15.09c
Երեվան
երք, մյս 21
Սակայն ինչքան ալ ՀՀ-ի ժամանակաւոր դժուարութիւններէն օգտուելու ցանկութիւն ունենայ, Թուրքիոյ բռնապետը պէտք է հասկնայ՝ մեր ազգի յիշողութեան եւ ինքնութեան հետ պատմական փոխառութիւնները ոչ միայն աւելի պիտի բարդացնեն հայ-թրքական յարաբերութիւնները, այլ պիտի խորացնեն արդէն իսկ առկայ անվստահութիւնը, որ ներկայիս գոյութիւն ունի իւրաքանչիւր հայ մարդու սրտի մէջ՝ իր իշխանութեան եւ վարած քաղաքականութեան հանդէպ: Եթէ առիթ ըլլար իմ այս խօսքով հասնիլ Էրտողանին, առանց բարոյախօսութեան անոր կը յորդորէի՝ հաշուի նստիլ իր իսկ պետութեան եւ ժողովուրդի պատմութեան ամենասեւ էջերէն մէկու հետ, եւ ներողութիւն խնդրել Հայոց ցեղասպանութեան իրականացման համար: Թերեւս այդ ժամանակ թուրք-հայկական յարաբերութիւնները, որոնք ան կ՚ուզէ «փրկել սփիւռքահայութեան կապանքներէն», կը դրուին աւելի առողջ, աւելի հզօր եւ աւելի սահուն ընթացքի մէջ:
Ալիեւի եւ Էրտողանի վերջին յայտարարութիւններու, ներքին քաղաքականութեան եւ այլ հարցերու շուրջ Tert.am-ը զրուցած է ամերիկահայ հասարակական-քաղաքական գործիչ Վիգէն Յովսէփեանի հետ։
-Պարոն Յովսէփեան, լրացաւ Հայոց Ցեղասպանութեան 109-րդ տարելիցը եւ Թուրքիոյ նախագահը լրատուամիջոցներին տուած հարցազրոյցներում նշեց`հայերս պէտք է ձերբազատուենք անհմին յիշողութիւններից, նաեւ յայտարարեց, թէ Սփիւռքը խաւարի մէջ է ներքաշել Հայաստանը։ Կը խնդրէի, որպէս սփիւռքահայ գործիչ, անդրադառնալ Էրտողանի այս յայտարարութիւններին, մանաւանդ, եթէ Հայկական Սփիւռքը հենց Ցեղասպանութեան հետեւանք է։
Առաջին հերթին, լաւ կ՚ըլլար որ ցեղասպանութիւն իրականացուցած պետութեան իրաւայաջորդը, որ ներկայիս նաեւ իր ժողովուրդի քիւրտ փոքրամասնութիւններու հանդէպ աննկարագրելի ոճիրներ կը կազմակերպէ, զերծ մնար դասեր տալէ: Երկրորդ, մենք՝ հայերս, ըլլայ Սփիւռքի թէ Հայաստանի մէջ, յստակ կը հասկնանք որ Թուրքիան հզօր երկիր է եւ մեզի սահմանակից է, ատոր հետ պէտք հաշուի նստիլ, նաեւ յարաբերութիւնները կարգաւորել: Սակայն ինչքան ալ ՀՀ-ի ժամանակաւոր դժուարութիւններէն օգտուելու ցանկութիւն ունենայ, Թուրքիոյ բռնապետը պէտք է հասկնայ՝ մեր ազգի յիշողութեան եւ ինքնութեան հետ պատմական փոխառութիւնները ոչ միայն աւելի պիտի բարդացնեն հայ-թրքական յարաբերութիւնները, այլ պիտի խորացնեն արդէն իսկ առկայ անվստահութիւնը, որ ներկայիս գոյութիւն ունի իւրաքանչիւր հայ մարդու սրտի մէջ՝ իր իշխանութեան եւ վարած քաղաքականութեան հանդէպ: Եթէ առիթ ըլլար իմ այս խօսքով հասնիլ Էրտողանին, առանց բարոյախօսութեան անոր կը յորդորէի՝ հաշուի նստիլ իր իսկ պետութեան եւ ժողովուրդի պատմութեան ամենասեւ էջերէն մէկու հետ, եւ ներողութիւն խնդրել Հայոց ցեղասպանութեան իրականացման համար: Թերեւս այդ ժամանակ թուրք-հայկական յարաբերութիւնները, որոնք ան կ՚ուզէ «փրկել սփիւռքահայութեան կապանքներէն», կը դրուին աւելի առողջ, աւելի հզօր եւ աւելի սահուն ընթացքի մէջ:
-Ցեղասպանութեան տարելիցի օրը վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանը հանդէս եկաւ յայտարարութեամբ, որտեղ աւելի քան 10 անգամ Հայոց ցեղասպանութիւն եզրոյթն օգտագործելու փոխարէն նշեց Մեծ եղեռն թերմինը։ Սա նորմալ համարո՞ւմ էք, երբ մենք ամէն տարի սպասում ենք, որ ԱՄՆ նախագահը կ՚օգտագործի “Genocide” թերմինը, ստացւում է հակառակը՝ մեր ղեկավարն է ԱՄՆ նախագահի նման Մեծ եղեռն ասում։
Վարչապետը Հայոց Ցեղասպանութիւն եւ Մեծ Եղեռն երկու տարբերակներն ալ օգտագործեց: Մեծ եղեռն տարբերակի օգտագործումն ինքնին խնդիր չէ ու առարկելի չըլլար, եթէ այն չօգտագործուի ի հաշիւ ցեղասպանութեան տարբերակին, ինչպէս անցեալին ըրած են, ինչպէս նշեցիք, ԱՄՆ-ի նախագահները: Ի հարկէ, երբ ԱՄՆ նախագահը կամ որեւէ պաշտօնատար անձ, Հայոց Ցեղասպանութեան առթիւ փոխադարձաբար կ՚օգտագործեն Մեծ Եղեռն եզրոյթը, այդ խօսքին ես հասկացողութեամբ կը մօտենամ, եւ նոյնիսկ այդ կրնամ համարել որոշ խաղերու վերջ տալու ճիգ`Ցեղասպանութիւնը, որ ինքնին իրաւագիտական եւ քաղաքական արժէք կը ներկայացնէ, եւ եղեռնը, որ մեր պատմագրութեան ու հայկական բանասիրութեան մէջ յաճախ օգտագործուած տարբերակ է՝ իրար հակադրելու:
-Պարոն Յովսէփեան, սահմանազատման աշխատանքներ են տարւում Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի միջեւ, օրերս Ատրպէյճանի նախագահ Ալիեւը միջազգային ֆորումում անդրադարձել է այդ աշխատանքներին և նշել, թէ երբ Հայաստանն ու Ատրպէյճանն առանց միջնորդների իրար հետ երկխօսում են, ընդհանուր եզրերի են գալիս եւ խօսել է, թէ խաղաղութեան պայմանագիր ստորագրել հնարաւոր կը լինի, բայց դա երկար ժամանակ կը պահանջի եւ որ պէտք է ամէն տառին, բառին ու պարբերութեանը ուշադրութիւն դարձնել։ Դուք հնարաւոր համարո՞ւմ էք խաղաղութեան պայմանագրի կնքում, առաւել եւս, հնարաւոր համարո՞ւմ էք, որ Ատրպէյճանը հաւատարիմ կը մնայ այդ ստորագրուած փաստաթղթին, եթէ, ի հարկէ, դա կնքուի եւ վերջ կը տայ հակահայ քաղաքականութեանը։
Մեծ թերահաւատութեամբ կը մօտենում այն հարցին որ Ալիեւ անկեղծօրէն կը մօտենայ Հայաստանի Հանրապետութեան հետ իր յարաբերութիւններուն, բայց նաեւ չեմ բացառեր որ ինչ-որ տեղ ան ուզէ որոշ չափով հարցերը կարգաւորել, քանի որ այդ Ատրպէյճանի տնտեսութեան ու նաեւ Եւրոպայի հետ շահերէն կը բխի: Ալիեւ շատ լաւ կը գիտակցի, որ այդ նուրբ խաղը, որ ներկայիս կը խաղայ, երկար ժամանակ հնարաւոր չէ շարունակել: Անոնց շահերը եւ տնտեսական իւրայատկութիւնները կը պարտադրեն խաղաղութեան երեւոյթ՝ թէկուզ մակերեսային երեւոյթ ստեղծելով: Այսուհանդերձ, յստակ է, որ Ատրպէյճան իր յաղթանակած պետութեան բոլոր հնարաւորութիւնները կ՚օգտագործէ եւ բնական է՝ այդպէս ալ պիտի ըլլար, ու մենք մեր փորձէն պէտք է որ սորված ըլլանք, թէ այդ առաւելութիւնները յարատեւ կեանք չունին, ուստի ատոնք պէտք է կիրառել լաւագոյնս: Երանի ժամանակին մենք ալ հասկնայինք ժամանակի կարեւորութիւնը եւ ըստ այդմ ամրագրէինք մեր ռազմի դաշտի յաջողութիւնները:
-Ալիեւը «պարտադրում է», իր ելոյթում նշել է, որ Հայաստանը պէտք է փոխի Սահմանադրութիւնը, պէտք է զինանշանի վրայից հանի Արարատ լեռը։ Սա ի՞նչ է ըստ Ձեզ, նման պահանջներ դնելու ի՞նչ իրաւունք ունի Ատրպէյճանը։
Բնականաբար, նման իրաւունքներ չունի, բայց պահանջ ներկայացնելն ալ ինքնին իրաւունքի խնդիր չէ։ Ալիեւը կը պահանջէ, ու բնական ու ակնկալելի է որ առաւելագոյնը պահանջէ, որ կարենայ ձեռք բերել կարելին: Մենք ալ կրնանք պահանջել, որ Ատրպէյճանը իր դրօշի վրայէն վերցնէ լուսնի մահիկը, եւ ուրեմն ի՞նչ։ Ինչ ալ ըլլան մեր կարծիքները Ալիեւի կամ ատրպէյճանցիներու մասին, մենք լաւ կը հասկնանք, թէ մեր գործը, կը ներէք, ապուշներու հետ չէ։ Կը մնայ, որ մենք մեր ընելիքը ճշդենք, մեր առաւելագոյնն ու նուազագոյնը բանաձեւենք, եւ ըստ այդմ սակարկենք։ Վերջապէս, այս է քաղաքական սակարկութիւններու օրէնքը։
-Եւ կը խնդրէի անդրադառնալ Փաշինեանի՝ հենց այս թեմայով խօսոյթներին, որովհետեւ վերջերս նա յաճախ է խօսում զինանշանի, Սահմանադրութեան փոփոխութեան մասին, խօսում է պատմական ու իրական Հայաստանների մասին, որ պատմական Հայաստանը խանգարում է իրական Հայաստանին, հակասութեան մէջ է եւ այլն։ Դուք հնարաւոր համարո՞ւմ էք, որ մեր կառավարութիւնը կը գնայ Սահամանդրութեան ու զինանշանի փոփոխութեանը։ Եւ արդեօ՞ք պատմական Հայաստանն իրօք հակասութեան մէջ է իրական Հայաստանի հետ եւ արդեօ՞ք առհասարակ ճիշդ է նման հակադրութիւններ մտածելն ու ստեղծելը։
Եկէք այս ձեւով դիտարկենք։ Այն որ քաղաքականութիւնը եւ իրական աշխարհը, այսպէս ըսած, ունին իրենց չոր ակնկալիքները, այդ մասին ոչ մէկ խօսք։ Այն թէ զգոյշ պէտք ըլլալ, որ իրական աշխարհի մէջ սթափ եւ իրատեսական հաշուարկներով առաջնորդուինք, այդ եւս չեմ կարծեր որ կրնայ վէճի առարկայ ըլլալ։ Սակայն վտանգաւորը մեր մնայուն արժէքներն ու ժառանգութիւնները անմիջականի եւ գործնականի հետ հակադրելուն կը վերաբերի։ Հայ ժողովուրդին բացատրել, թէ պէտք է ինչ-որ զիջումներու երթալ, որ որպէս մարտահրաւէրներ ունեցող պետութիւն մեր անմիջական խնդիրները լուծենք, այստեղ ոչ մէկ հարց կը տեսնեմ։ Սակայն, պէտք չէ նսեմացնել կամ փոքրացնել որոշ ազգային արժէքներ կամ խորհրդանիշներ, յանուն անմիջականին։ Մտահոգութիւնս նաեւ հարցի միւս կողմն է։ Այսինքն, նսեմացնելու կամ դժուարացնելու համար այսօրուան անմիջական խնդիրներու լուծումը, հակադրել աւելի մեծ կամ հեռահար արժէքներուն, եւ ահա կը ստանանք իրական, բայց անպատեհ հակադրութիւն եւ վէճ երկու ամբողջութիւններու միջեւ, որոնց համադրումը պէտք է փնտռել ու գտնել, ոչ թէ ատոնց հակադրութիւնը, որմէ միմիայն կը տուժեն եւ կը հիւծուին ազգն ու պետութիւնը, եւ, այդ ալ ըսեմ, որ իրապէս անկարելի է այս հակադրութեան մէջ մէկու կամ միւսի ամբողջական գերիշխանութեամբ առաջ շարժիլ։ Գալով Հայաստանի իրական կեանքին՝ շատ յաճախ եւ, դժբախտաբար, մնայուն երեւոյթ է որ թէ իշխանութիւնը, թէ ընդդիմադիր ուժերը, կարծէք չեն հասկնար, թէ զոհասեղանին կը դնեն այն՝ ինչ մնայունն է, եւ առանց որու իրենք եւս ընդհանրապէս անիմաստ կը դառնան։
Նիւթը՝ Tert.am-էն
Հեղինակ՝ Ամալիա Առաքելեան
