image

Աբօ Աշճեան. Ոգի, որ մեր հետ է

Աբօ  Աշճեան.  Ոգի, որ  մեր  հետ է

Չեմ  կրնար  մոռնալ   3   յունուար   1983-ի  առաւօտը: 

Իմացուցին մեզի,  որ այդ օր   հայկական   դպրոցները     փակ   են: Անօրինակ   եռուզեր կար թաղերուն  մէջ:  Հետեւողի  աչքերով կը  դիտէի   այդ   իրարանցումը, ճիշդը առանց հասկնալու, թէ  ինչ է տեղի  ունեցածը: Աւելի  ուշ,  հայրս       տուն բարձրանալով, մօրս   կը պատմէր,  եղածին մասին: Ընկեր Աբօն  առեւանգուած էր:  Դաշնակցութեան գործին  եւ ոգիին   նուիրեալը,  որուն   քիչերը   գիտէին:  Թերեւս  լսած  էին   անունը, բայց   չէին    ճանչցած  զինք:


Այդ օրերու  յատկանիշը   այդպիսին էր:  Հերոսները  չէին խօսիր,  լուռ    կ'անցնէին մեր թաղերէն,   մեր կողքէն   ու  անձայն:


Թաղի  ետնամասին «կռիւ-կռիւ»  խաղալու   տեղ մըն ալ կար:   Խաղը փայտեայ զէնքերով էր:  Սովորաբար  խումբերը կը բաժնուէին  երկուքի՝   արաբ եւ  հայ խումբեր:      Իրատեսական ըլլալու   միտումով      վճռած էինք խաղը   փոխադրել  արաբներու միջավայր,  գիտնալով, որ մեզի համար   ամէնէն առաջին  հակառակորդը  «արաբ»ն էր:  Այդ օրը  խաղին  պիտի մասնակցէինք, եւ իւրաքանչիւրս  իր դիրքը բռնելով պիտի կրակէր   հակառակորդին դէմ:


Քիչ  մը  հեռու, քանի մը թաղ   անդին կային  պաղեստինցիներու  դիրքերը  ու  այդտեղ  ՝ «թրէնի գիծէն» անդին   կը համարուէր  վտանգաւոր    շրջան մը:     Սպառնալիքը  հայերուն համար չէր միայն,  այլ    յատկապէս   քրիստոնեայ արաբներուն,  որոնց   համար պաղեստինցիներու   դէմ  պայքարը դարձած էր մահ ու կենաց կռիւ:


Լիբանան  մտած էր  քաղաքացիական պատերազմին   ամէնէն  աւերիչ  փուլին  մէջ եւ մայրաքաղաք  Պէյրութը  արդէն բաժնուած էր երկուքի:


 Խորհրդաւոր    մօտեցումով մը     մեզի համար «չար»ը      պաղեստինցին  չէր:     Իսկ   քրիստոնեայ  արաբները,  որպէս «չար»  ընդունիլն  ալ    բարդ  բան էր , հակառակ  անոր, որ տասնեակ  անգամներ   ականատես կ'ըլլայինք, թէ ինչ ստոր  վարքով  այդ միլիցներու անդամները  կը մտնէին   հայկական թաղամասեր ու  հացի փուռերուն  առջեւ      հարց հարուցելով  բախումի  կը բռնուէին   մեր   թաղերու   պահապան  տղոց հետ: Խնդիրը անշուշտ   հաց  առնել-չառնելուն  մէջ չէր, այլ     դէպի հայկական  թաղամասերը  «թափանցելու»  փորձ, որ   միշտ ալ կ'աւարտէր      ձախողութեամբ:  Շատ    շերտեր ունի   Լիբանանի  պատերազմը,  ու  հակառակ    անոր   կեղտոտ երեսակներուն,  հայութիւնը կը յաջողէր  պատուով դուրս  գալ     շնորհիւ   նաեւ  ընկեր  Աբոներուն,  որոնք  լուռ ու  ծանրաքայլ կ'անցնէին մեր փողոցներէն՝      հետեւելով մեր «կռիւ-կռիւ»  խաղերուն ու  ապրելով գոհունակութիւն մը, որ     թաղերն ապահով են,  եւ  տղաքը խաղաղ  պայմաններու  մէջ կը մեծնան:


 Խնդիրն   այն էր, որ իրենք՝  գիշեր- ցերեկ   հայութեան անվտանգութիւնը      հոգացող   այդ անտես հերոսները    ապահով չէին ու  Աբօ  Աշճեանի ՝     29.12.1982-ին տեղի  ունեցած  առեւանգումը     մեծագոյն ապացոյցն էր  այս    մօտեցման:


Ապահով չէին   ոչ թէ անոր համար, որ     հայութեան  համակարգը   խոցելի էր,  այլ անոր համար, որ  անոնք անձնուրաց էին:


Պատանեկանի     այդ տարիներուն        «յեղափոխական  ալպոմ»ներ  կը թերթէինք:  Մուգ նկարներով,  յաճախ     անյստակ,  յաճախ  թերի ու պակասաւոր տուեալներով  կենսագրականներ կը կարդայինք  ու բոլոր դէպքերուն  ալ     մեզի մինչեւ ողն ու ծուծը  գրաւող  ֆետայիներուն   անուններուն    առջեւ կ'երեւար «անձնուրաց» բառը:


 Չէինք  գիտէր այդ  բառին  իմաստը: Չէինք  հասկնար, որ Մուշէն  ու  Կարսէն ճամբորդած  կամ Կեսարիայէն   գաղտնագողի    զէնք հասցուցած    Տուրբախը,  Սեւքարեցի Սաքոն,  կամ   Արամ  Արամեանը  ինչպիսի՛     պայմաններու տակ    ըրած էին իրենց     գործը:


Մեզի  կ'ըսէին՝  անունները կարեւոր չեն: Կարեւորը  գործն  է:

 

...


Իմանալէ եւ հրճուլէ ետք,  որ  այդ  օր դպրոցները  փակ են,  կը պատրաստուէինք մեր  «հերթական խաղ»ին:


Սակայն    յայտնի էր, որ այդ օրը  ուրիշ   օր էր:


Մեզի համար    «Թիրոյի   լիճ»ին  մօտ երթալը   կարեւոր էր: Կ'ուզէինք այդ կողմերը  երթալ,    բայց կարեւոր էր տեսնել, թէ ինչ կը կատարուի  Պուրճ Համուտի «Պալատիյէ»ի   (քաղաքապետարան Խմբ. Ս. Ա)հրապարակին վրայ:


Ու մեղմ  սկսած  անձրեւին տակ  ձեռք-ձեռքի մի քանի ընկերներով  կը  մօտենայինք հրապարակին, ուր  հազարաւոր  մարդիկ լուռ  կանգնած կը սպասէին ինչ-որ ազդանշանի:


Քար   կտրած էին այդ մարդիկ:      Անոնց ջղային  դէմքերը  աւելի    կը լարէին  մթնոլորտը:


    Տասը տարեկանի  աչքերով  կը մտաբերեմ Աբօ Աշճեանի   առեւանգման    յաջորդող օրերուն  եղած   հաւաքին  պատկերը: Մանրաթել,    աղօտ  պատկեր մը հազարաւոր մարդոց, որոնց   լռութիւնը կը հատուէր, երբ  Լիբանանի  մարոնի համայնքի երկու  գլխաւոր  գործիչները՝  Փիէռ Ժըմայէլ եւ  Քամիլ Շամուն կը  ժամանէին  դէպքի  վայր:Անոնք նոյն  այդ   «զէյթի»  գոյնի   տարազաւորներու քաղաքական   առաջնորդներն էին, որ եկած էին զօրակցելու  վիրաւոր    լիբանանահայութեան:


Խօսք  կ'առնէր այդ օրերու  Լիբանանի  առաջնորդը՝   Տ. Արամ   եպս.  Քէշիշեանը (ներկայիս  Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա կաթողիկոս)   եւ այլ  գործիչներ:  Լռութիւնը   կը  հատուէր հորդառատ  անձրեւի  ձայներով,  եւ  մարդիկ   հարիւրներով, հազարներով      գամուած կը շարունակէին մնալ հրապարակին վրայ:


 ԱՖՓ լրատու  գործակալութիւնը կը հաղորդէր, որ     բողոքի հաւաքին մասնակցած են    տասը հազար  հայեր,  որոնք  միաբերան Թուրքիոյ իշխանութիւններէն   կը պահանջէին, որ  արագօրէն    ազատ  արձակուի     իրենց մօտ եղող   ընկեր Աբօ Աշճեանը:


Հաւաքի  պատկերը  այդտեղ  կ'աւարտի ու ոչ  մէկ յիշողութիւն կը մնայ մտքիս    մէջ, բացի անկէ, որ ամէն տարի  այդ  օրերուն  Լիբանանի     Դաշնակցութեան մեծ ընտանիքը    բողոքի     հաւաք կը կատարէր  ու  մեր թաղերուն մէջ դարձեալ  կը յայտնուէին Աբօ  Աշճեանի    պատկեր- աֆիշները, որուն վրայ  գրուած  կ'ըլար.   «Ազատ արձակեցէք  Աբօ  Աշճեան»ը:


 

Ականատեսի վկայութիւներ շատ կան  Աշճեանին մասին՝ անոր գործելաոճին, վեհանձնութեան, բոլորին «պապա»ն  ըլլալուն մասին, սակայն այդ բոլորը իմ սերունդին  չեն առնչուիր:


Ուշագրաւն  այն էր, որ նոյն Աբօ Աշճեանը  իր ժպտադէմ  լուսանկարով (որուն մէկ օրինակը այսօր ալ   ամրացուած կը մնայ Պուրճ Համուտի կեդրոնը  գտնուող «Սարդարապատ»  ակումբին մէջ), կու գար իր լայն  շուքը ամրացնելու  մեր հոգիներուն մէջ: Այսպիսի գրաւումներ  չեն բացատրուիր: Ընկեր Աբօն կը դառնար մէկը այն հազարաւորներէն, որոնց անունները    ու կենսագրութեան տուեալները գոց   սորված  էինք ու   անոր նկարն ալ տեղադրած    այդ   ալպոմներու  վերջին  էջերուն վրայ:


Առանց «խելացի»  խօսք  մը ըսելու փորձին   մէջ իյնալու,  շատ   ալ հաւանական է, որ Աբօ Աշճեանը    թիրախ կը դառնար  իր    ունեցած  կարեւոր դերին համար: Ան   երբեք չէր արտօնած,  որ    մերոնք՝  հայերը    բախումներու երթային մանաւանդ պաղեստինցիներուն հետ վայելելով Եասէր Արաֆաթի եւ անոր  վստահելիներով   հովանաւորուող ամէնէն ռատիքալ   խմբաւորումներուն  յարգանքը:

Բնականաբար   առաջ  քաշուած   վարկածը    կրնայ թերի ըլլալ, որովհետեւ   35     տարուան  վաղեմութիւն ունեցող    առեւանգման դէպքին   մասին    կը պակսին կարեւոր  տուեալներ ու այդ  օրուան  ընդհանուր   պատկերն  ալ կը    շարունակէ  մնալ    աղօտութեան  մը մէջ:


Պատերին մէջ  սակայն     ամրացուած    կը մնայ  Աբօ Աշճեանը,  որուն     ոգին այսօր ալ  կը շարունակէ  ապրիլ  մեր մէջ:


 

 Սագօ Արեան 

Սագօ Արեան

Սագօ Արեան

Ծնած է Պէյրութի Պուրճ Համուտ թաղամասը՝ 1972-ի...