ականատես եղանք։ Ազգային գաղափարախօսութիւնները թարմացնելուն մէջ չարիք չեմ տեսներ։ Զոհի կերպարով աշխարհին ներկայանալը սպառած օրակարգ է»։

Այս ըսածին որպէս պատասխան կու գանք երիտասարդին ըսելու հետեւեալը. «Այս ըսածդ միտքս բերաւ եւրոպացի մտաւորականներէն մէկուն խօսքը. «Անոնք, որոնք չեն կրնար իրենց անցեալը յիշել, դատապարտուած են դարձեալ զայն ապրելու». նոյնիսկ եթէ Աստուածաշունչի էջերը փորձես թերթատել՝ պիտի տեսնես, որ միշտ շեշտուած է անցեալը մտաբերելու եւ յիշելու կարեւորութեան մասին, որովհետեւ ինչպէս Ս. Օգոստինոս կ՚ըսէ «Անցեալը ներկայի հիմքն է»: Կը կարծեմ մեր ազգին համար տակաւին կանուխ է դուրսի աշխարհին բան մը «ծախել» փորձելը, որովհետեւ շուկայական մտածողութեամբ յաջողելու համար պէտք է լաւագոյն «ապրանք»ը շուկայ հանել եւ մենք տակաւին շա՜տ ընելիքներ ունինք այդ «ապրանք»ին վերջնական տեսք ու իմաստ տալու: Ազգային գաղափարախօսութիւններ թարմացնելը անհրաժեշտ է վստահաբար, բայց, մեր մօտ պարագան քիչ մը ուրիշ է. եթէ հարցնելու ըլլաս բոլորս նոյն նպատակներն ու իտէալները ունինք, սակայն չես գիտեր ինչպէս նոյն իտէալներն ու նպատակները հետապնդելով հանդերձ այսքան հակառակ ենք իրարու հանդէպ: Ես ալ, դուն ալ կ՚ուզենք հասնիլ լաւին, բայց միասնաբար քալելու փոխարէն արգելք կ՚ըլլանք իրարու եւ վերջաւորութեան ո՛չ դուն կը հասնիս եւ ոչ ես:

Պարոյր Սեւակ «Դարակէսի հիմնը» բանաստեղծութեան մէջ կ՚ըսէ. «Լաւ ապրանքը ինքն է ծախւում, ու վատն է որ պիտի գովես». այդ իսկ պատճառով հիմա ու հիմա աշխարհին բան մը ծախելու չնայինք, այնքան ժամանակ երբ մեր ապրանքը այնքան ալ ծախուելիք չէ... անիմաստ չգովենք «վատ»ը ծախելու պէս:

Հրայր Տաղլեան

«Ժամանակ»/Պոլիս