6.09c
Երեվան
շբթ, դկտ 21
Ասատ ինկաւ, որու հետեւանքով Սուրիոյ խարխլած գերիշխանութիւնը ա՛լ աւելի վտանգուեցաւ։ Երկիրը մասնատուած է չորս տեղական ուժերու միջեւ, որոնք պաշտպանուած են իրենց ետին կանգնած արտաքին ուժերու կողմէ՝ Թուրքիա, ԱՄՆ-Եւրոպա Իսրայէլ, Ռուսաստան, Իրան։ Ոչ ոք կը սպասէր այսքան անակնկալ անկում մը։ Ոչ ոք կը սպասէր որ սուրիական բանակը, գլխաւոր որոշիչը պետութեան անվտանգութեան ու ինքնիշխանութեան, անձնատուր ըլլայ, առանց պատերազմելու։ Ասատի անկումով Իրանի եւ Ռուսաստանի դիրքերը տկարացան, Իսկ Թուրքիոյ եւ Իսրայէլի դիրքերը զօրացան։
Ըստ AA («Անատոլու») թրքական լրատու գործակալութեան, Թուրքիոյ նախագահ Էրտողան յայտարարած է, որ “Սուրիոյ մէջ «Իսլամական պետութեան» եւ քրտական PKK-ին մօտիկ՝ «Սուրիական ժողովըրդավարական ուժեր»-ու (FDS) նման ահաբեկչական կազմակերպութիւնները պիտի ջախջախուին անյապաղ”։ Անցեալին, ինչպէս այսօր «Իսլամական պետութեան» զինումը Թուրքիոյ գործն էր, իբրեւ թէ անոր դէմ պայքարելու քարոզչական հռետորաբանութիւնը չի կրնար թաքցընել գլխաւոր թիրախը՝ FDS-ը, որ առանց յապաղումի յարձակ-
ման ենթարկուեցաւ Թուրքիոյ զինած «Սուրիոյ ազգային բանակ»-ին (ANS) կողմէ։ Մինչ արմատական Հայաթ Թահրիր ալ Շամը (HTS) կը գրաւէր Դամասկոսը, ANS-ը գրաւեց Քիւրտերու տիրապետութեան տակ գտնուող Մանպիժ քաղաքը։
Այսուհանդերձ, Քիւրտերը կը մնան ԱՄՆ-ու, Եւրոպացիներու եւ Իսրայէլացիներու ամէնէն հաւատարիմ դաշնակիցները։ Թէեւ Ասատի անկումը նաեւ մեծ հարուած էր Քիւրտերու իշխանութեան տակ գտնուող Ռոժավային։ Թուրքիան ըլլալով նաեւ ԱՄՆ-ու դաշնակիցը, ԱՄՆ-ու ռազմավարական շահերը նկատի առնելու ստիպուած է։ Այս խնդիրներու առնչութեամբ ԱՄՆ-ու ծերակուտական Լինտսէյ Կրահամ «X» ընկերային ցանցի վրայ զգուշացում մը յղած է Թուրքիոյ, գրելով որ ԱՄՆ պիտի չարտօնէ որ Թուրքիա սպառնայ Քիւրտերուն։
Թուրքիոյ Իսրայէլի հետ յարաբերութիւններու պարագան շատ աւելի բարդ է։ Իրանի ազդեցութեան նուազումով, Թուրքիոյ ենթակայ իսլամապաշտ ուժերը ի՞նչ քաղաքականութիւն պիտի որդեգրեն Իսրայէլի նկատմամբ։ Որքանո՞վ Թուրքիա պիտի մասնակցի հակաիսրայէլական ռազմական նախաձեռնութիւններու։
Թուրքիոյ զինած երկու խմբաւորումները գրաւեցին մայրաքաղաք Դամասկոսը գրեթէ առանց Սուրիոյ բանակի դիմադրութեան։ Մինչ այդ, իսրայէլական բանակը հատեց սուրիական սահմանը գրաւեց նոր դիրքեր իր սահմաններու կայունութիւնը պատրուակելով, նոյն միջոցին ամբողջ Սուրիոյ տարածքին ռմբակոծեց Սուրիոյ բանակի զօրանոցներն ու զինամթերքի պահեստները, կանխարգիլելու համար անոնց՝ ձեռքը անցնիլը արմատական HTS-ի զինեալներու եւ անոր դաշնակից այլ իսլամապաշտ խմբաւորումներու։
Թուրքիոյ հզօրացումը Միջին Արեւելքի անկայունացումի նոր ազդակ է։ Նոր խաղի օրէնքներ ու ռազմավարութիւններ պիտի հաստատուին, որոնք պիտի ազդեն Սուրիոյ հայ համայնքի ճակատագիրին վրայ։ Մինչեւ այսօր, հայ եւ այլ փոքրամասնութիւններու իրաւունքները պաշտանուած էին Ասատի վարչակարգին կողմէ։ Թէեւ նոր իսլամապաշտ ուժերը ապահովութիւն տուած են փոքրամասնութիւններուն, որ անոնց իրաւունքները պիտի պաշտպանուին, սակայն ի՛նչ արժէք ունին քաղաքական խոստումները, մա՛նաւանդ երբ ատոնք կը կատարուին Թուրքիոյ հովանաւորած ուժերու կողմէ։
Թուրքիոյ դիրքերու ամրապնդումը նաեւ իր հետեւանքները ունի Հայաստանի հետ յարաբերութիւններուն մէջ։ Վրաստանի անկայունութեան պայմաններու տակ, Թուրքիա-Ազերպէյճան առանցքին «Զանգեզուր»-ի միջանցքի բացման հարցը նոր թափ պիտի ստանայ, որուն վրայ կրնայ աւելնալ Ռուսաստանի պահանջը, եթէ Ուքրաինայի պատերազմը շուտափոյթ աւարտ մը ունենայ նախագահ Թրամփի միջամտութեամբ։ Իրանի կայունութիւնը կը մնայ Հայաստանի անվտանգութեան միակ արտաքին ապահով ազդակը իր սահմանակից երկիրներուն միջեւ։
Ժ.Չ.
