24.09c
Երեվան
ուրբ, սպտ 13
1.Շնորհաւորենք «Ազատ օր»-ը՝ մատուռին եւ մատռան համար:
2. Այսօր «Հայկական ժամանակ» լրատուական կայքը Իրանի արտաքին (արկածամահ) նախարարին մականունը գրեց... հայու պէս եւ հայեցի մտածողութեամբ՝ Հոսեյն Ամիր Ապտոլլահյան՝ դուրս գալով արեւելահայու մտային համատարած թմբիրէն...
— Ասոր ի՞նչն է հայերէն,— պիտի հարց տաք:
—Ապտոլլահյան-ը, —պիտի պատասխանեմ:
Չմոռնանք, որ արեւելահայը իր մականունն ալ կը գրէ յան-ով՝ հետեւելով աբեղեանական ուղղագրութեան, որ միակ պետական-պաշտօնականն է Հայաստանի մէջ:
Այլ խօսքով՝ ի վերջոյ ան կ’ընդունի կամ կ’անդրադառնայ, որ պարսիկին եւ հայուն ազգանունը բնորոշող մասնիկը նո՛յնն է. մենք կը կրենք ազգանուանական նո՛յն մասնիկը, ինչպէս նաեւ շատ ուրիշ բաներ ալ, որոնց օր մը կ’անդրադառնամ:
Մինչդեռ նախապէս ան կը գրէր Ապտոլլահիան՝ որքան ալ ասոր վերջամասնիկը արտասանէ այնպէս, ինչպէս կ’արտասանէ իր մականուան վերջամասնիկը:
Այս հակասութիւնը այնքան անհեթեթ ու շեշտուած էր, որ ան (ոնք) չէր վարաներ տարբեր ուղղագրութեամբ գրել նոյնիսկ հայ-պարսիկ նոյնահունչ մականունները:
Օրինակ՝
--Մէկ կողմէ՝ հայուն անունը՝ Ռուբէն Մեհրաբյան:
--Միւս կողմէ՝ պարսիկին անունը՝ Ալի Ակբար Մեհրաբիան:
Մեզի կը մնայ մաղթել, որ կամաց-կամաց վերնան ուղղագրական ու տառադարձական բաժանարար տարբերութիւնները, եւ օր մըն ալ բոլոր հայերս գրէինք նո՛յն ձեւով՝ Մեհրաբեան, զի ամենեքեան եղիցուք յուղղագրութիւն մի:
* * *
Փութամ նոյնհետայն մաղթել, որ սփիւռքահայ մամուլն ալ, իմա՝ հայագէտները, անդրադառնան այս իրողութեան, եւ չգրեն Ապտուլլահիան, ինչպէս կը գրեն «Մարմարա»-ն ու «Ժամանակը»-ը, եւ մանաւանդ, մանաւանդ՝ Ապտուլլահիյան, ինչպէս կը գրէ «Ակօս» շաբաթաթերթը: «Ժամանակ»-ը, ըլլաով միակը, ունի Նեթանիյահու:
Ծանօթ.— Պոլսահայ մամուլի միակ այլանդակութիւնը չէ այս. կան ուրիշներ ալ. անոնք կը գրեն Եսաեան, Գալֆաեան եւ նմանները՝ առանց յ-ի, փոխանակ հայեցի Եսայեան, Գալֆայեան աւանդական ճիշդ ձեւերուն:
3. Հագնիլ ու հագուիլ
Արեւմտահայուն իւրացնել չկրցած բառազոյգն է այս, որ մնայուն շփոթի ու սխալագրութեան առարկայ է քիչ մը բոլոր մակարդակներու վրայ:
Այս երկուքը ժառանգորդն են գրաբարեան ագանել կոչուած բային, որ կը նշանակէր «հագնիլ» եւ որ աշխարհաաբարի մէջ վերածուեցաւ երկուքի. հագնիլ՝ ներգործականը հագնուիլ կրաւորականով, եւ հագուիլ՝ չէզոքը: Այսպէս է արեւմտահայերէնի մէջ:
Այս երկուքին դիմաց արեւելահայերէնը ունի միայն հագնել ներգործականը՝ հագնուել կրաւորականով:
Այլ խօսքով՝ արեւելահայերէնին կը պակսի հագուիլ չէզոքը:
* * *
Տեսականօրէն հագնիլ (-ել) եւ հագնուիլ (-ուել) բաւարար էին հոգալու աշխարհաբարի բոլոր կարիքները. չմոռնանք, որ կրաւորական բայերը ի պահանջել հարկին շատ հեշտութեամբ կը կատարեն չէզոք բայի պաշտօնը եւս. այլ խօսքով մեր երկու բարբառները կրնային լայնօրէն հոգալ իրենց ներգործական, չէզոք եւ կրաւորական կիրրակութեանց բոլոր կարիքները:
Սակայն փորձը ցոյց կու տայ, որ արեւմտահայերէնը հաշտ չէ եղած հագնուիլ կրաւորականը չէզոքաբար կիրարկելու գաղափարին հետ, հետեւաբար ծնունդ տուած է հագուիլ կառոյցով բոլորովին ուրոյն չէզոք մը, հոն ուր արեւելահաերէնը գոհացած է մէկ ու միասնական բայով՝ իբրեւ կրաւորականի ու չէզոքի, ինչ որ բոլորովին օրինաչափ է հայերէնի հազարաւոր բայերու պարագային:
Այսպէս, հոն ուր արեւելահայը կը յաջողի ըսել՝
--Եղբայրս բաճկոնը հագաւ ու դուրս ելաւ: (ներգործական)
--Այս բաճկոնը շատ հինցած է ու չի հագնուի: (կրաւորական)
--Տանտիկինը հինգ վարկեանում հագնուեց: (չէզոք)
Արեւմտահայը պարտի ըսել՝
--Եղբայրս բաճկոնը հագաւ ու դուրս ելաւ: (ներգործական)
--Այս բաճկոնը շատ հինցած է ու չի հագնուիր: (կրաւորական)
--Տանտիկինը հինգ վայրկեանէն հագուեցաւ: (չէզոք)
Այսինքն՝ նոյնն են ներգործական եւ կրաւորական կիրարկութիւնները:
Տարբեր են չէզոքները՝ հագնուեց եւ հագուեցաւ:
Ինչո՞ւ այսպէս է:
Ինչո՞ւ արեւելահայերէնը կը յաջողի,— եթէ կ’ուզէք՝ ըսենք կը զիջանի,— նոյն բայաձեւը՝ հագնուել, կիրարկել իբրեւ կրաւորական ու իբրեւ չէզոք, իսկ արեւմտահայերէնը հարկ կը տեսնէ կիրարկել ուրոյն բայեր՝ հագնուիլ եւ հագուիլ:
Այլ խօսքով՝ ան կը խուսափի հագնուիլ կրաւորականը չէզոքաբար կիրարկելէ,— ինչ որ պարագան է հայերէնի հազարաւոր բայերու,— եւ կը հնարէ բոլորովին ուրոյն չէզոք մը՝ հագուիլ:
Առնուազն քերականական պատճառ մը երեւելի չէ այստեղ:
Կը մնայ ուրիշ գործօն մը, որ գեղագիտականն է. ենթադրելի է, որ արեւմտահայ լեզուազգացողութեան համար խորթ հնչած ըլլայ իբրեւ չէզոք ընդունիլ հագնուիլ բայաձեւը:
* * *
Եւ այս հագուիլ-ն ալ եղած է մեր գլխաւոր փորձանքը:
Վասնզի միջին հայը այս բայը կը կիրարկէ ներգործաբար՝ հայցական հոլով խնդիր մը տալով անոր. եւ այս սխալը հետզհետէ աւելնալու հակում ունի: Այսպէս՝
--Թորոասը տաբատը կը հագուի-հագուեցաւ:
--Մարկոսը գիշերանոցը կը հագուէր:
--Մարտիրոսը կօշիկը հագուեցաւ փողոց վազեց:
Ուր այս բոլոր «հագուիլ»-ները պէտք է ըլլային հագնիլ՝ ներգործական:
Շատ քիչեր դժբախտաբար կը յաջողին խուսափիլ այս սխալէն:
Մրցոյթ 173.
***Լրացո՛ւր ասոյթը.
---Ամէն անգամ, որ մարդիկ կը հաւանին ըսածիս, իսկոյն կ’անդրարառնամ, թէ սխալած եմ (Օսկար Ուայլդ):
***Բարելաւէ՛ շարադասութիւնը հետեւեալին.
---Այդ սկզբունքները գործարքի մը մէջ կը համախմբեն բոլոր կողմերուն պահանջները:
***Դուն ինչպէ՞ս կ’ըսէիր հետեւեալը.
---Մայրս դարակներէն մէկուն վրայ զետեղած էր Յիսուսի մէկ պատկերը:
***Ո՞ր մէկը՝ է թէ՞ է .
---Անկախութիւնն ու պետականութիւնը մեր գերագոյն նպատակն են:
Անկախ պետականութիւնը մեր ազգին թագն ու պսակն է:
***Վերաշարադասէ՛ հետեւեալը.
---Վեհափառ հայրապետը յանուն Մեծի տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան եւ Իրանի հայ համայնքին իր վշտակցութիւնը յայտնեց նաեւ զոհուածներու ընտանիքներուն եւ Իրանի կառավարութեան:
Ճիշդ պատասխանած են՝ Գեղամ Խաչատրեան (2), Գէորգ Եազըճեան (4), Ցոլակ Ապտալեան(4),Պերճ Տէր Սահակեան (8), Եփրեմ Թոքճեան (5):
Մրցոյթ 174.
***Զոյգ գիծերուն տեղ դիր պակսող կէտադրական նշանը կամ շաղկապը:
---Նամակները մէկական գրական գոհարներ էին -- կը գրէր մաքուր հայերէնով -- բարձր ոճով -- շատ պատկերաւոր:
***Սրբագրէ՛ հետեւեալ խաժամուժին քերականական երկու սխալները.
---Խաղաղութեան ժողովը կանաչ լոյս կու տայ Ուքրանիոյ, որ իրենց մատակարարած զէնքերով հարուածեն Ռուսաստանը:
***Թէ՛... թէ՛ զուգադիր շաղկապը փոխարինէ՛ աւելի յարմարով մը:
---Նամակին բնօրինակը թէ՛ Կոստան Զարեանի, թէ՛ Յակոբ Օշականի ֆոնտերուն մէջ չկար:
***Կէտերը փոխարինէ շնորհիւ, պատճառով, բերումով, հետեւանքով բառերէն մէկով:
---Խնամիական այս կապի . . . . . . . . . . անոր թոռնիկը ժառանգեց հօրս անունը:
***Վերաշարադասէ՛ ու կէտադրէ՛ հետեւեալը.
---Ազգային ժողովի խորհուրդը մերժեց արտահերթ նիստ գումարելու ընդդիմութեան առաջարկը:
Արմենակ Եղիայեան
armenag@gmail.com
