0.09c
Երեվան
երկ, դկտ 23
Կը շարունակենք մեր խորհրդածութիւնները վարակիչ հիւանդութիւններու մասին վէպերու կապակցութեամբ։
21-րդ դարը պատմած «Վերջին մարդը» առաջին մեծ վէպն է, որ կը պատկերացնէ մարդկային ցեղի անհետացումը համաշխարհային համաճարակի մը պատճառով: Շելլին նշեալ գիրքը հրապարակեց 29 տարեկանին՝ երբ իր գրեթէ բոլոր սիրածները մահացած էին։ «Գիտելիքի սէրը ներաշխարհէն… Սա զիս ստիպեց օրեր ու գիշերներ անցընել՝ կարդալով եւ սորվելով», կ՚ըսէ Շելլի, որ կը բարձրանայ այս լուսաւորութեան մէջ եւ կը դառնայ գիտնական, ազատութեան պաշտպան, հանրապետական եւ աշխարհի քաղաքացի։
Գիրքի գլխաւոր հերոսը աղքատ ու անկիրթ անգլիացի հովիւ մըն է՝ պարզունակ, բռնի եւ անօրէն, նոյնիսկ գազան։ Գիրքի մէջ, 2092 թուականին, ժանտախտը առաջին անգամ կ՚աւերէ աշխարհի բազում մեծ քաղաքները։ Տարուէ տարի մահացու ժանտախտը ամէն ձմեռ կը թեթեւնար եւ ամէն գարուն կը վերադառնար աւելի կեանքեր կը հնցէր ու աւելի կը տարածուէր: Կը հասնէր լեռներէն անդին, կը տարածուէր ովկիանոսներու վրայ։ «Յանկարծակի խուճապ կը սկսի Ասիոյ մէջ՝ Նեղոսի ափերէն մինչեւ Կասպից ծովի ափերը, Հելլեսփոնտէն մինչեւ Արաբական ծով», գրած է Շելլի: «Մարդիկ լեցուցած էին մզկիթները. կիներ ծածկուած էին շղարշով, յուղարկաւորութիւններ տեղի կ՚ունենային, իսկ մարդիկ մահացածներուն զոհաբերութիւններ կը կատարէին՝ իրենց կեանքը պաշտպանելու համար։ Համաճարակի բնոյթը կը մնար առեղծուած։ Ան կը կոչուէր համաճարակ։ Սակայն ամենակարեւոր խնդիրն էր, թէ ինչպէս յառաջացած է այս համաճարակը. թէեւ ան բազմացած է, բայց դեռեւս չէ լուծուած», գրուած է գիրքին մէջ։
Օրէնսդիրները, որոնք չէին հասկնար համաճարակի աշխատանքը եւ կեղծ ինքնավստահութիւն ունէին, վարանեցան գործելէ: Անգլիան դեռ ապահով էր: Ֆրանսան, Գերմանիան, Իտալիան եւ Սպանիան դիմեցին համաճարակի կանխման միջոցներու, մինչ մարդոց եւ համաճարակի միջեւ պատերը ճեղքուեցան: Այնուհետեւ եկան բոլոր երկիրներէ անհամար մարդոց մահուան մասին հաղորդումները: Ամերիկայի մեծ քաղաքները, Հինտոստանի (Հնդկաստանի հինտուական շրջանը) բերրի հարթավայրերը, չինական մարդաշատ բնակավայրերը ամբողջութեամբ ոչնչացման սպառնալիքի տակ էին: Վախի համար արդէն ուշ էր պատմութեան էջերուն արձանագրուելու համար եւ սխալ կ՚ըլլար այս երեւոյթը գտնել Տեքամերոնի էջերուն մէջ: «Երբ հաշուարկուեցաւ, որ մարդկութեան մէկ երրորդը վերացած է, մենք մտածեցինք 1348 թուականի ժանտախտի մասին: Միշտ այդպէ՞ս պիտի ըլլայ»: Միշտ այսպէս պիտի չըլլար։ Անխուսափելիօրէն, ժանտախտը հասաւ Անգլիա, բայց մինչ այդ առողջները երթալու տեղ չունէին, քանի համաճարակի սարսափի տակ աշխարհի վրայ ապաստան չկար. ժանտախտը ամբողջ աշխարհը պատած էր:
Շելլին «Ֆրանքենշթայն»ի մէջ պատկերացուցած էր մարդու արարումը մարմնի մասերու համադրմամբ, ապա «Վերջին մարդը»ի մէջ երազած էր քաղաքակրթութեան քայքայման մասին։ Մէկ երկրէն միւսը մարդկային ցեղը անկում կ՚ապրէր՝ իջնելով քաղաքակրթութեան նախկին շրջանները: Շելլիի հովիւը, որ կը զարդարէր իր մերկ անձը, կը վկայէր օրէնքի, կրօնի, արուեստի, գիտութեան, ազատական կառավարման, ազատութեան, առեւտուրի, գրականութեան, երաժշտութեան, թատրոնի, արդիւնաբերութեան, հաղորդակցութեան, կապի, գիւղատնտեսութեան նման «մարդկութեան արժէքներուն» կործանման մասին։ «Մեր միտքը, անթիւ շերտերու եւ անվերջանալի համակցութիւններու միջոցով, բերնէ բերան տարածուած է միայն սեփական բարեկեցութիւնը պաշտպանելու համար՝ ներկայիս պահուելով կամաւոր մարմնային պատի մը ետին»: Ժանտախտը կը կործանէր մոլորակը, փրկուածներէն մի քանին կը վերածուէին պատերազմող ցեղերու, այսինքն՝ հովիւի մակարդակին կ՚իջնէին։ «Ես ալ գիրք կը գրեմ, սկսայ լալ, թէ ո՞վ պիտի կարդայ», կ՚ըսէ Շելլի։ Ան այս գիրքը կը յորջորջէ «Վերջին մարդը» եւ կը նուիրէ մահուան։
Պիանքա Սարըասլան
•շարունակելի…
«Ժամանակ»/Պոլիս
