• 289
• 21/02/2024

Հայերէնը կը զուարճանայ (156)

  1. Ճիշդ գործածութեան շնորհաւորելի օրինակներ.

--Պապը կոչ ուղղեց զինադադար յայտարարելու բոլոր ճակատներուն վրայ, ներառեալ Լիբանանը («Արարատ», 9/1/24, էջ 1):

--Հարաւային Ափրիկէ բողոք ներկայացուց Արդարադատութեան միջազգա-յին ատեանին, ամբաստանելով Իսրայէլը Պաղեստիցիներուն դէմ ցեղասպանու-թիւն գործելու մեղադրանքով («Նոր Յառաջ», 18/1/24, էջ 1):

2. Շարադասութիւն

Մեր վերջին հարցարանի նոյն նախադասութեան չորս տարբեր  շարադասու-թիւններէն ընտրած էինք հետեւեալը.

--Իմաստունը մոլորութիւնը յաղթահարելով կը յանգի ճշմարտութեան:

Ինչո՞ւ:

Այս ինչուին պատասխանելէ առաջ փութամ ըսել, որ  հայերէնը նման` հինգ-անդամանի նախադասութիւնը կրնայ գրել... 1x2x3x4x5=120 շարադասութեամբ:

Եթէ ձեզմէ մէկը համբերութիւն ունի, ապա դիւրաւ պիտի գտնէ զանոնք:

Ես չունիմ այդ համբերութիւնը:

Նուազի լը Գրանդի ապարանքին  մէջ կը գտնէք  ուշիմ աւատապետ մը,   որ ձանձրոյթէն գլուխը կը քերէ ճապկելով.  թող ան համրէ:

120-ին  բոլորը, սակայն,  միտք չեն արտայայտեր. օրինակ՝ 

--Կը յանգի յաղթահարելով մոլորութիւնը ճշմարտութեան իմաստունը:

Որ բան մըն ալ չի նշանակեր, սակայն մաս կը կազմէ 120-ին:

Պարագան նոյնը ըլլալու է ասոնց կէսէն աւելիին, որոնց դիմաց անվարան պիտի գտնէք քանի մը տասնեակներ, որոնք մաքուր հայերէն են. օրինակ՝

--Ճշմարտութեան՝ իմաստունը կը յանգի յաղթահարելով  մոլորութիւնը:

--Յաղթահարելով մոլորութիւնը՝ իմաստունը կը յանգի ճշմարտութեան: 

--Մոլորութիւնը յաղթահարելով՝ ճշմարտութեան կը յանգի իմաստունը:

Դեռ կրնամ շատ երկարել շարքը նմաններու, որ ոչ ոք իրաւունք ունի մերժելու՝ իբրեւ սխալ շարադասութիւն:  Ասոնք բոլորը տեղին համեմատ կրնան գրուիլ՝ ոճաբանական ու հաղորդակցական ինչ-ինչ ակնկալութիւններով:

Ցուցանեն օրինակներս, որ հայերէն գրելը, շարադասութեան ազատութեան բերումով, տաժանելի մարտահրաւէր մըն է, ուր յառաջամարտիկներ ու անթերի յաջողածներ  դժուար թէ գտնուին: Մարդկային միտքը նման ճիգ չի կրնար յանձն առնել, որպէսզի ամէն նախադասութեան առթիւ քննէ շարադասական բոլոր հաւանականութիւնները,− որոնք երբեմն կրնան հասնիլ քանի մը հարիւրի,− եւ անոնց մէջէն ընտրէ  լաւագոյնը:

Բոլորս ալ կը գոհանանք մեր համեստ գիտելիքներու անմիջական թելադ-րանքով ու կը շարադրենք մեր գրաւոր խօսքը: Առ այս կը կատարեմ բերուած օրինակին քննարկումը եւ զայն նախընտրելի դարձնող հանգամանքները:

                                                      *   *   *

Մեր օրինակը կը բաղկանայ  ենթակայէ մը եւ ստորոգիչէ (դիմաւոր բայ) մը, եւ բայական երեք լրացումներէ:

--Այստեղ կը գտնենք ենթակայ-ստորոգիչ յաջորդականութիւնը, որ աշխարհաբարին նախընտրածն է, ճիշդ այն կարգով, որ կ’ըսենք՝ սոխակը կը դայլայլէ, վարդը կը բուրէ, ծովը փոթորկեցաւ, անձրեւ պիտի տեղայ եւ այլն: 

Գալով լրացումներուն՝ ապա հայերէնը,− ինչպէս ամէն լեզու,− իր ամենապայծառ, հեզասահ, բարեհունչ շարադասութիւնը կը գտնէ, երբ ամէն լրացում դրուի իր լրացեալին անմիջական կիցը, կը յարադրուի  անոր, եթէ անշուշտ տուեալ լեզուն կը թոյլատրէ այդ, օժտուած է այդ առաւելութեամբ, ինչպէս օժտուած է հայերէնը:

Մեր օրինակի լրացումները կը պարզեն հետեւեալ պատկերը.

--մոլորութիւնը՝ ուղիղ խնդիրն է յաղթահարելով դերբային եւ անոր կից է:

Ի՞նչ յաղթահարելով,− մոլորութիւնը:

--յաղթահարելով դերբայը կը լրացնէ «կը յանգի» բայը եւ անոր կից է:

Ինչպէ՞ս կը յանգի,− յաղթահարելով:

--ճշմարտութեան-ը նմանապէս բայական լրացում է եւ ան իր բային կից է:

Ինչի՞ կը յանգի,− ճշմարտութեան:

                                                                *   *   *

Վերադառնանք մեր հարցարանին, որուն բ. տարբերակն է  մեր նախընտրածը՝ ծանօթ պատճառներով:   

ա)Իմաստունը յաղթահարելով մոլորութիւնը կը յանգի ճշմարտութեան:      բ)Իմաստունը մոլորութիւնը յաղթահարելով կը յանգի ճշմարտութեան:    գ)Իմաստունը ճշմարտութեան կը յանգի յաղթահարելով մոլորութիւնը:       դ)Իմաստունը ճշմարտութեան կը յանգի մոլորութիւնը յաղթահարելով:

Ի՞նչ կը նկատենք:

Կը նկատենք, որ գ. օրինակը այլապէս կը լրացնէ բ. օրինակին վերագրուած  բոլոր առաւելութիւնները, այսինքն՝ ամէն լրացում այստեղ նմանապէս դրուած է իր լրացեալին կից: Ինչ որ ճիշդ է: Ուրե՞մն:

Աշխարհաբարի շարադասութիւնը կը թելադրէ, որ դիմաւոր բայի լրացումներէն  ձեւի պարագան (այստեղ՝ յաղթահարելով) դրուի նախադաս, այսինքն՝ բայէն առաջ:  

--Յիշենք Սիամանթոյի հետեւեալ տողը. «Ես երգելով կ’ուզեմ մեռնիլ»,−  ինչպէ՞ս մեռնիլ՝  երգելով:

--Կամ Վարուժանի հետեւեալ տողը՝  «Հարճը»-էն. «Երբ ձիաւոր մը յանկարծ մրրկարշաւ կը հասնի»,− ինչպէ՞ս կը հասնի՝ մրրկարշաւ:  

Նաեւ Գ. Զոհրապի՝ «Մեծ սրտնեղութեամբ իմացայ այս լուրը»(“Կարծեմ թէ”),−  ինչպէ՞ս իմացայ՝ սրտնեղութեամբ:

Այլ խօսքով՝  բ. տարբերակը, յարաբերաբար գ.-ին՝  կը վայելէ  նախադաս ձեւի պարագայով օժտուած ըլլալու առաւելութիւնը եւս:

Մրցոյթ153.

***Վերաշարադասէ՛ հետեւեալները. 

---Իշխանութիւնը աջակցեցաւ ծրագիրի մը, որ կ’արտօնէ Հըզպզլլզյի հեռա-ցումը սահմանէն:  

---Զբօսաշրջային կազմակերպութիւնները մեծ կարեւորութիւն կը դարձնեն  այսպիսի բաներուն:

***Ուրիշ ի՞նչ ձեւով կրնաս բանաձեւել հետեւեալները.

---Սպաննուածները կը թաղուին հասարակաց (հաւաքական) փոսերու մէջ:

***Վերաշարադրէ՛ հետեւեալը՝ ջնջելով երկու աւելորդ բառերը.

---ԵՄ-ը կը զգուշացնէ Ազրպեյճանը Հայաստանի տարածքային ամբողջականութ-եան որեւէ խախտման ծանր հետեւանքներէն:

***Հետեւեալին ո՞ր բառը պիտի փոխարինէիր եւ ինչո՞վ:

---Մատենադարանը կը դադրեցնէ ամէն գործակցութիւն հեռատեսիլի ընկե-րութեան հետ:

Ճիշդ պատասխանած են՝ Գէորգ Եազըճեան (9), Յովիկ Աթոքեան (5), Գեղամ  Խաչատրեան (6), Ցոլակ Ապտալեան (8), Համբարձում Յարթունեան (5), Եփրեմ Թոքճեան (7), Դանիէլ Թիւֆենքճեան (9):   

Մրցոյթ 154.

***Վերաշարադրէ՛ հետեւեալը.

---Իսրայէլ ռմբակոծեց հարաւային Լիբանանը, ինչպէս նաեւ իսրայէլեան օդուժը թռիչքներ գործեց Լիբանանի վերեւ:

***Ջնջէ՛ կրկնաբանութիւնները եւ վերաշարադրէ՛  հետեւեալները.

---Հանրապետութեան նախագահ  մը ընտրելու հարցը ներքին լիբանանեան հարց է (անդ):

---Համախոհութեան գոյացումը անխուսափելի է, որովհետեւ երկրին կառուցուցածքը համախոհական է (անդ):

---Լիբանան յանձնառու կը մնայ միջազգային բանաձեւերուն եւ Լիբանան այդ բանաձեւերը կը յարգէ (անդ):

---Հըզպալլա Լիբանանի շահերը ամէն բանէ վեր կը դասէ  եւ Լիբանանի վիճակը վատթարացնող որեւէ քայլէ կը խուսափի (անդ):

armenag@gmail.com                                                                  Արմենակ Եղիայեան

Միացիր մեզ Տելեգրամում

Սեղմել այստեղ

Միացիր մեզ Յութուբում

Սեղմել այստեղ

Միացիր մեզ Տելեգրամում

Միացիր մեզ Յութուբում

Կիսվել