15.09c
Երեվան
երկ, մրտ 31
Արեւմուտքի կատարած բոլոր սեղմումներուն դիմաց Ռուսիա կը շարունակէ մնալ անդրդուելի: Անցեալ Դեկտեմբերին երկիրը հարուածած տնտեսական «շինծու» տագնապէն ետք Ռուսիոյ նախագահը տնտեսական տարբեր ոլորտներու մէջ կարեւոր եւ երեւելի բարենորոգչական ծրագիրներու զարկ տալով կրցաւ «ներծծել» այդ տագնապի հետեւանքները: Ռուսիոյ թիւ մէկ առաջնորդը լաւ ըմբռնած է, որ ամերիկեան քաղաքական գրոհին հիմքը գլխաւորաբար տնտեսական սեղմումներ կատարելն է: Այդ գրոհներուն ամէնէն երեւելին Ուքրանիոյ տագնապն է, որուն հանգոյցին ամէնէն սեղմուած օղակին մէջ Ուքրանիան Ռուսիայէն տարանջատելու երեւելի ճիգը կար: Այս պատկերին դիմաց Փութինի համար այսօր հիմնական նոր խաղաքարտը կը կրէ Պրիքս անունով ճանչցուած տնտեսական կառոյցը:
Պրիքսը հիմնուած է 2009 թուականին (նախ անուանուած է ՊՐԻՔ (Պրազիլ, Ռուսիա, Իրան եւ Չինաստան) եւ աւելի ուշ 2010-ին Հարաւային Ափրիկէի կառոյցին միանալով կառոյցը վերանուանուած է ՊՐԻՔՍ): Այսօր նոյն ՊՐԻՔՍ-ին Ռուսիայէն զատ մաս կը կազմեն ՝Չինաստան, Հնդկանսատն, Աֆղանիստան, Մոնկոլիա, Իրան, Պրազիլ եւ Հարաւային Ափրիկէ: Օրեր առաջ Ռուսիոյ Բէշկիրա ինքնավավար մարզի մայրաքաղաք ՝ Օֆայի մէջ տեղի ունեցած Պրիքսի ֆորումի բացումին Փութին ուշագրաւ յայտարարութեամբ մը հանդէս գալով իր տնտեսական զէնքերը սեղանին վրայ դնելով կը վստահեցնէր, որ Չինաստան Ռուսիոյ համար անփոխարինելի եւ ռազմավարական դաշնակից է: Փութինի խօսքին մէջ կարեւոր այլ շեշտադրումն մը եւս կար: Անոր խօսքով Պրիքս-ը այսօր աշխարհի բնակչութեան գրեթէ կէսը համախմբող կառոյց է: Ռազմավարական հիմքով ստեղծուած այս մարմինը կարեւոր հեռանկար ունի: Կառոյցը տնտեսական ծրագիրներու արդէն պատրաստի փաթեթ մը պատրաստած է եւ այդ ծրագիրները կ'երկարին մինչեւ 2025 թուական:
Ի՞նչ է Փութինի թելադրանքը այստեղ: Զինուորական գրեթէ բոլոր գետիններուն վրայ անխախտ մնացած Ռուսիա իր ձեռքին մէջ կը պահէ Չինական եւ Հնդկական գոնսէբթները: Մինչ օրս երկու նշեալ երկու կորիզային հզօրները լուռ կերպով կը հետեւին Սուրիոյ, Իրաքի եւ Ուքրանիոյ տագնապներուն, Ռուսական կողմը կը հաւաստիացնէ, որ իրենք ընկճուած կողմ ու մանաւանդ անտեսուած տէրութիւններ չեն: Փութինի յաջողութեան մեծագոյն գրաւականը Սուրիոյ մէջ դիմակայելը եղաւ ու հակառակ համաշխարհային մասշտաբի Սուրիոյ նախագահ Պաշշար Ասատին դէմ եղած բուռն քննադատութիւններուն խաղը մնաց հիւսիսի հզօրին ձեռքը: Այս խնդրէն զատ Ռուսիա հակառակ Սուրիոյ խնդրին շուրջ Թուրքիոյ հետ իր ունեցած տարակարծութեանց մերձեցում ցուցաբերեց Էրտողանի իշխանութեանց եւ Փութին Անգարա հասնելով տնտեսական ու յատկապէս կազային կարեւոր համաձայնութիւններ կնքեց: Այս բոլորին զատ պէտք է շեշտադրել , Սէուտական Արաբիոյ ռուսներուն հետ լեզու գտնելու ճիգը, որ ամէն առիթի բախեցաւ քաղաքակիրթ մերժումներու: Հակառակ անոր, որ Ռուսիա միլիառներ արժող տնտեսական համաձյանգրեր կնքեց Րիատի հետ եւ մեծ պատիւներով ընդունեց թագաւորութեան փոխ գահաժառանգ Մոհամմատ Պըն Նայէֆ իշխանը Մոսկուայի թելադրանքը Սիւննիներուն մնաց նոյնը : Փութին առանց երկմտելու կ'ըսէր ՝ «Գացէք եւ ձեր հարցերը կարգաւորեցէք Թեհրանի հետ»: Ռուսական քաղաքականութեան ամրութեան ամէնէն կարեւոր ցուցանիշը իր դաշնակիցները չզոհելու մարտավարութիւնն է, եւ այս մօտեցման լաւագոյն ապացոյցը Ասատի իշխանութեան վրայ մնալու առընթեր Ռուսիոյ անմնացորդ ճիգն ու վճռակամութիւնն է: Արեւմտեան դէտեր քանիցս հարցադրումներ ըրած են, թէ արդեօ՞ք Փութին յարմար պահու մը պիտի «ձերբազատուի» Ասատէն ու անոնց հարցադրումները մնացած են օդին մէջ: Ռուսիա լաւ գիտէ, որ Ասատի իշխանութիւնը «սրբութիւն սրբոց» մը չէ սակայն գիտէ նաեւ, որ Ասատի հրապարակէն հեռանալով պիտի սկսի «տաք ջուրերէն» իր հեռացման նախնական գործընթացը: Փութին չէ մոռցած Լիպիոյ եւ Իրաքի մէջ իրականցուած սցենարները, ուր տեղի «բռնակալներ»ը կրծելու պատրուակով արեւմուտքը քաոս ստեղծելէն ետք արիւնոտ ձեռքերով այսօր եւս կը ծծէ տեղի հիմնական հարստութիւնը ՝ նաւթը:
Ռուսիա կարեւոր դեր ունեցաւ նաեւ Իրան- Արեւմուտք համաձայնութեան համար տարուող բանակցութիւններու ամբողջ ընթացքին մէջ: Իրանցիները տակաւին երկար շնորհակալութիւն պիտի յայտնեն այդ առումով իսկ համաձայնութեան գոյացումէն ետք անոնք պիտի անդամակցին «Շանկհայի համագործակցութեան կազմակերպութեան» որ դարձեալ ստեղծուած է ռուսական ճիգերով եւ որուն Չինաստանէն զատ մաս կը կազմեն Ղազախստան, Տաճիկիստան, Խըրխզիստան եւ Ուզպէքիստան: Պրիքս եւ Շանկհայի տնտեսական ֆորումները աճող կառոյցներ են: Անոնք տնտեսական օրակարգ թելադրող ներուժ ունին: Նախ ունին մեծաթիւ, չըսելու համար հզօր բնակչութիւն հետեւաբար նոյնպէս ունին սպառող եւ արտադրող լայն հասարակութիւններ:
Այս տուեալներուն դիմաց Եւրոպական Միութենէն ներս տեղի ունեցող խլրտումները ու յատկապէս Յունաստանի մէջ արձանագրուած դէպքերը ու «Ո՛չ» խորագիրը բարձրացուցած քուէահամարը ցոյց տուին, որ Եւրոպայի տնտեսական միասնութիւնը առաջուան երանգները չունի: Տակաւին ով կրնար պատկերացնել, որ եւրոպական ընտանիքին ամէնէն թոյլ օղակներէն մին համարուող Յունաստանի երիտասարդ վարչապետ Ալէքսիս Ցիբիրաս եւրոպական ընտանիքին խորհուրդներ պիտի տար հեռու մնալու ի սպառ բաժանումներու եւ ջլատումի վտանգներէն: Յունաստանի ձախակողմեան ղեկավարը նաեւ գիտէ, որ Պրիքսին անդամակցելու խնդիրը կարեւոր նախաքայլ մը պիտի ըլլայ նոր բեւեռացումներու ուղուող աշխարհին համար: Ու այս ընդհանուր օրակարգէն հիմնական օգտուողը պիտի ըլլայ Ռուսիան, որ իր շարքերուն մէջ պիտի ներառնէ ոչ միայն Յունաստանը այլ բազում երկիրներ, որոնք տնտեսական սուր տագնապներու եզրին են ( օրինակ Սպանիան, Փորթուկալը եւ այլ երկիրներ): Այս նոր հաւանական սցենարներուն դիմաց Միացեալ Նահանգներ, որուն ներկայ ղեկավարութիւնը կը թուի յոգնած ըլլալ ընդհանուր իրավիճակներէն որոշած է մինչեւ 2017 թուական այսինքն Օպամայի նստաշրջանին աւարտը ժամանակ շահիլ եւ խուսանումներ կատարել բոլոր ճակատներուն վրայ:
Թէ ինչ հանգամանքներ կրնայ ունենալ Պրիքսեան համախմբումի այս կարեւոր ժողովը այդ մէկը պարզ կը դառնայ տնտեսական նոր ազդակներու երեւումով: Միով բանիւ երեւելի է, որ այս երկիրներուն միջեւ առկայ դաշինքը միայն տնտեսական չէ այլ ընդունինք կամ ոչ ունի գաղափարական հիմք: Փութին հակառակ իր երեսին նետուած մեղադրանքներուն երբեք նպատակ չունի նոր Խորհրդային Միութեան մը մանրակերտը հիմնելու: Ան լաւ գիտէ, որ այդ հանգրուանը կը պատկանի պատմութեան: Գիտէ նաեւ, որ այսօրուան աշխարհին մէջ տնտեսական կարելիութիւններու, նոր տեսլականով ֆինանսական տարբեր շերտերուն հետ լեզու գտնելու մօտեցումները դարձած են առաջնահերթութիւն: Այսօրուան աշխարհը կը խօսի ոչ թէ իզմերու այլ շահերու լեզուով: Ճիշդ նաեւ, որ տնտեսական խնդիրներու եւ խաւերու միջեւ շեշտակի տարբերութիւններով ապրող Ռուսիան ունի բազում հարցեր: Բայց եւ այնպէս միջազգային տարբեր թղթածրարներու մէջ յաջողութիւն եւ տիրական ներկայութիւն գրանցած Փութին ռուսներուն համար այլընտրանք չունի:
Ռուսական մօտեցումէն գոհ են յատկապէս Պրիքսի անդամները: Ատկէ զատ այդ երկիրներուն ունեցած մարդկային հզօր ներուժը եւ տնտեսական կարելիութիւնները Ռուսիոյ համար զինուորական հզօրութիւնէն անդին տնտեսական կարեւոր զէնքեր կը համարուին:
Այս մասին պէտք է մտածէ յատկապէս եւրոպական ընտանիքը, որ սա պահուն տնտեսական սուր տագնապներու նախասեմին է: Փութին զինուորական հզօրութեան կողքին նոր զէնքերու լեզուով կը խօսի ու այդ զէնքերուն ամէնէն ուժականներէն մէկը կը կոչուի ՝ Պրիքս:
Սագօ Արեան
