18.09c
Երեվան
երկ, հնս 23
Կը յուսանք, որ այս շարժապատկերային գոհարը իր ճամբան կը գտնէ դէպի Համազգայինի «Նուռ» ֆիլմի փառատօնի այս տարուան ներկայացումներու շարքին՝ տեղւոյն հայ համայնքին առիթ ընծայելով փոխյարաբերելու անոր հզօր թեմաներուն հետ։ Փարաճանովի ժառանգութիւնը, ուժեղացած Ճյանի տեսլականով, կը յիշեցնէ մեզի արուեստին յարատեւ զօրութիւնը՝ ներշնչելու եւ յոյս տալու:
Սերկէյ Փարաճանովի հարիւրամեակը տօնախմբելով, Զառա Ճյան ստեղծած է ֆիլմ մը, որ կը գերազանցէ իր միջոցը՝ կանգնելով իբրեւ վկայութիւն ստեղծագործականութեան անխոնջ ոգիին։ Ան կոչ մըն է արուեստագէտներուն՝ ամենուրէք, գրկելու իրենց արհեստն ու արուեստը քաջութեամբ, սիրով եւ ճշմարտութեան հանդէպ ամուր յանձնառութեամբ ու համարձակութեամբ:
Զառա Ճյանի նորագոյն ֆիլմը՝ «Ես վրէժխնդիր կը լինեմ աշխարհից սիրոյ միջոցով։ Ս. Փարաճանովը» տեսողականօրէն տպաւորիչ յարգանքի տուրք մըն է համաշխարհային շարժապատկերի ամենէն խորհրդաւոր եւ նշանաւոր դէմքերէն՝ Սերկէյ Փարաճանովին։ 2024-ի Վենետիկի ֆիլմի միջազգային փառատօնի իր առաջնախաղէն ետք, Յունուարի սկիզբը ֆիլմը իր բացումը կատարեց Երեւանի մէջ։
Ֆիլմը կը հիւսէ Փարաճանովի արտասովոր ժառանգութիւնը Ճյանի խորապէս անձնական ճամբորդութեան հետ՝ իբրեւ արուեստագէտ ուսումնասիրելով ստեղծագործական ոգիին դիմադրականութիւնը՝ դժուարութեանց դէմ յանդիման։ Պատումին հիմնական գաղափարը պարզ կը թուի. Ճյան կը վերադառնայ Հայաստան՝ անձնական եւ համաշխարհային խռովայոյզ ժամանակաշրջանի մը ընթացքին եւ մխիթարութիւն ու ներշնչում կը գտնէ Երեւանի Սերկէյ Փարաճանովի թանգարանին մէջ։ Այս ստեղծագործական սրբավայրէն Ճյան կը հիւսէ յուզիչ պատում մը, որ ոչ միայն կը տօնէ Փարաճանովի հանճարը, այլ նաեւ կ'անդրադառնայ այսօրուան աշխարհին մէջ արուեստագէտներու դիմագրաւած մարտահրաւէրներուն։
Տեսողական առումով, ֆիլմը շատ յաջող է. գանատահայ շարժանկարիչ (cinematographer) Նորայր Գասպար իւրաքանչիւր պատկեր կը վերածէ արուեստի գործի մը։ Թէ՛ թանգարանի նրբին մանրամասնութիւններուն, եւ թէ՛ հարցազրոյցներու տպաւորիչ նկարահանումին միջոցով Գասպարին ոսպնեակը կը ստեղծէ պատկերագորգ մը, որ միաժամանակ գրաւիչ է եւ յուզիչ։
Ֆիլմի ամենէն ազդեցիկ հատուածներէն մէկը կը ներառէ Թորոնթոյի հպարտութիւն Աթօմ Էկոյեանը, որ կ'անդրադառնայ Փարաճանովի աշխարհին հետ իր ծանօթութեան՝ մեր համայնքին սիրելի սիւներէն՝ հանգուցեալ Գալուստ Պապեանի լուսանկարներուն եւ յուշերուն միջոցով։ Պապեան ժամանակ անցուցած էր Փարաճանովի հետ, անոր տնային կալանքի շրջանին՝ նկարահանելով տպաւորիչ լուսանկարներ, որոնք կը բացայայտէին վարպետին անհնազանդ ոգին։ Էկոյեան յուզիչ կերպով կը պատմէ, թէ ինչպէս «հանդիպած» է Փարաճանովին այս լուսանկարներուն միջոցով՝ շատ աւելի առաջ քան անոր ֆիլմերը դիտելը։ Թորոնթոյի հայ համայնքին համար այս կապը յատկապէս յուզիչ է, քանի որ Պապեանի բարի ժառանգութիւնը կը շարունակէ ներշնչել համայնքի անդամները:
Էկոյեանի խորհրդածութիւնները կը խորանան, երբ ան կը յիշէ Գասպարին հետ իր աշխատանքը «Օրացոյց» ֆիլմին վրայ՝ նորանկախ Հայաստանի մէջ։ Ֆիլմը Հայաստանի այլ վայրերու կողքին՝ նկարահանուած էր Հաղպատավանքի մէջ, ուր Փարաճանովի «Նռան գոյնը» ֆիլմէն դուրս եկած են գլուխգործոց տեսարաններ: Ըստ Էկոյեանի, այսպիսով ան ուղղակիօրէն փորձառեց Փարաճանովի տեսողական լեզուին խորունկ ազդեցութիւնը։ Ֆիլմի յիշարժան պահի մը ընթացքին, Էկոյեան իր խօսքը կ’ուղղէ քամերային ետեւ կանգնած Գասպարին՝ յիշելով իրենց բաժնեկցած ճամբորդութիւնը եւ զուգահեռները՝ իրենց աշխատանքին եւ Փարաճանովի միջեւ։
Ֆիլմին զգացական առանցքը կը կայանայ արուեստի՝ ճնշումը գերազանցելու կարողութեան ուսումնասիրութեան մէջ։ Փարաճանովի կեանքը, որ դրոշմուած էր բանտարկութեամբ եւ գրաքննութեամբ, կը դառնայ գեղարուեստական անհնազանդութեան խորհրդանիշ։ Նոյնիսկ ամենադժուար պայմաններուն մէջ, ան շարունակեց ստեղծագործել՝ օգտագործելով իրեն հասանելի որեւէ նիւթ քոլաժներ, քանդակներ եւ գծանկարներ պատրաստելու համար։
Ճյան նաեւ կ'անդրադառնայ ժամանակակից խնդիրներուն՝ զուգահեռներ քաշելով Փարաճանովի պայքարին եւ Արցախի ու Ուքրանիոյ ճգնաժամերուն միջեւ։ Թէեւ այս մասերը երբեմն ծանրաբեռնուած կը թուին, անոնք կ'ընդգծեն Փարաճանովի պատգամին համընդհանրականութիւնը՝ թէ արուեստը կրնայ ըլլալ հզօր գործիք մը դիմադրութեան եւ բժշկման համար։
Հարցազրոյցներու փայլուն շարքը կը ներառէ Էմիր Քուստուրիցա, Թարսեմ Սինկհ, Արտաւազդ Փէլէշեան եւ Չուլփան Խամատովա, որոնց ներըմբռնումները կը խորացնեն մեր հասկացողութիւնը Փարաճանովի համաշխարհային ազդեցութեան մասին։ Անոնց վկայութիւնները՝ հիւսուած արխիւային նիւթերու եւ Փարաճանովի ֆիլմերէն հատուածներու հետ, կը ստեղծեն խճանկար մը, որ կը մեծարէ անոր արուեստը՝ միաժամանակ անդրադառնալով անոր նշանակութեան այսօրուան աշխարհին մէջ։
Հակառակ ֆիլմի երկարութեան եւ երբեմն ճնշիչ ու խառն թուացող նիւթերուն, ««Ես վրէժխնդիր կը լինեմ աշխարհից սիրոյ միջոցով» - Ս. Փարաճանով»-ը յաղթանակ մըն է։ Ճյանի համարձակ բեմադրութիւնը, Գասպարի շունչ կտրող լուսանկարչութիւնը եւ յուզիչ երաժշտութիւնը ներդաշնակօրէն կը գործեն՝ ստեղծելու ֆիլմ մը, որ նոյնքան տեսողականօրէն ցնցող է, որքան զգացականօրէն արձագանգող։
Կը յուսանք, որ այս շարժապատկերային գոհարը իր ճամբան կը գտնէ դէպի Համազգայինի «Նուռ» ֆիլմի փառատօնի այս տարուան ներկայացումներու շարքին՝ տեղւոյն հայ համայնքին առիթ ընծայելով փոխյարաբերելու անոր հզօր թեմաներուն հետ։ Փարաճանովի ժառանգութիւնը, ուժեղացած Ճյանի տեսլականով, կը յիշեցնէ մեզի արուեստին յարատեւ զօրութիւնը՝ ներշնչելու եւ յոյս տալու:
Սերկէյ Փարաճանովի հարիւրամեակը տօնախմբելով, Զառա Ճյան ստեղծած է ֆիլմ մը, որ կը գերազանցէ իր միջոցը՝ կանգնելով իբրեւ վկայութիւն ստեղծագործականութեան անխոնջ ոգիին։ Ան կոչ մըն է արուեստագէտներուն՝ ամենուրէք, գրկելու իրենց արհեստն ու արուեստը քաջութեամբ, սիրով եւ ճշմարտութեան հանդէպ ամուր յանձնառութեամբ ու համարձակութեամբ:
Ռուբէն Ճանպազեան
«Ակօս»
