13.09c
Երեվան
հնգ, հկտ 17
1. Կարծես եղածը չէր բաւեր, Պարսկաստանի նախագահական ընտրութիւններու բերումով փորձանք մըն ալ աւելցաւ մեր ուղղագրութեան գլխուն:
Արդարեւ, սփիւռքահայ մամուլը հիմա երեք տարբեր ձեւերով կը գրէ նորընտիր նախագահին՝ پزشکیان -ի մականունը:
--Փեզեշքեան, --Փեզեշքիան, --Փեզեշքիեան:
Վերջինը՝ Պոլսոյ «Ակօս»-ինն է:
Այդ մականունը հայու ականջով՝ կարելի է հաւասարապէս գրել՝ Փեզեշքեան, Փեզեշքիան, Փեզեշքիեան, Փեզեշքյան, Փեզեշքէան, Փեզեշքէեան: Ասոնցմէ ո՞ր մէկը ընտրել՝ իբրեւ բանական, հաշուետու եւ սրտցաւ հայ գրող ու լրագրող:
* * *
Ըմբռնելի չէ, թէ ինչո՞ւ հրաժարելով Փեզեշքեան գրելէ, ինչպէս անցեալին կը գրուէր Ապտոլլահեան, կը գրեն Փեզեշքիան կամ Փեզեշքիեան, հոն ուր պարսկերէնը ասոնց բոլորը կը գրէ նոյն ածանցով՝ يآن , իսկ մենք, այսինքն՝ հայերս, մեր պատմութեան ողջ տեւողութեան այս ածանցը կրող պարսկական մականունները գրած ենք եան-ով.
ա) Մեր գրաբար մատենագրութեան մէջ՝ Դատոյեան, Խոռեան, Մահեւանեան, Շերոյեան, Սամեան, Տապեան...
բ) Նորագոյն ժամանակներուն մէջ՝ Հախվերտեան, Մեհրաբեան, Շիրինեան, Ալլահվերտեան, Խուտավերտեան...
Ասոնց բոլորը պարսկական մականուններ են, որոնց բ. խումբի միաւորները նոյնութեամբ անցած են հայերուս. այս հասարակաց մականունները կրողները այսօր կը վխտան Պարսկաստանի, Հայաստանի եւ սփուռքի մէջ: Յիշեցէ՛ք թէկուզ ներհուն իրաւապաշտպան Ռուբէն Մեհրաբեանը, իսկ այս մականունը կրող պարսիկի կը հանդիպիս Պարսկաստանի մէջ ամէն քայլիդ:
Մեր լրագրողները լուսնէ՞ն իջած են՝ չգիտնալու համար այսքանը:
* * *
Ներկայ նախագահին անունը ածանցաւոր գոյական մըն է:
--Ածանցակիր գոյականն է փեզեշք, որ նոյնինքն մեր՝ հեռաւոր անցեալին փոխ առած բժիշկ բառն է, որ հետագային, հնչիւնափոխական զանազան փուլերէ անցնելով, ստացած է արդի արտասանութիւնը: Նման փոփոխութիւններ շատ կրած են պարսկերէն բառերը անցած 1500 տարիներուն՝ գոհար-ը եղած է ջաւահիր, պաշտպան-ը՝ փուշտիպան եւ նման շատ ու շատ ուրիշներ:
Անունը, այո, փոխուած է, սակայն մականուանական ածանցը չէ փոխուած:
Ինչպէս որ հայերէն բժիշկ-ը տուած է Բժշկեան,— յիշեցէ՛ք Հայկ Բժշկեան-ը, որ Լենինի զինակիցն էր եւ անոր ծուռ արտասանութեան բերումով կոչուած էր Գայ, քանի որ ռուսին մոնկոլաթաթարական ձայնալարերը չեն կրնար «Հ» արտասանել, փոխարէնը «Գ» կ’արտասանեն,— պարսկերէն փեզեշք-ը տուած է Փեզեշքեան:
Այսքան պարզ է կացութիւնը:
Մենք ոչ միայն պարսկական փոխառուած յատուկ անունները գրած ենք եան-ով, ինչպէս վերը տեսանք օրինակներով, այլեւ շատ վաղուց հայկական անունները գրած ենք այդ նոյն ածանցով. սկիզբը, ըսենք՝ 5-րդ դարուն հազուագիւտ են անոնք, ինչպէս՝ Մամիկոնեան, Համազասպեան, Դիմաքսեան, Սրուանձտեան(ց) եւ քանի մը ուրիշներ: Ժամանակին հետ այս սովորութիւնը ընդհանրացաւ, եւ ամէն հայ փութաց իր ազգանունին/մականունին կցել եան ածանցը, որ ձեւով մը եւ իրաւամբ կը հանդիսանայ հայկականութեան առանձնանշանը (logo), որ շատ մեծ դերակատարութիւն ունեցած է մեր հայեցի ինքնութեան եւ դիմագիծի անեղծ պահպանութեան մէջ:
Ի զուր չէ, որ մեր թշնամիները,— իսկ երբեմն ալ հայեր իրե՛նք, իսկ հայուն լաւագոյն թշնամին նոյնինքը հայն է,—- փորձած են նախ եւ առաջ վերացնել այդ ածանցը մեր անուններուն վրայէն, որմէ անդին այլեւս կը դիւրանար ազգային ինքնուրոյնութեան բթացումը, ասիճանական այլասերումն ու վերջնական ձուլումը:
* * *
Մականուններու ու մասնաորաբար անոնց հասարակաց ածանցին նոյնականութ-եան անդրադարձաւ վերջերս հայրենի ականաւոր լեզուաբան Հրաչ Մարտիրոսեանը: Թելադրելով կարդալ անոր յօդուածին ամբողջութիւնը, կը մէջբերեմ հետեւեալները.
***Իմ բարեկամներից մի քանիսն ինձ խնդրում են մեկնաբանել յուլիսի 5-ին Իրանում նախագահ ընտրուած Մասուդ Փեզեշքիանի (Masoud Pezeshkian, պարսկ. مسعود پزشکیان) ազգանունը:
*** Ինչ վերաբերում է քննուող անձնանուան ածանցին, ապա այն ակնյայտօրէն ներկայացնում է իրանական տոհմանուանական-հայրանուանական -iyāna ածանցը, որը հայերէնում բնականօրէն արտացոլուած է –եան տեսքով։
*** Մասուդ Փեզեշքիանի ազգանունն ամբողջովին իրանական է. իսկ ածանցը լայնօրէն ներկայացուած է հայերէնում՝ ինչպես իրանական, այնպես էլ հայկական հէնք ունեցող ազգանուններում/տոհմանուններում՝ բաղարկուելով բնիկ հայկական ծագման –եան ածանցի հետ։
Ծանօթ.— Յօդուածին ուղղագրութիւնը աբեղեանական է, ես զայն դարձուցած եմ մեսրոպեան: Իր արեւելահայ ընթերցողներուն ըմբռնելի դառնալու համար՝ անոնց պէս Փեզեշքիան կը գրէ՝ ապա բացատրելու համար, որ պատմական ստուգաբանութեամբ ան Փեզեշքեան է:
* * *
Նոյնին անդրադարձած է հանրայայտ Bard կայքը եւս. որմէ կը բերեմ հետեւեալ վկայութիւնը. աւելի մանրամասն իմանալ ուզողները անձամբ կրնան դիմել կայքին:
As for Persians, the use of the "-ian" suffix in some Persian last names is due to historical interactions between Armenians and Persians. Armenia and Persia (modern-day Iran) have a long history of cultural exchange, trade, and even political relationships. This historical interaction has led to the sharing of certain naming conventions, including the use of the "-ian" suffix in surnames.
This practice reflects the cultural diversity and historical connections between the Armenian and Persian communities.
Overall, the prevalence of last names ending in "-ian" among both Armenians and Persians is a result of cultural practices, historical interactions, and the importance of preserving family lineage and heritage in both communities.
Մրցոյթ 187.
***Ո՞ր բառերը կրնաս ջնջել հետեւեալէն.
---Քննարկուեցան հասարակաց հետաքրքրութեան հարցեր, ինչպէս նաեւ պատերազմին ազդեցութիւնը կազայի վրայ:
***Ո՞ր բառը կը փոխարինես ուրիշով մը:
---Դատախազը աւարտեց դրամատան տնօրէնին հետաքննութիւնը եւ զայն փոխանցեց աւագ դատաւորին:
***Փորձէ՛ վերացնել հետեւեալներուն կրկնաբանութիւնը.
---Քաթարի եւ Եգիպտոսի մեր գործընկերներուն հետ աշխուժ բանակցութեան մէջ ենք:
---Զինադադարի հաստատման համաձայնութեան կէտերուն 90%-ին շուրջ յօժարութիւն (համախոհութիւն, միաձայնութիւն) գոյացաւ:
***Հայեցի՛ շարադասէ հետեւեալ դամբանականը.
---Իրանի մէջ բացայայտուած է ահաբեկչութիւն ծրագրող խմբաւորում մը, եւ ձերբակալուած են իսրայէլեան հետախուզութեան հետ կապ ունեցող լրտեսներ:
Ճիշդ պատասխնած են՝ Գեղամ Խաչատրեան (7), Ցոլակ Ապտալեան (9), Համբարձում Յարթունեան (6), Սեւան Տէյիրմէնճեան (8), Պերճ Տէր Սահակեան (6), Եփրեմ Թոքճեան (6):
Մրցոյթ 188.
***Մէկ բառով լրացուր հետեւեալ ասոյթը.
---Երբեք մի՛ ըներ վաղը գործ մը, որ կրնաս ընել յաջորդ. . . . . . . . :
***Ինչպէ՞ս խուսափիլ կրկնաբանութենէն.
---Կրնայ գործուիլ սխալ մը, որ կրնայ կացութեան վատթարացման յանգեցնել:
***Գրէ՛ հետեւեալը մի՛այն վեց բառէ բաղկացած պարզ նախադասութեամբ մը:
---Ան դատապարտեց այն անձնասիրութիւնը, որ գոյութիւն ունի լիբանանեան քաղաքական ուժերու մօտ:
***Վերաշարադասէ ՛ հետեւեալը՝ առանց որեւէ բառ աւելցնելու կամ ջնջելու.
---Գոյութիւն ունի ուղիի մը սկիզբի ուրուագծումը, որ կրնայ ուրախ աւարտի առաջնորդել:
***Վերաշարադասէ՛ հետեւեալը՝ ջնջելով անոր մէկ բառը.
---Պլինքըն Իսրայէլը պատասխանատու կը նկատէ Այսրյորդանանի մէջ թուրք գործիչի սպանութեան համար:
Արմենակ Եղիայեան
