-7.91c
Երեվան
շբթ, փտր 22
Լոս Անճելըսի մէջ, օրերս, «Լարք» երաժշտական ընկերակցութեան կազմակերպութեամբ տեղի ունեցած է «Քեսապի ժողովրդական բանակռուային պարերգները» նիւթով դասախօսական ներկայացումը։
Նիւթը ներկայացուցած է Երեւանի պետական համալսարանի եւ Գիտութիւններու ազգային ակադեմիայի դասախօս, բանասէր, լեզուագէտ դոկտ․ Յակոբ Չոլաքեան։
Այս մասին «Արեւելք» տեղեկութիւն քաղեց Լոս Անճելըս հրապարակուող՝ «Ասպարէզ»էն։
Ստորեւ՝ թղթակցութիւնը՝
«Կըտրուօծ ընդուօյզըդ փօտ ի, ալէք էսուծնէդ սէօտ ի» (Քեսապի բարբառ)։
«Կտրած ընկոյզդ փուտ է, բոլոր ըսածներդ սուտ է»:
Վերջին օրերին մեզ բախտ է վիճակւում վայելել հայրենիքից ժամանած մշակոյթի գործիչների ելոյթները: Եւ այդ առիթը ստեղծում է «Լարք» երաժշտական ընկերակցութիւնը՝ Վաչէ Պարսումեանի նախաձեռնութեամբ եւ համապատասխան նիւթի ընտրութեամբ: Յարգելի դասախօսներն ունեն մեծ պատրաստուածութիւն, սակայն հիմնականում ցանկութիւն կայ ունկնդրելու մեր արմատները պեղող թեմաներ, մենք մեզ աւելի լաւ ճանաչելու համար:
Այս անգամ, 8 Փետրուար 2025ին, «Լարք» հիմնարկի հիւրն էր դոկտոր Յակոբ Չոլաքեանը՝ ուսուցիչ, բանասէր, ազգագրագէտ, բարբառագէտ, Սիրիայի Քեսապ շրջանի հայկական մշակութային ժառանգութեան պահպանման անխոնջ նուիրեալ:
Շատ էինք լսել այս անունը, երբ մենք ապրում էինք Հալէպում (1977-2004), բայց մեզ բախտ չէր վիճակուել ծանօթանալու Յակոբ Չոլաքեանի հետ: Սակայն, Քարէն Եփփէ Ազգային Ճեմարան յաճախող իմ աշակերտուհիները միշտ հիացմունքով էին խօսում պարոն Չոլաքեանի վարած հայոց լեզուի եւ գրականութեան դասերի մասին: Նրանցից առանձնացրինք Հուրի եւ Լիզէթ Սէրայտարեան քոյրերին եւ խնդրեցինք որոշ տպաւորութիւններ ուսուցիչ Չոլաքեանի մասին:
Հուրին գրեց. «Ինք հիանալի դասախօս է, իւրաքանչիւր դասապահ հոգեկան վայելք էր ինծի համար, եւ շատ օգնած է ինծի հասկնալու այն երաժշտական կտորները, զորս կը նուագէի: Հետաքրքիրը այն էր, որ նոյնիսկ չէր խօսեր երաժշտութեան մասին, բայց առանց գիտնալու ինծի տուաւ ընդհանուր արուեստ հասկնալու գաղտնագիրը»:
Լիզէթը, ով աւելի մօտ է եղել Չոլաքեանի հետ, ասում է. «Ճեմարանի հայերէնի պահերը միայն հայ լեզուի եւ գրականութեան պահեր չէին, այլ՝ կեանքի ուսուցման, ճաշակի զարգացման եւ գեղարուեստական գիտելիքների փոխանցման պահեր: Պրն. Չոլաքեանը այնքան կ՛ընդարձակէր պատկերները եւ վերլուծումները, որ գիրքին կողմի ճերմակ էջը կը լեցուէր բացատրութեամբ: Երբեմն պզտիկ դադար մը կ՛ուզէի առնել, որպէսզի վայելեմ անոր բացատրութեան քաշողական ոճը: Ան պատասխանատուն էր դպրոցի աշակերտական «Ծիլեր» պարբերաթերթին: Պրն. Չոլաքեանին աշակերտած ատենս, անհամբեր կը սպասէի շարադրութեան պահերուն. անոնք ստեղծագործելու աղբիւրներ էին: Յատուկ նիւթեր կու տար եւ այնքան ապրումով կը բացատրէր, որ անմիջապէս երեւակայութիւնս թռիչք կ՛առնէր: Շատ հաճելի էին շարադրութեան ընթերցման պահերը, ապա անհամբեր կը սպասէինք տետրակները, թէ պարոնը ի՞նչ գրեր է: Օր մը գրեր էր. «Կը փնտռեմ դիտողութիւն մը եւ կը գտնեմ՝ «ցրուածութիւն»: Ազատ ժամերուն յաճախ կ՛այցելէինք իր բնակարանը, որ դպրոցին մօտ էր: Պրն. Յակոբը միշտ նստած կ՛ըլլար իր թուղթերու եւ պրպտումներու կոյտերուն մէջ: Օր մըն ալ ինծի տուաւ քեսապերէն երգ մը, որպէսզի նօթագրեմ: Այս մէկը հայ ժողովրդական երգերու բանահաւաքի դաս եղաւ ինծի համար»:
***
Հասանք Յակոբ Չոլաքեանի բանահաւաք լինելուն, մեր յարգելի դասախօսի հիմնական գործունէութեանը:
Պատմական գիտութիւնների թեկնածու Գէորգ Եազըճեանի միջոցով Երեւանից ստացանք 2022 թուականին, Յակոբ Մարտա-Աբրահամի Չոլաքեանի ծննդեան 75ամեակի առթիւ տպագրուած կենսամատենագիտութիւնը (կազմեցին՝ Շ. Սարգսեան, Գ. Եազըճեան, Հայաստանի Հնագիտութեան եւ Ազգագրութեան ինստիտուտ, 2022), որ պարունակում է հայագէտ-մանկավարժ Յակոբ Չոլաքեանի կեանքի, մանկավարժական եւ գիտական գործունէութեան համառօտ բնութագիրն ու տպագիր աշխատութիւնների ցանկը. տարբեր բնագաւառներ ընդգրկող 60 գիրք, պարբերականներում տպագրուած բազում յօդուածներ, դիմատետրի (ֆէյսբուք) էջերում տեղադրուած տարաբնոյթ գրառումներ, ակնարկներ, զանազան հարցազրոյցներ, գիտական եւ մանկավարժական զեկուցումներ…
Ահա թէ ինչ է գրում Յակոբի մասին բանասիրական գիտութիւնների դոկտոր Արմէն Սարգսեանը. «Իր բանաստեղծութիւնների «Այսպէս Սկսաւ Գարունը» ժողովածուի լոյս ընծայումից յետոյ 23ամեա Չոլաքեանը մտածուած իր մէջ լռեցրեց բանաստեղծին եւ գիտակցաբար դարձաւ աւելի քան մէկ հազարամեակ առաջ՝ 9–11րդ դարերում, լայնածաւալ գաղթի հետեւանքով Միջերկրականի ափամերձ Անտիոքի տարածաշրջանի Քեսապ շրջանում հանգրուանած հայութեան նիւթական եւ բանաւոր մշակութային ժառանգութեան ժողովրդական մատենագիրը»:
Հայաստան տեղափոխուելուց յետոյ, 2014 թ., Չոլաքեանը անմիջապէս աշխատանքի է ընդունւում Հնագիտութեան եւ ազգագրութեան ինստիտուտի բանահիւսութեան բաժնում՝ որպէս աւագ գիտաշխատող: 2016 թուականին, Քեսապին նուիրուած դոկտորական ատենախօսութիւնը պաշտպանելուց մի քանի տարի անց՝ նրան տրւում է գլխաւոր գիտաշխատողի պաշտօն:
Եւ այս բոլոր ճանապարհն անցած գիտնականը պարզ ու անպաճոյճ, առանց մեծացնելու իր կատարած գործը հիւրն էր «Լարք» երաժշտական ընկերակցութեան եւ պիտի դասախօսէր Քեսապի ժողովրդական բանակռուային պարերգների մասին:
Իր քեսապցի լինելը բախտաւորութիւն է համարում դասախօսը, քանի որ արեւմտեան իրականութեան մէջ միայն Քեսապն էր, որ պահպանել էր նոյն հոգեւոր մշակոյթը, ինչ որ ունէր 1915ի Եղեռնից առաջ:
70ական թուականներին Չոլաքեանը ականատես էր եղել հարսանիքներին. «Խարոյկ կը վառէին, կը պարէին մինչեւ լոյսը բացուէր, արեւածագին կը շնորհաւորէին ամուսնացողները եւ այսպէս կը ստեղծուէին մեր պարերգները: Ատոնք խաղիկներ էին՝ երկու տող կամ քառատող, ամբողջական բանաստեղծութիւն, ոմանք ժառանգուած էին ծնողներէն: Քեսապի երգը նստակեաց չէ, միշտ պար կայ: Պարերգներու բովանդակութիւնը հիմնականում սէրն էր: Կային նահապետական ըմբռնումներ՝ կ՛արգիլէին ազատ
Կարինէ Տէր Գէորգեան
