11.09c
Երեվան
երք, մրտ 11
«Ապագայ»ի հարցերուն կը պատասխանէ AMAA-ի (ԱՀԱԸ) Հայաստանի ներկայացուցիչ՝ Արէն Տէյիրմէնճեան
Հայրենիքը միայն խօսքով չի կառուցուիր։ Խօսքերով, յօդուածներով, յորդորներով ու քարոզներով չէ որ հայրենիք կերտելը կը դառնայ հնարաւոր։ Հայրենիքը գործ կը սիրէ, եւ խօսքէն գործ անցումը ընդմաէնը մէկ քայլ է...։ Պայմանաւ, որ այդ քայլը ըլլայ խելացի եւ հաւասակշռուած։
Ահա այս տեսանկիւնէն է, որպէս լրագրական ժանր այս տողերը գրողին համար կը կարեւորուին, կենսական կը դառնան հայրենադարձներն ու անոնց գեղեցիկ, կեանքով եւ աւիշով լեցուն պատմութիւնները։
Իւրաքանչիւր հայրենադարձութեան պատմումի մը պարագային կայ հերոս մը, որ հակառակ բոլոր տեսակի դժուարութիւններուն կը շարունակէ իր երթը։ Կը հաւատայ հայրենիքի գաղափարին ու այդ գաղափարը երբեք չի պայմանաւորէր Հայաստանի ներկայ իրավիճակով, քաղաքական կամ մշակութային բարդութիւններով, նոր տեսակի կենցաղով, մարդոցմով եւ շրջապատով։
Վերը նշուած բոլոր դրոյթները, իրենց մէջ կը պարփակեն տասնեակ շերտեր, տասնեակ նրբութիւններ, բարդութիւններ, հոգեկան իրավիճակներ եւ խնդիրներ։ Բայց մեր հերոսը քաջութեամբ կը քալէ դէպի առաջ, կ՚անտեսէ այդ բարդութիւնները եւ կը շարունակէ իր բարի գործը։
Այդ գործին անունը եկէք դնենք հայրենաշինութիւն, որ սկիզբ կ՚առնէ փոքր բաներէ, փոքր դրուագնեէ, փոքր յաղթանակներէ ու կը հոսի այն մեծ գետին մէջ,որ հզօր հայրենիք մը, հզօր Հայաստան մը ունենալու մեծ գետ-գաղափարին մէջ։
Այս առումով ալ հայրենադարձութեան մասին պատմելով այսօր ձայնը պիտի տամ՝ լիբանանահայ Արէն Տէյիրմէնճեանին, որ երկար ամեակներէ ի վեր Հայաստանի ու Հայութեան համար մեծ գործեր իրականացնող՝ ԱՀԱԸ-ի (Ամերիկայի Հայ Աւետարանակչական Ընկերակցութիւն ՝ AMAA) Հայաստանեան գրասենակի ներկայացուցիչն է։
Արէն Տէյիրմենճեանը, ուրեմն մեր ժամանակի հերոսներէն է, յար եւ նման այն հարիւրաւոր սփիւռքահայերուն, որոնք կը շարունակեն հաւատալ այս հայրենիք՝ Հայաստանին ու բաց աստի կը շարունակեն ծով համբերութեամբ գործել ու աշխատիլ յանուն մեր հայրենիքին։
Հերոսութիւնը ընթացք կ՚առնէ փոքր բաներէ, որոնք օր մը մեծ լոյս պիտի բերեն այսօր ցաւալիօրէն մթագնած մեր հաւաքական պաստառին ու իրականութեան վրայ։
-Պրն. Տէյիրմենճեան, անցեալ օր յուզական գրառում մը ըրած էիք եւ խօսած էիք Դոկտ. Զաւէն Խանճեանին մասին ( ԱՀԱԸ նախկին տնօրէն, որ վերջերս կնքած էր մահկանացուն) նշելով, որ պրն. Խանճեանն էր, որ Հայաստանի դուռը բացաւ ձեր առջեւ։ Կ՚ուզէի ասոր մասին խօսիք։
Հինգ տարի առաջ, Պէյրութի մէջ Զաւէնին եւ մեր նախագահի (նկատի ունի ԱՀԱԸ-ի նախագահ՝ Տօքթ. Տարաքճեանին հետ կարճ հանդիպում մը ունեցայ, որմէ անմիջապէս ետք ինծի հարցուց . «Ե՞րբ կրնաս տեղափոխուիլՀայաստան»։ Ընդամէնը ամիսներ անց հասայ Հայաստան եւ այդ ամէնուն մէջ ինք Հայաստանը լրիւ նոր էջ մը բացաւ կեանքի մէջ եւ այսպէս հինգ տարին շատ արագանցաւ։
-Եւ սիրեցի՞ք Հայաստանը։
Սկիզբի քանի մը ամիսը ծանր էր: Յետոյ «Քովիտ»ը հասաւ , ապա՝ Արցախեան պատերազմը: Այս բոլորին զուգահեռ մարդ անձնական ապրումներու մէջէն ալ կ’անցնի: Ծննդավայրէդ արմատախիլ ըլլալը դժուար է, որքան ալ, որ մենք Հայաստանը հայրենիք անուանենք, հոգեբանականօրէն ծննդավայրի եւ հայրենիքի բախումի մը մէջ կ’ըլլանք: Հինգ տարի ետք, սակայն, Հայաստանը աւելի տիրական դարձաւ, քան Լիբանանը:
-Մենք, իբրեւ սփիւռքահայ միշտ երկու իրականութիւններու մէջ ապրած ենք: Լիբանանցի ենք, բայց հայ ենք, Ամերիկացի ենք, բայց հայ ենք, եւայլն: Յաճախ մենք մեզի համար կղզի մը կը ստեղծենք, որպէսզի կարենանք հանգիստ շարժիլ այդ միջավայրին մէջ: Ի՞նչ է ձեր կարծիքը:
Այո, սփիւռքահայերը ուր որ ալ գտնուին, «օտար» են: Եթէ Լիբանանի միջավայրը հաշուի առնենք, ինչքան ալ ան մեզի համար եղած է ծննդավայր եւ տուն, մենք օտար կը զգայինք, երբ արաբներու հետ կը շփուէինք:
Պէյրութի Ամերիկեան համալսարանէն ներս մեծ թիւով արաբ ընկերներ ունէի, ինծի համար շատ մտերիմ միջավայր էր, բայց օրուայ աւարտին, կը զգաս, որ տեղացի՝ արաբներուն աչքով դուն տարբեր ես: Նոյնն է պարագան Հայաստանի մէջ, տեղացիները մեզի կը նային, որպէս սփիւռքահայու։ Սփիւռքահայու այս իրավիճակը պիտի ընդունինք, մեր կեանքին մէկ մասն է: Հետեւաբար, մենք մեզի կը շրջապատենք մեր նմաններով եւ այդ մէկը մեզի կը մխիթարէ եւ պայմաններ կը ստեղծէ, որ մեր կեանքը դրական հունով շարունակենք:
-Ինչպէս, որ ըսիք, պատերազմը շատ մեծ հարուած մըն էր մեզի համար: Հիմա կարծէք բոլորս հաւաքական «սթրէս»ի մը մէջ ենք: AMAA-ը, Արցախի առաջին տարիներէն ի վեր, միշտ մեր ժողովուրդի կողքին եղած է: Այս բոլորէն ետք, ի՞նչ կ’եզրակացնէք: Ի՞նչ են ձեր մտածումները: Այս հաւաքական «սթրէս»էն ինչպէ՞ս դուրս պիտի գանք:
Ինչ ծրագիր կամ նախաձեռնութիւն, որ ըրինք կամ ինչ որ տակաւին կ’ընենք ներկայիս, դժբախտաբար չի կրնար փոխել այն իրողութիւնը, որ հայրենիքէն մաս մը կորսնցուցինք: Արցախի ցաւը շատ խորն է մեր մէջ։ Պէտք է ընդունինք, որ մեր ազգի « «անգործութեան» եւ անփութութեան հետեւանքն է, որ այսօր մեր սերունդը կը կրէ, եւ յոյսով եմ, որ դասեր կրնանք քաղել այս ամէն ինչէն, որպէսզի Արցախի իրականութիւնը Հայաստանի իրականութիւն չդառնայ: Երբ նայինք անցնող տարիներուն, նոյնիսկ պետական մակարդակի վրայ աշխատանք չէ տարուած Արցախը զարգացնելու, բնակեցնելու եւ շէնցընելու: Օրը պիտի գար եւ կանգնէինք այս իրականութեան առջեւ եւ այդպէս ալ եղաւ՝ Արցախը կորսնցուցինք: Այդ ցաւը կը մնայ, բայց հիմա չենք կրնար ետեւ նայիլ: AMAA-ը տակաւին ծրագիրներ կը մշակէ արցախցիներուն համար, որպէսզի անոնց ցաւը մեղմացնէ, գիտնալով հանդերձ, որ այդ ցաւը պիտի չվերանայ: Հիմա ի՞նչ պէտք է ըլլայ հայութեան նպատակը՝ պէտք է Հայաստանի վրայ այնքան կամ այնպէս մը լաւ աշխատինք, որ Արցախի վրայ պէտք էր աշխատէինք, որպէսզի Հայաստանը նոյն վիճակին մէջ չյայտնուի:
-AMAA-ը եկեղեցական շուքով եւ ոգիով աշխատող կառոյց մըն է, համահայկական մեծ քարտէսին մէջ իր տեղը ունի: Դուք որպէս ղեկավարը այդ մեծ կառոյցի մէկ ճիւղին, ինչպէ՞ս կը գնահատէք եկեղեցի-պետութիւն յարաբերութիւնը:
Եկեղեցւոյ եւ պետութեան յարաբերութիւնը, ներկայ դրութեամբ, շատ ցանկալի վիճակի մէջ չէ: Ոեւէ մէկը ուրախ չէ այս վիճակով, եւ կը հաւատամ, որ աւելի մօտէն պէտք է գործակցին: Կը կարծեմ, որ Մայր Տաճարի վերաբացման եւ Միւռոնօրհնէքի ժամանակ պետական ներկայութիւնը լաւ՝ դրական քայլ մըն էր: Սակայն, համամիտ եմ նաեւ այն մօտեցման, թէ եկեղեցին եւ պետութիւնը պէտք է առանձին կառոյցներ ըլլան: “State and Church separation” -ի գաղափարը, որ խրախուսուած է մեծ պետութիւններու կողմէ, աշխատող եւ դրական «սխեմա» մըն է: Եկեղեցին կարեւոր դեր ունի խաղալու, երբ պետութեան մէջ կը տեսնէ ինչ որ մտահոգութիւններ, բայց այդ հարցերը բանակցութեան եւ իրար մօտ գալով է, որ պէտք է լուծուին:
-Մենք ապրած են միջավայրի մը մէջ, ուր ոչ մէկ անգամ ընկերոջս հարցուցած եմ, թէ Կաթողիկէ է, Աւետարանական է, կամ Լուսաւորչական է: Հայաստանի մէջ պատկերը ուրիշ է: Ի՞նչ են պատճառները արդեօք:
Հայաստանի մէջ այո, պատկերը տարբեր է, սակայն այս իրողութիւնը միայն Հայաստանին չի վերաբերիր: Տարբեր վայրերու մէջ, թէեւ մարդիկ չեն արտայայտուիր այս մասին, սակայն կը մտածեն: Վերադառնալով Հայաստանին, ներկայիս յառաջընթաց կը տեսնենք այս առումով: Այսօր երբ Կաթողիկոսը կը խօսի միւս դաւանանքներուն մասին զանոնք «քոյր կառոյցներ» կը համարէ։ Անցնող քսան տարիներու ընթացքին, Հայաստանի՝ դուրսի աշխարհին աւելի եւս բացուիլը կը կարծեմ շատ բան փոխեց այս առումով:
-Իւրաքանչիւր մարդ երազներ կ’ունենայ, զորս կ’ուզէ իրականացնել: Ասպարէզ կը մտնէ, իր ընթացքը հունի մը մէջ կը դնէ եւ իր կեանքը կը վերածուի առաքելութեան: AMAA-ը նաեւ ունի իր առաքելութիւնը: Այս մասին ի՞նչ կրնաս ըսել:
Այս հարցին երկու կողմէն պէտք է նայինք: Կը սխալի ոեւէ մէկը եթէ կը կարծէ, որ յարմարուիլը միակողմանի կ’ըլլայ: Երբ ստանձնեցի այս պաշտօնը, անոր տեսլականը եւ առաքելութիւնը ինծի շատ հարազատ էր: Անհատը ինք ալ կրնայ ազդեցութիւն բերել կառոյցին վրայ եւ այդ մէկը շատ նուրբ բան մըն է, քանի որ AMAA-ի առաքելութիւնը անփոփոխ է: Գրաւականը այն է, թէ անհատը ինչպէս կրնայ իր առօրեան կառուցել, այնպէս մը որ առաքելութիւնը մնայ, սակայն անհատը աւելի հարազատ զգայ, նախագիծերու եւ ծրագիրներու մէջ գործի աշխատելաոճը փոխելով: Արդիականացման բաւական մեծ աշխատանք կը տանինք։ Ինչ ասպարէզի մէջ ալ մարդս գտնուի, պէտք է մասնագիտութեամբ մօտենայ անոր: Երբ մէկը մեր գրասենեակը կը մտնէ, կը զգայ այդ մօտեցումը:
-Վերջին տարիներուն, իշխանութեան եւ ընդդիմութեան միջեւ տեղի ունեցող ներքին պայքարին պատճառով, ձեր դիրքը խոցելի դարձա՞ւ: Սփիւռքի մէջ ձեզի քննադատեցի՞ն:
Մեր հաւատարմութիւնը եւ մեր առաքելութիւնը միշտ հայրենիքին ի նպաստ եղած է եւ կը մնայ, տարբերութիւն չ’ընէր, թէ ով եղած է իշխանութեան գլուխը: AMAA-ը 1991 թուականէն Հայաստանի մէջ կը գործէ, եւ բոլոր իշխանութիւններուն հետ նոյն ձեւով եւ թափով աշխատած է:
-Յառաջիկայ տարիներուն ի՞նչ են AMAA-ի մեծ եւ փոքր ծրագիրները:
Մեր ծրագիրներուն նպատակը երկու խումբի բաժնած ենք: Առաջին խումբին մէջ կ’իյնան տարհանումէն ետք յառաջացած տագնապներն ու ներկայի, անմիջական խնդիրները եւ անոնց լուծման կամ վերացման ծրագիրները, օրինակ՝ արցախահայութեան տեղափոխումը դէպի մշտական վայրեր, զբաղուածութեան, աշխատանքի հարցերու լուծում, կրթական հարցեր, սահմանամերձ գիւղերու խնդիրներու լուծում, եւայլն: Այս ծրագիրները արդէն ընթացքի մէջ են եւ կը շարունակուին: Երկրորդ խումբը յատկացուած է, այն իրողութեան, որ ներկայ տագնապներուն լոյսին տակ, ինչ պէտք է ընենք, որ Հայաստանը աւելի լաւ ապագայ մը ունենայ: Ուրեմն երկրորդ խումբը յատկացուած է աւելի լաւ Հայաստան մը ունենալու տեսլականին եւ այդ նպատակին համար մշակուած ծրագիրներուն: Կրնամ նշել, օրինակ, որ մեր շատ յաջողակ Աւետիսեան դպրոցի ծրագիրը կ’ուզենք զարգացնել այլ համայնքներու մէջ, ունենալով դպրոցներու ցանց մը: Գիտէք, որ Աւետարանական համայնքը, պատմութեան մէջ ճանչցուած է իր կրթական հաստատութիւններով, սկսած Պոլիսէն: Աշխարհով մէկ չորս հարիւրի չափ կրթական հաստատութիւն ունեցած է: Այս տեսլականը կ’ուզենք իրագործել նաեւ հայրենիքի մէջ: Այս պահուն ունինք միայն մէկ դպրոց, որ բաւարար չէ արտացոլելու մեր պատմութիւնը: Եթէ մենք մեր հայրենիքը կը տեսնենք, որպէս մեր ապագան, ապա հեղինակութիւնը հոս պէտք է բերուի, եւ այդ մէկը պէտք է ըլլայ այս դպրոցներու ցանցը ստեղծելով: Ուրեմն, ուրախ եմ ըսելու, որ երկրորդ դպրոց մը ստեղծելու ծրագիրը աարդէն կը քննարկուի:
-Գործունէութեան բերումով առնչուած էք Մերձաւոր Արեւելքի հայ գաղութներուն հետ: AMAA-ը առաջիններէն եղաւ, որ հասաւ սուրիահայութեան, եւ լիբանանահայութեան ծով կարիքներուն։Նոյնիսկ ուքրանական հարցով, այն հայերը, որոնք ստիպուած էին երկրէն հեռանալ եւ Պուլկարիա հասնիլ, AMAA-ը նոյնիսկ հոն օգնութիւն ցոյց տուաւ: Ընդհանրապէս մտահոգ է՞ք Մերձաւոր Արեւելքի հայ գաղութներուն ապագայով:
Մտահոգ ենք, միեւնոյն ատեն զգացական ալ մօտեցում մը կայ: Մեր վարածը «պիզնըս» մը չէ, AMAA-ը մեծ պատասխանատւութիւն վերցուցած է հայագաղութներուն մէջ: Եթէ միայն Սուրիոյ եւ Լիբանանի մասին խօսինք՝ աշխատակազմը, ընտանիքները, հետեւորդները, այս բոլորը հիմնուած են կազմակերպութեան օժանդակութեան վրայ: Չենք կրնար վաճառականական տեսանկիւնէն նայիլ եւ ըսել, որ սխալ ներդրում մըն է: Գիտնալով հանդերձ, որ որ մեր մօտեցումները շահակցական չեն AMAA-ը կը շարունակէ իր առաքելութիւնը մինչեւ այն ատեն, որ հայութիւն գոյութիւն ունի Լիբանանի կամ Սուրիոյ մէջ: AMAA-ը այս մօտեցումը որդեգրած է եւ կը շարունակէ որդեգրել: Մեր աշխատանքներուն հիմնական ուղղութինը Հայաստանն է, եւ մեր երկիրը կը դիտարկենք, որպէս հայութեան համախմբման վայր: Կը խրախուսենք նաեւ սփիւռքահայերուն, որ տեղափոխուին հայրենիք եւ միասին շէնացնենք Հայաստանը: Այո՛, ունինք այդ նպատակը: Մեր հայաստանի ներդրումները, Մերձաւոր Արեւելքի ներդրումներէն հինգ անգամ աւելի են, բայց այդ մէկը չի խանգարեր, որ տեղի հայերուն շարունակենք օգտակար դառնալ:
-Արէն Տէյիրմէնճեանի կեանքի մեծագոյն երազը ի՞նչ է:
Մտքիս մէջ տարբեր երազներ ունիմ, որոնցմէ մէկը ըսեմ՝ քառասուն տարի ետք հզօր Հայաստան մը տեսնել, տեղ մը, ուր մենք բոլորս կ’ուզէինք ապրիլ, առողջ իր բոլոր կառոյցներով: Ջանքերը եթէ ի գործ դրուին անկարելի չէ: Կարիքը ունի համբերութեան եւ իրար մօտ գալու: Այսօր պետութիւն մը ունինք, որ Աստուծմէ մեզի տրուած պարգեւ մըն է: Այսքան հողատարածք, որ գրեթէ դատարկ է: Այս երկրին մէջ հեշտութեամբ կարելի է տասը միլիոն հայ բնակեցնել: Բայց ասիկա շատ լուրջ աշխատանք կ’ենթադրէ: Ճանապարհը բաց է մեր առջեւ: Յոյսով ենք, որ քաղաքական իրավիճակն ալ թոյլ կու տայ, որ կարեւոր բաներով զբաղինք: Կը կարծեմ, որ ներուժը կայ: Հայրենիք վերակառուցելու մէջ Սփիւռքն ալ մեծ դեր կրնայ կատարել:
Սագօ Արեան
«Ապագայ»/Մոնթրէալ
