image

Լիբանանահայ կատակերգակ Սամի Խայեաթ. «Իմ թատրոնը սիրելու մեծագոյն ներշնչանքս հայրս Է»

Լիբանանահայ կատակերգակ Սամի Խայեաթ. «Իմ թատրոնը սիրելու մեծագոյն ներշնչանքս հայրս Է»

Լիբանանեան բեմի վաստակաւոր կատակերգակ եւ դերասան հայազգի Սամի Խայեաթ պատասխանած է Պոլսոյ «Ժամանակ» օրաթերթի հարցումներուն։

 

-Պարոն Խայեաթ, ինչպէ՞ս մուտք գործեցիք թատրոնի ասպարէզ:

-Մանկութիւնս անցած է ուրախ ու զուարճալի մթնոլորտի մը մէջ, հայրս շատ կը սիրէր զուարճանքը ու պատմութիւններ յօրինելով ներկայացումներ կը պատրաստէր։ Այդ բոլորը սկիզբի շրջանին կը կատարուէին մեր տան մէջ: Ամէն Սուրբ Ծննդեան տօնին հայրս կը ներկայացնէր «Սուրբ Մանսուրի քարանձաւը» խորագրով ներկայացում մը։ Ան շատրուաններ կը սարքէր եւ բոլոր կողմերէն մարդիկ կու գային դիտելու համար ցուցադրութիւնը: Հետեւաբար ես աչքս բացի այսպիսի մթնոլորտի մը մէջ եւ պէտք չզգացի այս գծով ուսում ստանալու, որովհետեւ ան իմ մեծագոյն ներշնչանքս դարձաւ: Հասակ առնելով նման մթնոլորտի մէջ, իմ մէջ կ՚աճէր թատրոնի հանդէպ սէրը։ Երբ սկսայ դպրոց յաճախել, ամենամեծ երազանքս էր մեծ բեմադրիչ դառնալ:

 

-Այս ճիւղին մէջ չէ՞ք մասնագիտացած:

-Ոչ, ես ունիմ հինգ համալսարանական վկայականներ, սակայն բոլորն ալ ոչ մէկ կապ ունին թատրոնին հետ։ Աւարտած եմ իրաւաբանական, քաղաքական գիտութեան, ֆրանսերէն գրականութեան եւ լեզուաբանութեան ճիւղերը: Սակայն իմ կարծիքով՝ այս բոլոր ճիւղերը կ՚առընչուին եւ կ՚ամբողջանան թատրոնով։

 

-Հայերու ներդրումը մեծ եղած է լիբանանեան թատրոնին եւ յատկապէս Պերճ Ֆազլեանի (բնիկ պոլսահայ) անունը միշտ ալ կ՚առընչուի լիբանանեան բեմի «վերածնունդ»ին հետ։ Ըստ ձեզի, ճիշդ է՞ այս մէկը։

-Այո, ճիշդ է: Հայերու դերը շատ մեծ եղած է ոչ միայն Լիբանանի թատերական արուեստի պարագային, այլեւ մշակոյթի ամենատարբեր ոլորտներուն մէջ։ Իմ ղեկավարած թատերական խումբին մէջ ալ միշտ հայորդիներ ներգրաւուած են։ Ներկայիս, օրինակ, մեր հետ կը գործակցին երկու երաժիշտներ՝ Իզապէլ Իսահակեանն ու Հրաչ Իսահակեանը: Մեր թատրոնին մաս կը կազմէ նաեւ իմ դուստրը։

 

-Ձեր խօսքէն կը հասկնանք, որ ձեր ծաւալած թատերական գործունէութեան ընթացքին գործակցած էք մեծ թիւով հայորդիներու հետ։ Ի՞նչ կ՚ըսէք այս մասին։

-Անշուշտ, միշտ աշխատած եմ: Օրինակ՝ Փիէռ Շամմասեանի հետ աշխատած եմ տասը տարի: Եւ ամէն տարի տարբեր նիւթերով ներկայացումներ կը պատրաստէինք: Թատերախումբին անունն էր «Theater Sami Khayat»:

 

-Ներկայիս կարծես հեռացա՞ծ էք ասպարէզէն:

-Ոչ, տարբեր տիպի թատերական-երգիծական ելոյթներով հանդէս կու գանք, սակայն, ոչ թէ ուղղակի թատրերգութիւն, այլ յատուկ առաջարկներ կը ստանամ եւ անոր հիման վրայ ելոյթներ կը կազմակերպեմ: Ինչպէս նաեւ կան յատուկ տեղեր, ուր միշտ ելոյթներ կը կազմակերպուին՝ մեզի կը դիմեն եւ ես կը ստանձնեմ այդ բեմային առաջարկներուն իրականացումը։ Օրինակի համար, անձնական բնոյթ ունեցող հաւաքոյթներու, ընտանեկան առիթներու կամ նման տիպի խրախճանքներու կազմակերպումը։ Լիբանանի մէջ կայ հասարակութեան շերտ մը, որ շատ կը վստահի մեզի։

 

-Դուք ունիք հայկական քաղաքացիութիւն եւ ձեր արմատները հայ են, սակայն ոչ մէկ անգամ արտայայտուած էք այս նիւթին շուրջ։ Ուրկէ՞ կը սերին ձեր հայկական արմատները:

-Իմ հայրս հայ է: Խայեաթ ընտանիքի բուն մականունը եղած է Խաչեան: Իմ մեծ հայրերս եկած են Թիֆլիզէն ու բնակութիւն հաստատած Պէյրութի մէջ եւ կը պատկանինք Հայ կաթողիկէ համայնքին: Ժամանակի ընթացքին, սերունդէ սերունդ, դժբախտաբար, կորսնցուցած ենք լեզուն եւ մենք հայերէն չկրցանք սորվիլ: Միշտ կը փափաքէի հայկական անձնագիր ստանալ եւ յաճախ կը հետապնդէի՝ կը զանգէի ու կը հարցնէի այդ մասին։ Պատասխանը միշտ նոյնն էր՝ պէտք է հայերէն գրել եւ կարդալ գիտնաք: Ասկէ հինգ տարի առաջ էր, երբ տակաւին անընդհատ կը շարունակէի այդ հարցով հետաքրքրուիլ, օր մը Պէյրութի մօտ Հայաստանի Հանրապետութեան դեսպանատուն զանգեցի ու ըսին, որ օրէնքը բարեփոխուած է եւ ձեզի ալ իրաւունք տրուած է հայկական անձնագիր ստանալու։ Այդպէսով բախտը ունեցայ ստանալու հայկական անձնագիր:

 

-Ի՞նչ էին ձեր զգացումները, ձեր տպաւորութիւնը, երբ առաջին անգամ Հայաստան այցելեցիք:

-Զգացումս եւ յուզումս անբացատրելի էր... Ի վերջոյ արմատներդ, նախնիներդ այստեղէն ծագում առած են: Ինծի համար այս հողը սրբութիւն է։ Բազմաթիւ եկեղեցիներ, վանքեր այցելեցինք... Շատ տպաւորիչ էր ամէն ինչ: Այցելեցի նաեւ Ծիծեռնակաբերդ՝ այն հսկայ կառոյցը, որ կը խորհրդանշէ հայ ժողովուրդի գոյատեւման պայքարը... Շատ ազդեցիկ էր: Ամէն հայ պէտք է այցելէ Հայաստան եւ ուղղակի զգայ ու ապրի:

 

-Առիթներ ունեցած էք անշուշտ հեռանալու Լիբանանէն, բայց դուք ամբողջ պատերազմի ընթացքին չլքեցիք Լիբանանը. ինչո՞ւ:

-Չլքեցի, որովհետեւ զգացի, որ մարդիկ պէտք ունին ինծի, պէտք էր ստեղծել ուրախ մթնոլորտ, որպէսզի ժողովուրդը ոգեւորուի եւ քիչ մը «շունչ քաշէ» ու կարողանայ պատերազմի ծանր վիճակը յաղթահարել: Նաեւ ընտանիքս ու բոլոր բարեկամներս Լիբանան էին, ես չէի կրնար հեռանալ... Ուրիշ կարեւոր բան մըն ալ կար՝ ես հաւատացած եմ, որ ունիմ առաքելութիւն... Իւրաքանչիւր ոք ունի իր պատերազմելու ձեւը՝ իմ զէնքս ալ իմ արուեստս է՝ թատրերգութիւնը, կատակերգութիւնը։ Ի վերջոյ ամենամեծ ուրախութիւնս մարդոց ծիծաղ պատճառելն է։

 

-Լիբանանի ներկայ վիճակը ի՞նչ է: Դուք որպէս Լիբանանի քաղաքացի կը զգաք ու կ՚ապրիք բոլոր իրադարձութիւնները։ Ըստ ձեզի, դէպի ո՞ւր կ՚երթայ Լիբանանը:

-Ինչ որ ցանես՝ այն կը հնձես... Ի՞նչ ցանեցին Լիբանանի մէջ։ Իրերայաջորդ իշխանութիւնները դժբախտաբար աղաւաղեցին Լիբանանը, եւ ժողովուրդը սկսաւ մտածել միայն իր անձնական շահերուն մասին։ Մտահոգութիւնս մեծ է Լիբանանի ապագայի առընչութեամբ, ինչպէս եղած է միշտ:

 

-Ըստ ձեզի, այսօր գոյութիւն ունի՞ լիբանանեան թատրոն:

-Այո, բայց ցաւօք սրտի, հասարակութեան հետաքրքրութիւնը մեծապէս նուազած է այդ ոլորտին վերաբերեալ։ Լիբանանի մշակոյթի մակարդակը զգալիօրէն անկում ապրած է, ինչպէս՝ երկրին մակարդակը: Լիբանանը դուրսէն դիտողին համար կրնայ հիացմունք պատճառել, սակայն երբ խորանաք, պիտի նկատէք, որ իւրաքանչիւր ոլորտի մէջ հազիւ կան քանի մը անհատներ, որոնք դրական ներդրումներ ունին։ Այնուամենայնիւ, պէտք է խոստովանիլ, որ լաւ գործեր ալ կը կատարուին։ Այստեղ պիտի յիշեմ Ուիլիըմ Սարոյեանի խօսքը, որ կ՚ըսէ՝ եթէ երկու հայ իրարու քով գան, Հայաստան կը ստեղծեն: Ես կը հաւատամ, որ նոյն խօսքը կը վերաբերի լիբանանցիներուն:

 

-Հայ համայնքի հետ շփում ունի՞ք:

-Անշուշտ, երբ զանազան առիթներով հանդիպումներ իրականացուին, ես ալ ներկայ կ՚ըլլամ եւ յաճախ ելոյթներու կազմակերպութիւնը կը ստանձնեմ:

 

-Վերջին շրջանին թեր ու դէմ յօդուածներ գրուեցան Լիբանանցի բեմադրիչ՝ Զիատ Տուէյրիի մասին։ Շատեր այս բեմադրիչը «գործակալ» կը համարեն եւ զինք կը մեղադրեն Իսրայէլի հետ գործակցելու յանցանքով։ Ի՞նչ է ձեր կարծիքը Տուէյրիի մասին։

-Որպէս արուեստագէտ՝ Զիատ Տուէյրին շատ մեծ տաղանդ ունեցող բեմադրիչ մըն է։ Սակայն իմ կարծիքով, շատ կը ներէք այս արտայայտութեանս համար, շատ փոքր է համագործակցելու համար Իսրայէլի հետ: Ինչո՞ւ, որովհետեւ նման վերագրում մը իրականութիւն չի կրնար ըլլալ։ Միայն պետութիւններն են, որ կրնան իրարու հետ համագործակցիլ եւ ոչ անհատները։ Զիատ Տուէյրին ո՞վ է, կամ ես եւ դուն ո՞վ ենք, որ Իսրայէլի հետ համագործակցինք։

 

-Լիբանանցիք մեծ հրճուանք ապրեցան, երբ զօրավար Աուն նախագահ ընտրուեցաւ։ Սակայն, գործնականին մէջ շատ ալ մեծ փոփոխութիւններ չիրականացուեցան երկրին մէջ։ Ի՞նչ է ձեր ընդհանուր կարծիքը նախագահ Աունի իշխանութեան մասին։

-Շատ մը լիբանանցիներու նման, ես ալ նախագահ Աունի եւ անոր խոստումներուն կողքին եմ։ Յստակ է նաեւ, որ համայնքային դրութեամբ կառավարուող մեր երկիրը բաւական բարդ կեցուածք ունի։ Այն իմաստով, որ շատ դժուար է Լիբանանը տանիլ իրական բարեփոխումներու փուլի մը։ Կրնա՞ս յեղափոխութիւն իրականացնել Լիբանանի մէջ, ո՛չ: Եթէ համայնք մը ըսէ՝ քալենք, միւսը չի համաձայնիր։ Այսինքն երկիրը միասնական չէ եւ շատ դժուար է, որ հասարակութեան շերտի մը կողմէ ներկայացուած առաջարկը միւս կողմերուն համար ալ ընդունելի համարուի։ Ու ասոր համար է նաեւ, որ կը բարդանայ իրավիճակը։ Յետոյ համակարգը այնքան փտած է, որ շատ դժուար է վերականգնելը՝ եկողը կը փորձէ ընտելանալ կացութեան հետ: Անշուշտ խնդիրները իրենց արմատէն լուծելու համար երկար ժամանակ հարկաւոր է եւ երկու տարիէ ի վեր պաշտօնավարող նախագահ Աունի համար շատ դժուար պիտի ըլլայ արագ բարեփոխումներու տանիլ երկիրն ու համակարգը։

 

-Ի՞նչ պիտի պատմէք լիբանանցիներուն հայ ժողովուրդի եւ Հայաստանի մասին, երբ Լիբանան վերադառնաք։

-Նախ պիտի ըսեմ, որ աշխարհագրական առումով շատ գեղեցիկ երկիր մըն է: Պիտի պատմեմ հայ ժողովուրդի ազնուութեան մասին, պիտի պատմեմ՝ թէ ինչպէս համերաշխ ձեւով կ՚ապրին իրարու հետ, պիտի պատմեմ՝ թէ հայ ժողովուրդը որքան մշակութասէր է, լի է կեանքով եւ ամենակարեւորը՝ թէ հայ ժողովուրդը կարգ ու կանոնը եւ մաքրութիւնը սիրող ազգ մըն է: Շատ մաքուր երկիր է, ուղղակի հիացած եմ: Երկրի ամենահեռու հատուածը նոյնիսկ նոյն մաքրութեամբ կը պահպանուի: Պիտի անդրադառնամ նաեւ Հայաստանի մէջ իրականացուած «Թաւշեայ յեղափոխութեան», որուն կը հետեւէի քայլ առ քայլ...։ Ես իմ աչքերով տեսայ, որ բոլորը մէկ մարդու նման գործեցին, բողոքի ցոյց ըրին ու հասան խաղաղ իշխանափոխութեան։ Խորքին մէջ Հայաստանի մէջ եղածը «պատգամ» էր ամբողջ աշխարհին։ Պատգամ, որ խաղաղ ձեռքերով ալ իշխանափոխութիւն կ՚իրականացուի։

Անշուշտ մէկ բան ալ ակնյայտ է, որ ժողովուրդին զգալի տոկոսը աղքատ է: Բայց պէտք չէ մոռնալ նաեւ կացութիւնը՝ Հայաստանի աշխարհագրական դիրքը, որ ամէն կողմերէ փակուած է, չմոռնանք նաեւ Հայաստանի մեծ կորուստները՝ ըլլան անոնք տարածքային կամ մարդկային: Հայաստանը շատ մեծ թիւով մտաւորական զոհեր տուաւ, անշուշտ այս բոլորը շատ մեծապէս ազդած է հայ ժողովուրդի հոգեբանութեան վրայ։

 

-Ի՞նչ է ձեր կարծիքը կամ տպաւորութիւնը Հայաստանի մէջ իրականացուած «Թաւշեայ յեղափոխութեան» մասին։

-Մեծապէս տպաւորուած եմ ու հիացած։ Կը փափաքէի, որ նոյնը Լիբանանի մէջ կատարուի: Մեր երիտասարդներն ալ շատ անգամներ փորձեցին յեղափոխութիւն իրականացնել։ Մանաւանդ, երբ երկիրը աղբի կոյտերու մէջ կորած էր, բայց դժբախտաբար չյաջողեցան։

Լիբանանի մէջ կրնաս պոռթկալ որքան որ կ՚ուզես, բայց ապարդիւն...

 

-Կրնա՞յ ըլլալ, որ օր մը՝ ձեր մայրենին՝ հայերէն լեզուն սորվիք:

-Իմ ամենամեծ փափաքս է, որ հայերէն սորվիմ, սակայն քիչ մը դժուար է: Ես անգլերէնը 23 ժամուան ընթացքին սորված եմ, որովհետեւ իմ մեծ երազս էր Հոլիվուտ երթալ: Գիտեմ քանի մը լեզու եւ կը սիրեմ լեզու սորվիլ, մանաւանդ, հայերէն լեզուն. մեծ ճիգ պիտի ընեմ հայերէն սորվելու համար։ Առնուազն կ՚ուզեմ այնքան մը սորվիլ, որ կարողանամ իմ հայրենակիցներուս հետ հանգիստ կերպով հաղորդակցիլ։

 

-Ի՞նչ կ՚ուզէք ըսել լիբանանահայերուն, որոնք տակաւին Հայաստան չեն այցելած:

-Կ՚ուզեմ ըսել, որ իւրաքանչիւր հայ պէտք է գայ եւ տեսնէ իր հայրենիքը, ապրի եւ զգայ: Որքան գիտեմ, շատեր արդէն կու գան եւ հոսկէ նոյնիսկ հողեր եւ տուներ կը գնեն:

 

-Երբ լիբանանեան թատրոն ըսենք, ո՞վ, կամ ովքե՞ր են որ առաջին առիթով ձեր միտքը կու գան։

-Ես ապրած եմ բոլոր անոնց հետ, որոնք Լիբանանի թատրոնին հիմքը կը համարուին։ Անշուշտ Լիբանանի թատրոնին համար ոսկեայ շրջան կը համար-ւին 60-ականները եւ այդ ժամանակահատուածին թէ՛ հեռատեսիլը, թէ՛ թատրոնը շատ աշխոյժ էին եւ կային բազմաթիւ տիտանական դէմքեր. ինչպէս՝ Ֆէյրուզը, Սապահը, Ռահպանիները, Մունիր Ապու Տըպըսը, Պերճ Ֆազլեանը եւ այլք: Հետեւաբար երբ թատրոն ըսենք, միտքս մէկ անձ չի գար, իմ կարծիքով՝ այս բոլորը զիրար կ՚ամբողջացնեն եւ կը կազմեն լիբանանեան թատրոնին հիմքը։

 

Սագօ Արեան

«Ժամանակ»/ Պոլիս