3.09c
Երեվան
ուրբ, նմբ 21
Հայկական Բարեգործական Ընդհանուր Միութեան եւ Թէքէեան Մշակութային Միութեան Լոս Անճելըսի մասնաճիւղերը Հինգշաբթի, 31 Յուլիսի երեկոյեան ժամը 7-ին հրաւիրել էին հանրութեանը ներկայ գտնուելու հանդիպման՝ բժիշկ Վարդան Թաշճեանի հետ, ՀԲԸ Միութեան Փասադինայի կենտրոնի Պոյաճեան սրահում։
Երեկոն չունէր խորագիր, ու հետաքրքրուած էինք, թէ ինչի մասին պէտք է խօսէր օրուայ բանախօսը՝ 93-ամեայ տոքթ. Վարդան Թաշճեանը։
Մինչդեռ, Լոս Անճելըսի Թէքէեան Միութեան վարչութեան անդամ Արա Պապայեանը եւ բժիշկն արդէն պայմանաւորուել էին. Վարդան Թաշճեանը պիտի ներկայացնէր կարեւոր եւ յատկանշական դրուագներ իր մասնագիտական եւ հանրային գործունէութիւնից։ Անշուշտ որ այնտեղ անպայմանօրէն կը լինէին հայ ժողովրդի կեանքից պատկերներ, նրա լաւ ու վատ օրերի նկարագրութիւններ, իսկ ամենագլխաւորը՝ ունկնդրի համար կը ստեղծէին մտածելու եւ խոկալու առիթ, վերանայելով մեր ազգի պատմութեան քարքարոտ ճանապարհը։
Որպէս միութենական օրինակելի ձեռնարկ՝ հարկ էր պահպանել կանոնները, եւ հարկ է, որ մենք եւս գրենք արտաքին մանրամասնութիւնների մասին. բացումը կատարեց ՀԲԸ Միութեան Հովիտի շրջանի յատուկ ձեռնարկների պատասխանատու Աստղիկ Տատուրեանը։ Բժշկի կենսագրականը անգլերէնով ընթերցեց Հաճընի հայրենակցական միութեան ատենապետ Զաւէն Քէօշկերեանը։ Հերթը հասել էր Վարդան Թաշճեանին։
Մարդասիրական մասնագիտութիւնը, հասարակական աշխատանքները, պատկառելի տարիքը ենթադրել էին տալիս լայնածաւալ գործունէութեան մի դաշտ, որ վարել, ցանել ու հնձել էր վաստակաշատ բժիշկ-մտաւորականը։ Ծառայել էր Լիբանանի եւ Միացեալ Նահանգների հայ համայնքներին, նաեւ՝ աշխարհի բնակչութեանը, որի վկայութիւնն է նրա ներգրաւումը «Բժիշկներ առանց սահմանների» իւրայատուկ անուանմամբ կազմակերպութեան մէջ, ուր խորհրդատու է եղել 2001 թուականից սկսած։ Բժիշկը կատարել էր այլազան աշխատանքներ։ Առանձին էջեր պէտք է տրամադրէինք նրա ինքնակենսագրութիւնը մանրամասն պատմելու, ինչը առիթ չէր տալու մեզ խօսել օրուայ հանդիսութեան իւրայատկութեան մասին։
Պատրաստուել էր յարգելի բժիշկը՝ ընտրելով թէ՛ իր եւ թէ՛ հանրութեան համար հետաքրքական պատմութիւններ, ու տարիների յաջորդականութեամբ թուարկում էր դրանք։
Սկսել էր 1939-1945 թուականներից, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին, երբ հայ ղեկավարները, նշելով թաղապետների անունները՝ Ճորճ Հայթայեան, Ստեփան Չաւտարեան, ալիւր բաժանելով կարօտեալ ընտանիքներին՝ հայ կամ օտար, նրանց զերծ էին պահել սովամահ լինելու ահռելի վտանգից։ Ու յարգելի բժիշկը սեփական բանաստեղծութեամբ ամփոփում էր այս մասը.
Հացէդ կտոր մը տալով աղքատին՝
Հաւատայ, քեզմէ ոչինչ կը պակսի,
Վեհանձնութիւնդ երկինք կը հասնի։ (Վ. Թաշճեան)
Բժիշկն ասում է. «Արտասահմանի հայութեան սիրտը եղած է Լիբանանը, իսկ լիբանանահայութեան սիրտն ալ եղած է Պուրճ Համուտը»։
Վարդան Թաշճեանը դպրոցական ուսումնառութեան շրջանները վերջացնելուց յետոյ, գերազանցութեամբ աւարտում է Լիբանանի Սեն Ժոզէֆ համալսարանի բժշկական դպրոցը 1963 թուականին։
Դեռեւս համալսարանի չորրորդ տարուայ ուսանող էր, երբ Բէյրութ է ժամանում աշխարհահռչակ կոմպոզիտոր Արամ Խաչատրեանը։ Վարդանը առիթը չի կորցնում տեսակցելու մեր հսկայի հետ։ Ասում է. «Երբ նստեցայ անոր առջեւ, կարծես զիս կը զգայի Արարատ լերան դէմ դիմաց։ Ան ըսաւ. «Ձեր արմատներուն՝ զգոյշ, անուննիդ մի՛ փոխէք»»։
Բժշկական ուսումնառութիւնից յետոյ, անմիջապէս անդամակցում է Լիբանանի բժշկական միութեան։ Այստեղ տեսնում ենք Վարդանի սէրն արդէն ներգրաւուելու հանրային աշխատանքների մէջ։
Իրար են յաջորդում երիտասարդ բժշկի կեանքի հանգրուանները՝ ամուսնութիւն, զաւակներ, որոնցից իւրաքանչիւրի երեւան գալը նա դիմաւորում է սեփական քերթուածներով՝ յուզական, խոհուն, երջանիկ։
1973 թուականին բժիշկ Թաշճեանը ուղեւորւում է Հայաստան։ Նրան դիմաւորում են երեւելի բժիշկ պրոֆեսորներ Դոլաբջեանը, Միքայէլեանը։ Բժիշկը գնում է աջահամբոյրի Վազգէն վեհափառի մօտ։ Վեհափառը համով-հոտով պատմում է Նիկոլայ Բ. ցարի մասին մի դրուագ։ Ապա, քրոստոնեայ աշխարհի նկատմամբ լաւատեսութեամբ, նշում է աշխարհում ընթացող էքիւմենիկ շարժման մասին, որ միացնում էր բոլոր քրիստոնեայ ժողովուրդներին։ Նա յորդորում է Թաշճեանին՝ միանալ հայ բժիշկներով։
Հաւանաբար, բժիշկ Վարդան Թաշճեանի ամենամեծ նուաճումներից մէկը եղել է 1974 թուականին, երբ Լիբանանահայ բժշկական միութեան (հիմնուած 1950-ին) նորընտիր վարչութիւնը՝ ատենապետ Յակոբ Գրգաշարեանի առաջարկով, գանձապահ Վարդան Թաշճեանի համագործակցութեամբ, միաւորեց աշխարհի տարբեր երկրների հայերին՝ բոլոր բժշկական մասնագիտութիւններից, ծագումներից եւ պատկանելութիւնից։ Հայ բժշկական համաշխարհային կոնգրեսը 2013 թուականին կատարեց իր 11-րդ համաժողովը Լոս Անջելըսում, իսկ անցեալ ամրանը՝ իր 50-ամեակը Փարիզում: Այս համաշխարհային շարժումը, որի հաւաքները տեղի են ունենում իւրաքանչիւր երկու տարին մէկ, մինչ օրս իր նիւթաբարոյական օժանդակութիւնն է ցուցաբերում Սփիւռքին եւ Հայրենիքին, միաժամանակ, գործով ցոյց տալով միասնութեան զօրութիւնը։
Նոյն տարում, 1974-ին, բժիշկ Թաշճեանը պարգեւատրւում է Լիբանանի առողջապահութեան նախարարութեան Պատուոյ մեդալով՝ աղքատ բնակչութեան հետ իր կամաւորական աշխատանքների համար։ Պարգեւատրման արարողութիւնը, Վարդան Թաշճեանի պնդմամբ, տեղի է ունենում Բէյրութի նորաբաց «Ալէք Մանուկեան» կենտրոնում, որ պիտի ապահովէր հայութեան խուռներամ մասնակցութիւնը օրուայ հանդիսութեանը։
Միաւորուելու, պետական մարմինների հետ գործակցելու, աշխարհի տարբեր ծայրերը իրար մօտ բերելու եւ ամենակարեւորը՝ գործը առջեւ տանելու արդիւնաւէտ աշխատանքները ուղեկցել են բժիշկ Թաշճեանին ողջ կեանքի ընթացքում։
Զարմանալով, Թաշճեանը յիշում է լիբանանահայ երեք գրողներին՝ Վահէ Վահեան, Անդրանիկ Ծառուկեան, Մուշեղ Իշխան. «Երեքն ալ կը պաշտէին Հայաստանը, սակայն, նորէն ալ, համախոհներ չէին»։ 1974 թուին, Լիբանանահայ բժիշկների միութեան 25-ամեակին, Չիկագոյից ժամանում է պրոֆեսոր Համբարձում Քելիկեանը, եւ նրա շնորհիւ այս երեք մտաւորականները գալիս են մէկտեղ, սակայն, ցաւօք, առաջին եւ վերջին անգամ…
Թաշճեանը որպէս միասնութեան օրինակ է բերում Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ, հայկական երեսփոխանական բլոկի՝ քաղաքական տարբեր կուսակցութիւնների համաձայնեցումը եւ միաւորումը համատեղ գործունէութեան համար, դրական չէզօքութեան որդեգրումով։ 1976- 1989 թթ. հայ ազգայիններ՝ Խաչիկ Պապիկեան, Մելքոն Էպլիղաթեան, Անդրանիկ Մանուկեան, Արա Երեւանեան, Սուրէն Խանամիրեան երեսփոխանների միասնութեան շնորհիւ հայութիւնը չունեցաւ իրարամերժութիւն պատերազմի դժուար օրերին։
Հետաքրքրական էր լսել, թէ օտարի հողի վրայ մենք ունեցել ենք նմանօրինակ միասնականութիւն։ Ուրեմն, կարելի է միաւորուել թէ՛ Սփիւռքում, թէ՛ Հայրենիքում՝ ի մտի ունենալով, որ «մեր փրկութիւնը մեր հաւաքական ուժի մէջ է»։
Եւ յարգելի բանախօսը շարունակում էր բացել իր յիշողութիւնների կծիկը՝ նաեւ համեմելով երեկոյի ընթացքը սեփական բանաստեղծութիւնների ընթերցումով.
Նորարար խելք ու շինարար ձեռք ունինք,
Երկրագունդին ամէն կողմը հետք ունինք,
Որքան ալ մեծ փառք ու պատիւ ունենանք,
Չմոռնանք, որ իրարու միշտ պէտք ունինք։ (Վ. Թաշճեան)
Ի դէպ, Վարդան Թաշճեանի հրատարակած վերջին գործն էր «Գաղթակայանէն բժշկութիւն» կամ «Անտունի դարմանող անտունին» հայերէն հատորը, որ լոյս է տեսել 2023 թուականին։
Աւարտին, Թէքէեան Մշակութային Միութեան անդամներից Լիլիթ Քէհէեանը միութեան անունից շնորհակալութիւն յայտնեց Վարդան Թաշճեանին եւ յանձնեց խորհրդանշական նուէր՝ Վաչէ Սեմերճեանի «Լուսարձակին տակ» երկհատորեակը։
Ներկաներին առիթ տրուեց հարցեր ուղղելու դասախօսին, նաեւ առաջարկ եղաւ յարգելի բժշկին, իր քաղաքական կեանքի փորձառութիւնը նկատի առնելով, կազմել ծրագիր-ուղեցոյց Սփիւռքի հայերի համար։ Պատասխանը յստակ էր՝ «Միանալ եւ խօսքէն գործի անցնիլ»։
Իսկ բժիշկ Թաշճեանի կեանքն արդէն ինքնին օրինակն էր «խօսքէն գործի անցնելու»։
Կարինէ Տէր Գէորգեան
