21.09c
Երեվան
ուրբ, սպտ 13
Մեկ ամիս առաջ պետական աջակցությամբ լույս է տեսել արձակագիր Արա Նազարեթյանի «Հայկական պատմություններ դուդուկի համար» պատմվածքների եւ նովելների ժողովածուն: Ըստ Արա Նազարեթյանի՝ այդ գրքում անդրադարձ կա պատմական թեմաներին, եկեղեցու դերին: Արձակագիրը ուշադրություն է հրավիրում այն փաստի վրա, որ պատմագրությունը ժամանակին ստեղծվում էր եկեղեցում եւ պաշտպանում էր եկեղեցու շահերը, իսկ կաթողիկոսը դարձել էր ամենահարուստ մարդը, կալվածատերը:
arevelk.am-ի զրուցակիցն է Արա Նազարեթյանը:
-Անկախության տարիներին ձեւավորվեց գրողների մի սերունդ, որն ազատ ստեղծագործում է, ասում եւ գրում է այն, ինչ մտածում է, զերծ է գրաքննության կապանքներից: Մյուս կողմից՝ ով փող ունի, գիրք է տպում, եւ գրական արժեքավոր ստեղծագործությունների կողքին տեղ է գտնում նաեւ գրական խոտանը: Ի՞նչ է պետք անել, ինչպե՞ս ընթերցողը սահմանազատի հատիկը՝ որոմից:
-Շատ ցավոտ հարց է: Սովետի օրոք կար «գլավլիտ» հասկացությունը, որն, իհարկե, բացասական դեր էր խաղում, սահմանափակում էր խոսքի ազատությունը, բայց մյուս կողմից՝ տպագրվում էին այն գրքերը, որոնք ունեին որոշակի մակարդակ, համապատասխանում էին գրական որոշակի չափանիշների: Եվ եթե այսօր նայում ենք, թե Սովետի օրոք ինչ գրքեր են տպագրվել, գրեթե առանց բացառության նրանք բոլորն էլ արժեքավոր էին: Չի բացառվում, որ եղան գրողներ, որոնք ստեղծել էին արժեքավոր գործեր, սակայն դրանք զոհ գնացին գլավլիտին: Այն ժամանակ նաեւ կար պետության հոգածությունը, եւ հեղինակը, գիրքը տպագրվելուց, հետո չէր մտահոգվում նրա սպառման համար:
-Տպավորություն կա, որ Ձեզ համար սովետական իշխանության տարիները երանելի էին:
-Այդ առումով՝ այո: Իմ գրքերն, իհարկե, տպագրվել են պետական հովանավորությամբ, եւ ես դժգոհ չեմ՝ ի տարբերություն ուրիշների, որոնք իրենք են գիրք տպելու համար փող հայթայթում: Ու հետո էլ այդ գրքերը մնում են նկուղներում: Բայց ի՞նչ է նշանակում. մի գրքի վրա, տեսեք, գրողն աշխատում է մոտ երկու տարի: Այդ գիրքը տպագրվելու արդյունքում, սակայն, ի՞նչ է մնում գրողին, ինչպե՞ս պետք է սպառվի գրքի տպաքանակը, ինչպե՞ս հասցնի ընթերցողին: Գրողին ի՞նչ է մնում. մնում է ուրախանալը, ոգեւորվելը, թռչկոտելը, որ իր գիրքը տպագրվել է: Բայց չէ՞ որ դա էլ գրողի աշխատանքն է, եւ տպարանում, տնօրենից սկսած մինչեւ հավաքարար, այդ գրքերից են աշխատավարձ ստանում:
-Իսկ գրական մամուլն այսօր, ըստ Ձեզ, ինչո՞վ է նպաստում գրողի ճանաչմանը:
-Այսօր կա «Գրական թերթը», որն անդրադառնում է գրական կյանքին, տպագրում, թե ինչ գրքեր են լույս տեսել: Սակայն իրենց տեղում չեն գրականագետները: Հայաստանը փոքր միջավայր է, եւ մարդիկ խուսափում են իրար քննադատել: Նույնը վերաբերում է նաեւ գրաքննադատներին: Ռուսաստանում, օրինակ, այդպես չէ: Տարբեր մարզերում ապրող գրողները, քննադատները կարող են համարձակորեն քննադատել իրար եւ չվախենալ: Լավագույն դեպքում մեր գրաքննադատներն անդրադառնում են բաժակաճառային սկզբունքներով: Եթե մեր երկրում փորձես մեկին քննադատել, ապա պապական թշնամություն է ծնվում:
-Դուք Ձեր ստեղծագործություններում անդրադարձել եք պատերազմի թեմային: Շատ քիչ գրողներ են այդ նուրբ թեմային անդրադարձել: Հե՞շտ է այդ թեման արծարծելը:
-Նայած, թե ինչ նպատակ ես դնում քո առջեւ: Եթե նպատակդ քարոզչությունն է, դա կարող է արտացոլվել լրագրության մեջ: Բայց դա գրականություն չէ: Գեղարվեստական գրականությունը պետք է արտացոլի ճշմարտությունը, նաեւ՝ ոգեւորի զինվորին, որ կարողացավ հաղթել: Այ դա է գրականության «չամիչը»: Հակառակ դեպքում ստացվում է մերկապարանոց քարոզչություն:
-Որպես գրող՝ կո՞ղմ եք, որ Գրողների միությունը պահպանվի: Հաճախ են հնչում կարծիքներ, որ ստեղծագործական միությունները Սովետի մնացուկ են:
-Գրողների միությունն անպայման պետք է լինի: Լավ կլինի, որ լինեն մի քանի միություններ: Անկախ այն բանից, թե Գրողների միությունն այսօր 100 տոկոսով իրեն արդարացնում է, թե ոչ՝ դա մի օջախ է, որտեղ համախմբվում են գրողները, գրասեր մարդիկ: Հիմա եթե Գրողների միությունը չլինի, չի լինի նաեւ այն դպրոցը, որտեղից դուրս են գալիս գրողներ: Ռուսաստանում այսօր Գրողների միություններ կան Սանկտ-Պետերբուրգում, Ռոստովում, Չիտայում, այլ տեղերում: Այսօր Ռոստովի Գրողների միությունը կարող է շատ հանգիստ պատին դեմ տալ Չիտայի Գրողների միությանը: Հայաստանը փոքր է, եւ այստեղ մոնոպոլ վիճակ է տիրում: Շատերն այդ պատճառով են գնում: Միգուցե նրանց կյանքը դրսում լավ է դասավորվում, բայց, որպես ազգի ներկայացուցիչ, կորչում են: Ժամանակին ունեցել ենք լեհահայ մեծ համայնք, նույնիսկ ինքնիշխանության ատրիբուտներով: Բայց ու՞ր է այսօր այդ համայնքը, չկա այն: Այսօր տեսնում ենք, որ այսինչ երգահանը, ռեժիսորը կամ նկարիչն ասում է, որ իմ պապի պապը հայ է եղել:
-Տեսեք, ունենք ժամանակակից հայ գրողներ, որոնց ստեղծագործությունները ոչնչով չեն զիջում ամերիկյան, ֆրանսիական կամ անգլիական գրականությանը: Սակայն կա թարգմանվելու, դրսում ճանաչում ձեռք բերելու խնդիր:
-Լավ գործեր ստեղծվում են եւ պետք է ստեղծվեն: Սակայն այսօրվա դրությամբ մենք չունենք այն հնարավորությունը, որ ոտք մեկնենք, օրինակ, ֆրանսիական գրականության հետ: Հնարավոր չէ, որ այս սահմանափակ միջավայրում լավ գործեր ծնվեն:Առանձին անհատներ կարող են, իհարկե, լավ գործեր ստեղծել, բայց հնարավորություններն են սահմանափակ, գրական շուկան է աղքատիկ, փոքր: Հայկական շուկան չի կարող իր գրողին պահել: Սա է խնդիրը:
Թագուհի ՀԱԿՈԲՅԱՆ
