3.09c
Երեվան
երկ, դկտ 08
«Կ՛ուզեմ որ դուն լաւ հասկնաս այն, ինչ որ ես շատ ուշ հասկցայ,
Թէ քաջն ու խիզախը փամփուշտէ կամ անէծքէ չէ որ կը խոցուին,
Այլ հոգիի խաւարէն կը մեռնին, խաւարէն,
ուր ոչինչ չկայ ազնիւ կամ ասպետական,
հոն, ուր կ՛անհետանան հերոսութիւններն անգամ,
հոն ուր կոյր է ամէն բան…»
Այս տողերով է սկսւում ազգային, քաղաքական եւ հասարակական գործիչ, գրող Վիգէն Յովսէփեանի բանաստեղծութիւնների նոր ժողովածուն՝ «Կատարեալը Եւ Դուն», որի շնորհանդէսը Հոկտեմբերի 19ին կայացաւ Գլենդելում:
Գիրքը «ներաշխարհի ճամբորդութիւն է»՝ խոհական եւ քնարական բանաստեղծութիւնների ժողովածու, որտեղ մարդը ներկայացւում է իր լոյսով ու խաւարով, անկումներով ու վերելքներով, բարու եւ ազնուութեան ձգտումով, որի վերջնարդիւնքը կատարելութիւնն է: Ժողովածուն միաժամանակ մխիթարութեան եւ սթափեցման կոչ է ընթերցողին. Յովսէփեանը չի քարոզում, չի ուսուցանում, նա խօսում է պարզ, անկեղծ ու մարդկային՝ արտայայտելու այն, ինչ ինքը հասկացել է, եւ ուղիղ ու սրտաբուխ խօսքով պատգամում է ընթերցողին ՝ «Կ՛ուզեմ, որ դուն հասկնաս»:
Գրքի շնորհանդէսը գրական առանձնայատուկ իրադարձութիւն էր, որ համախմբել էր համայնքի հոգեւոր, մշակութային, հասարակական գործիչների, կրթամշակների: Ձեռնարկն ինքնին իւրատեսակ գեղարուեստական ներկայացում էր՝ բանաստեղծութիւնների ընթերցումով, ստեղծագործութիւններից մէկի հիման վրայ ստեղծուած տեսերիզով, գրախօսութեամբ եւ հեղինակի հետ անկեղծ զրոյցով:
«Հայ բանաստեղծութիւնն այսօր գուրգուրանքի եւ հոգածութեան կարիք ունի», շնորհանդէսի բացումն այս խօսքերով սկսեց Յովսէփեանը: Գրքի նախաբանում նա խոստովանում է, որ ունէր համոզում, թէ «մերօրեայ հայ իրականութեան մէջ բանաստեղծութիւն հրատարակելը, այն էլ արեւմտահայերէնով, եւ աւելին՝ լոսանջելեսեան «արեւելահայեցնող» (կամ աւելի վատ՝ օտարացնող) միջավայրում, խենթութեան պէս բան էր, կամ, աւելի դրական/ռոմանտիկ դարձուածքով ասած՝ «յեղափոխական» քայլ էր, հոսանքին դէմ թիավարելու մարտահրաւէր»: Հեղինակի առաջին՝ «Աստղերու Հաւատքով» գրքոյկի հրատարակումից յետոյ, սակայն, երբ այն շատ ընթերցողների կողմից արժանանում է ջերմ ընդունելութեան, արձագանգների արդիւնքում ձեռք բերած ուժն ու վճռականութիւնը հասցնում են այն կէտին, որ Վիգէն Յովսէփեանը հրատարակում է նաեւ երկրորդ ժողովածուն: «Որքան էլ փորձում էի ինքս ինձ համոզել, որ այս կամ այն մարդու կողմից կարդալու համար չէ, որ կը գրեմ, կամ համակրանքի արժանանալու համար չէ, որ ստեղծագործում եմ, չոր եւ անկեղծ իրականութիւնն այլ էր: Պէտք է խոստովանեմ, որ ըստ իս, կարեւոր է կարդացուելը, գնահատուելը, քաջալերուելը», գրում է Յովսէփեանը:
Դոկտ. Խաչիկ Տէր Ղուկասեան
«Կատարեալը Եւ Դուն» ժողովածուն բաժանուած է մի քանի թեմատիկ բաժինների՝ «Երկու խօսք, մէկ խոստովանանք», «Քաղաքներ, քաղաքներ», «Կեանքս, կեանքդ, իր կեանքը», «Օր մը այսպէս», «Պատմութիւններ, պատմութիւններ», «Ապրիլ, ապրեցնել» խորագրերի ներքոյ: Բանաստեղծութիւններն արտացոլում են հեղինակի կեանքի փուլերը տարբեր քաղաքներում՝ մէկը ծննդավայր, միւսը՝ հայրենիք, երրորդը՝ ընտրած բնակավայր, նրա ապրումները, մարտահրաւէրները, հիասթափութիւններն ու ձեռքբերումները, մտորումներն ու յոյսերը: Ժողովածուն բանաստեղծի անձնական ուղու միջոցով նաեւ սփիւռքահայ ինքնութեան համամարդկային ճակատագրի արտացոլումն է:
Շնորհանդէսին, ժողովածուի մասին կարծիք ու տպաւորութիւններ ներկայացնելու պատասխանատուութիւնը հեղինակն առաջարկել էր դոկտոր Խաչիկ Տէր Ղուկասեանին: Բանախօսը, խօսքի սկզբում նշեց, որ Յովսէփեանին ճանաչում է պատանեկութեան տարիներից, որպէս գաղափարակից գործակցել է ազգային/կուսակցական ասպարէզում, եւ ըստ այդմ, իր համար շատ դժուար է տողերի մէջ չտեսնել Վիգէն Յովսէփեան ազգային/կուսակցական գործչին: «Բայց դա արդար չպիտի լինէր իր բանաստեղծութեան արժեւորման պահին, քանզի ընթերցողին յանձնուած բանաստեղծութիւնը հեղինակից անդին անցնելու կարողութիւնը պիտի ունենայ եւ վերածուի ընթերցողի գոյութենական հարցադրումների հայելու», նշեց Տէր Ղուկասեանը՝ յայտնելով, որ որպէս իր գրախօսութեան առանցք ընտրել է ժողովածուի «Քաղաքներ, քաղաքներ» բաժինը՝ այն բնորոշելով որպէս սփիւռքահայ ինքնութեան տեղագրութիւնը չորս քաղաքների տարածքայնութեան մէջ:
«Բէյրութ, Նիւ Եորք, Երեւան, Լոս Անջելես քաղաքներին նուիրուած բանաստեղծութիւնները, որոնք Վիգէն Յովսէփեանի կենսագրութեան իրական եւ երեւակայական աշխարհագրութիւնն են կազմում, իմ առջեւ բացեցին ստեղծագործ տարածքայնութիւն, ուր Վիգէնի գրիչի միջոցով տեսնում եմ Վահէ Օշականեան «Սփիւռքահայ ըլլալ մը», նշեց Խաչիկ Տէր Ղուկասեանը: Նա մանրազնին վերլուծեց չորս քաղաքների մասին բանաստեղծութիւնները, որոնցից իւրաքանչիւրը իւրովի ազդել են Յովսէփեանի ինքնութեան կերտման վրայ, ինչպէս իւրաքանչիւր սփիւռքահայի պարագայում, այդ թւում եւ իր՝ բանախօսի:
«Յովսէփեանը սկսում է Բէյրութով, «Ես եմ այս քաղաքը, այստեղ թաղուած է մանկութիւնս՝ վայրկեաններ, որոնք հիմա արդէն զիս կ՛ուրանան»: Բանաստեղծն այստեղ է ծնուել, այստեղ է կայացել նրա կեանքի առաջին ձեւաւորումը, եւ ահա երբ արդէն գոյութենական վերջնական խզում կայ կեանքի ամենահիմնական հանգրուանի հետ («թաղուած է մանկութիւնս»), ստեղծում է Պըլտեանի բանաձեւած «վայրը ուր ըլլայ»: Այդ վայրում, քաղաքում, որ ծանօթ է որպէս «Միջերկրականի Փարիզը», Վիգէնը տեսնում է «ամէն բանուորի քրտինքի կաթիլի մէջ վիշտեր ու կորուստներ կան ալեկոծող»՝ իւրայատուկ արձագանգ այդ թուականների գաղափարախօսական պայքարի ալիքի, որ հասել էր 70ական թուականների Լիբանանի մտաւորականութեանը եւ այնտեղ հասակ առնող այն ժամանակ երիտասարդ Սփիւռքի Երրորդ Սերնդին: Յետոյ պատերազմ, որ «հաճոյքով սպաննեց քաշեց տարաւ եւ անյայտ տեղեր թաղեց»: Խաչիկ Տէր Ղուկասեանն ընդգծեց, որ ընթերցելիս նոյն զգացողութիւններն է ունեցել Բէյրութի մասին, որ նաեւ անձնական ցաւի տարածք է՝ քաղաք, որը սիրելու չափ ատուած է, իսկ Ֆէյրուզի երգերի ձայնը՝ արդէն «հիւծուած»:
Տէր Ղուկասեանն այնուհետեւ անցում կատարեց Նիւ Եորքին, նշելով, որ Վիգէն Յովսէփեանի գրութիւնը իւրայատուկ է հսկայ մեթրոպոլի մասին, քանզի այս քաղաքում հայկական անցեալի, կամ ժամանակակից ներկայութեան հետքեր ու վկայութիւններ գրական ձեւաչափով գրեթէ չկան: «Նիւ Եորքը Յովսէփեանի անցեալից ոչինչ չունի, այլ միակ ներկան է, «ուր կը ծնիմ անգամ մը եւս», գրում է բանաստեղծը՝ խոստովանելով, որ իրեն կլանելու նիւեորքացնելու եւ մոռացութեան մատնելու փոխարէն, այդ քաղաքը վերակենդանացնում է նրա սփիւռքահայ ինքնութիւնը»:
Դոկտոր Տէր Ղուկասեանն այնուհետեւ ներկաներին փոխադրեց Յովսէփեանի Երեւանը: «Երեւան/Երեւանս, այսինքն, Երեւանին ֆիզիկապէս ծանօթանալուց առաջ Երեւանն իրենն է եղել: Երեւանը չեղաւ առաջինը, Վիգէնի համար, բայց վերջինն է, իր իսկ բառերով՝ «քեզ սիրեցի ատելու պէս, երբեմն ալ ատեցի սիրելու պէս» քաղաք, որի ռաբիզ եսերին անհաղորդ մնալով հանդերձ, չի կարող բաժանուել «սփիւռքացած սրտով» հայը՝ «ես հարիֆս, դուն հայրենիս, Երեւան, Երեւան՝ կէս օթեւան, կէս ամէն բան»:
Եւ վերջապէս՝ ԼA դրախտավայր: «Խորագիրը միայն հրեշտակների քաղաքի յղման համար չէ, այլ ծանօթ երգի՝ «Հայաստան երկիր դրախտավայր» քաղաք, որ հարցական է մնում՝ «Եթէ մէկը հայրենիք էր, իսկ միւսը ծննդավայր, դուն ի՞նչ ես, ո՞րն ես վերջապէս»: Հարց, որը իւրաքանչիւր հայ, որ տեղափոխուած է Միջին Արեւելքից, թէ Հայաստանից, պիտի գտնի իր մէջ, եթէ արդէն չի հրեշտակացած կամ հրէշացած:
«Ահա գրեթէ կեանք մը ամբողջ, եւ այսպէս,
որպէս հայրենիքս, մայրենիքս եւ դեռ այլինչ բաներ,
իսկ ես կը շարունակեմ թափառիլ աշխարհով մէկ՝
դաւադիր արածիլ հայրենիքի մը տեսիլքով
…Սուրբ Լերան պայքարը վիզէս կախած,
մինչ մերինները դեռ կու գան հազարներով,
Լոս փնտռելով, Կլենտէյլ գտնելով,
շարան շարան Պենթլիներով աղքատացած,
շոուների նման զիրար դիտող ու զարմացնող,
ոչ մէկ արժէք, ոչ ալ ինքնութիւն գտնելով»:
ԼA-ը որոշուած է որպէս կեանքի վերջնական վայր, ուր ըլլալ մինչեւ չըլլալ, մնալ օտար հողին, որուն սակայն միանալ», իր անդրադարձն ամփոփեց Խաչիկ Տէր Ղուկասեանը՝ նշելով, որ խօսքը եզրափակում է բանաստեղծութեան յուսատու հետեւեալ տողերով՝ «քաղաք, ուր ամէն օր երազներս մութին կը յաղթեն»՝ ժողովածուի իրական առանցքը, որ յոյսն է, եւ այն չի մարում անգամ մթութեան մէջ:
Ժողովածուի գրելաոճի մասին խօսելիս, Խաչիկ Տէր Ղուկասեանը նշեց. «Հաւաքածուն ինքնին յուշագրութիւն է կարծես բանաստեղծութեան միջոցով, եւ ինչպէս սփիւռքահայ իւրաքանչիւր բանաստեղծութեան, այստեղ էլ պէտք է փնտռել կենդանի ապրող լեզուն ոչ իր մաքրամաքուր քերականութեամբ, այլ՝ թրծուած ու վերածնած վայրի հետ հայ ինքնութեան առնչումի հետ, գրականացուած դառնալու համար հաղորդակից ու ստեղծագործ տարածքներ փոխանցող լեզու: Այս ժողովածույում պէտք է տեսնել նաեւ արեւմտաարեւելահայերէնի ձգտելու փորձ՝ սփիւռքահայ եւ հայաստանահայ մշակոյթների համարկում, նաեւ՝ լեզուի երկու ճիւղերի մերձեցման ու շաղախման միջոցով, որը կը հաւատամ անկախութիւնից ի վեր մեծ մեր մեծ պարտքն ու պարտականութիւնն է»: Դոկտոր Տէր Ղուկասեանն ուրախութեամբ նկատեց, որ վերջին շրջանում երկրորդ անգամ է, որ Լոս Անջելեսում է բանաստեղծութեանը նուիրուած ձեռնարկի մասնակցելու, եւ այդ երեւոյթն ինքնին «ջրում է» «ձուլման» կամ «ճերմակ ջարդի» ուրուականը»:
Շնորհանդէսը շարունակուեց հեղինակի հետ անբռնազբօսիկ զրոյցով, որը վարում էր Թամար Թուֆէնքճեանը: «Շնորհակալ ենք բանաստեղծական այս երեկոյի համար, որի նպատակն է նաեւ որպէսզի արեւմտահայ գրականութիւնը ծաղկի, ապրի: Բանաստեղծութիւններն ընթերցելով տեսնում ենք համարձակ քաջութիւն, գիտակից խիզախութիւն, անսահման անկեղծութիւն: Այս բոլորը ձեր ստեղծագործութեան եւ հետեւաբար՝ ձեր էութեան մէջ է», կարծիք արտայայտեց զրուցավարը՝ հարց ուղղելով հեղինակին, թէ ինչպէս են ծնւում բառերն ու տողեր դառնում: «Արարչից են գալիս, կեանքի ընթացքում ունեցած զգացումներից, փորձառութիւններից, եւ այս ամէնը կուտակւում է, ու դրանք ասելու պահանջի արդիւնքում գտնում իր արտայայտումը: Գրողը գրում է, որ կարդացուի, հասկացուի, պատգամը ու տեղ հասցնի», պատասխանում նշեց Վիգէն Յովսէփեանը:
Անդադառնալով ոճին, հեղինակն ընդգծեց, որ իր համար կարեւոր է հասանելի ու հասկանալի լինել: «Նպատակ չեմ հետապնդում ընթերցողներին գրածովս ցնցելու, բառամթերքով զարմացնելու: Գրում եմ զգացածի, մտածումների մասին՝ յոյսով, որ ընթերցողը եւս առնչութիւն զգայ գրութեան հետ, գուցէ կիսի որոշ մտքեր»:
Թամար Թուֆէնքճեանն ընդգծեց, որ բանաստեղծական զոյգ հատորները նուիրական խոստում են թէ՛ արեւմտահայ գրականութեանը՝ պահպանելու եւ ստեղծագործելու եւ թէ երիտասարդութեանը, առ այն, որ հայ գրականութիւնը ընթերցելի է, հնացած ու մաշուած չէ: «Ձեր առաջին ժողովածուն Երեւանում ներկայացուեց եւ մի ձեւ արեւելահայ եւ արեւմտահայ երկու լեզուաճիւղերի այդ շինծու պատնէշը փշրեց, որովհետեւ արեւելահայ ընթերցողը հաճոյքով ընթերցեց», նշեց զրուցավարը: Վիգէն Յովսէփեանն էլ խոստովանեց, որ ակնկալում էր, որ առաջին գրքի ընթերցողները մեծամասամբ արեւմտահայերը պէտք է լինեն, եւ անակնկալ էր, որ 80 տոկոս եւ աւելին արեւելահայեր էին Հայաստանից: «Կարծում էինք, որ արեւմտահայերէնը մեռնող լեզու է, բայց Հայաստանում, Երեւանի Պետական համալսարանում ինձ հրաւիրեցին ներկայացնելու գիրքս, որտեղ աւելի քան երեք հարիւր ուսանող հաւաքուել էր, որ արեւմտահայերէնի մասին լսի: Սա փաստում է, որ իրենց համար արեւմտահայերէնը արդիական է, եւ լեզուն չի մեռնի, եթէ այժմէական է»:
Յովսէփեանը չափազանց կարեւոր է համարում երիտասարդների կողմից լեզուն սիրելու եւ օգտագործելու հարցը՝ որպէս լուծում առաջարկելով անդադար ճիգերը, որ հայերէն խօսելը պարտականութիւն չլինի, այլ կիրառելի եւ սիրելի դառնայ: «Այդ նպատակով է, որ օգտագործել եմ բանաստեղծութիւններս արտայայտելու ամէն միջոց՝ երաժշտութիւն, տեսահոլովակ, որպէսզի երիտասարդութիւնը եւս մասնակից լինի, եւ տեսնի, որ ե՛ւ մեր լեզուն, ե՛ւ մեր գրականութիւնը տալիք ունեն»: Վիգէն Յովսէփեանի այս տեսլականն իրականութիւն էր դարձել արդէն իսկ շնորհանդէսի ժամանակ, երբ երիտասարդ սերնդի ներկայացուցիչները իւրայատուկ զգայականութեամբ ընթերցում էին հեղինակի ստեղծագործութիւնները:
«Այս սրահն այսօր գրականութիւն է բուրում: Գրականութիւնը մտքի եւ հոգու արուեստ է, գրողի ինքնութիւնն է, եւ ճշմարիտ գրողը իր ժողովրդի անձնագիրն է: Այսօր միասնաբար վայելում ենք գրական այս երեկոն», ձեռնարկի մթնոլորտն ամփոփելով յայտնեց Համազգային Արեւմտեան Ամերիկայի Շրջանային վարչութեան անունից ողջոյնի խօսքը փոխանցող Գրական միաւորի ատենապետ Սոնա Մատարեանը։
«Կատարեալը Եւ Դուն» ժողովածուի շնորհանդէսն աւարտուեց խորհրդանշական գինեձօնով՝ Արեւմտեան Ամերիկայի Հայոց թեմի առաջնորդ Գեղամ արք. Խաչերեանի ու ԱՄՆ Արեւմտեան թեմի առաջնորդ Յովնան արք. Տէրտէրեանի գլխաւորութեամբ համայնքի սրբազան հայրերն օրհնեցին նոր գրքի ծնունդը:
Ինչպէս իր առաջին ժողովածուն՝ այս հատորն էլ, հեղինակի խօսքերով, ծնուել է սիրոյ եւ ներշնչման երկունքից: Վիգէն Յովսէփեանը շնորհակալութիւն յայտնեց ընկերներին ու ընտանիքին, եւ բոլոր նրանց, ովքեր աջակցել են իր ստեղծագործական ճանապարհին:
«Ասպարէզ»
Նանէ Աւագեան
