image
Հրատապ լուրեր:

Արմէնուհի Մկրտիչեան կամ Գառնիի տաճարին «սիրահարուած» հնագէտ հայուհին

Արմէնուհի Մկրտիչեան կամ  Գառնիի տաճարին «սիրահարուած» հնագէտ հայուհին

«Արեւելք»ի զրուցակիցն է զուիցերահայ հնագէտ ` Արմէնուհի Մկրտիչեանը: Անոր ընկերները յաճախ զինք կը նախընտրեն հնագէտ կոչելու փոխարէն Գառնիագէտ անուանել, որովհետեւ ան Ժընեւի համալսարանէն ներս երկու մագիստրոսական պաշտպանած է՝ հնագիտութեան եւ հայագիտութեան, որոնց երկուքին թեման  եղած է  Գառնիի տաճարը: Հնագիտութեան ամպիոնին հետ ուսումնասիրած է Գառնի տաճարի ճարտարապետութիւնը եւ մոթիֆները, իսկ հայագիտական ամպիոնի հետ՝ ե՛ւ տաճարի մէջ եղած արձանագրութիւնները ե՛ւ գրական աղբիւրները՝ լատիներէնով, յունարէնով եւ հայերէնով եւ յատկանշական է, որ երիտասարդ գիտնականը երկու ուշագրաւ յայտնաբերումներ ըրած է Գառնիի մասին:  

Արմէնուհին դուստրն է պուլկարահայ յայտնի երաժիշտ Հայկ Վարդանին: Հակառակ որ անոր հօրական կողմի Եւրոպա հասնելու պատմութիւնը կ'երթայ շատ հին ժամանակներ՝ նախքան ցեղասպանութիւնը, Անիի անկումի դարաշրջան, սակայն այդ հազարամեակի ընթացքին անոնք եղած են այն հազուադէպ օրինակներէն, որ պահպանած են իրենց ինքնութիւնը եւ լեզուն, նաեւ արմատներուն կառչած մնալու տենչը:

Ստորեւ հարցազրոյցը.-

 

- Ձեր առաջին այցելութիւնն է  Հայաստան:

Ոչ, ես 2010-էն ի վեր ամէն տարի, քանի մը շաբաթով կամ ամիսով Հայաստան կու գամ, սկզբնական շրջանին այցելութիւններուս հիմնական նպատակը պեղումներն էին, 2010-ին աւստրիացիներու հետ Արամուսի մէջ աշխատած եմ, յաջորդ տարին 2011-ին Արցախի Տիգրանակերտ շրջանին մէջ եւ՝ Արամուսի, 2013 -ին ֆրնասական եւ հայաստանեան խումբի հետ Երերոյք-Անիպեմզայի մէջ պեղումներ ըրինք, որ բացառիկ գործ էր, եւ ատկէ ետք սկսայ մագիստրոսականի աշխատանքներուս ուղղութեամբ աշխատիլ, որ Գառնիի տաճարի մասին էր: Ամենաերկար ժամանակը որ Հայաստան մնացի 7 ամիս էր՝ 2014- 2015 թուականներուն, այդ ընթացքին աշխատեցայ նաեւ Հայաստանի մօտ Զուիցերիոյ դեսպանատան մէջ, 2016-ին քանի մը անգամ այցելեցի,իմ հետ խումբեր ալ բերի, որոնցմէ բոլորը հնագէտ չէին, բայց հնագիտութեամբ հետաքրքրուած մարդիկ էին , բոլորը զուիցերիացի, որոնց շարքին նաեւ Ժընեւի համալսարանի հնագիտութեան բաժնի վարիչ փրոֆէսոր Պումըրը:

 



-Փաստօրէն թերեւս ոչ պաշտօնական ձեւով, բայց ըստ երեւոյթին մեծ ներդրում ունեցած էք Զուիցերիա-Հայասատան կապերու զարգացման, Հայսատնաի մասին զուիցարեցիներուն ծանօթացնելու աշխատանքին մէջ:

Այո, իրականութեան մէջ այդպէս է, եւ շատ ուրախ եմ այդ մէկուն համար: Այդ կապը ստեղծելու հիմնական առիթը ունեցայ երբ Հայաստանի մէջ Զուիցերիոյ դեսպանատան մէջ  փորձնական  շրջան մը անցունցի, այդ օրերուն 2015-ի Ֆրանքոֆոնիայի հետ կապուած  ծրագիրները ես կազմակերպեցի, որոնց ծիրէն ներս դեսպանին համոզեցի, որ հնագիտութեան վերաբերեալ ծրագիր մըն ալ ըլլայ եւ այսպէս կրցայ Ժընեւի համալսարանի երկու փրոֆէսորներս՝ Պումըրը եւ Թէրրիէրը հրաւիրել Հայաստան, ուր դասախօսութիւններ ունեցան ե՛ւ Համալսարանին մէջ եւ «Քազա»ի մօտ, եւ այսպիսով իրենք ալ ծանօթացան Հայաստանին, հետաքրքուեցան, սիրեցին, եւ կապերը աշխուժացան:

Այսօր արդէն Համալսարաններու մակարդակի վրայ համագործակցութեան մը սկիզբը կը դրուի եւ մեծ հաւանականութեամբ 2019-ին գործի պիտի դրուի, որու ծիրէն ներս ուսանողներու փոխանակում պիտի ըլլայ եւ ամենակարեւորը որ երկկողմանի ձեւով պիտի ըլլայ այդ մէկը, այսինքն զուիցերացի ուսանողներ առիթը պիտի ունենան պեղումներու աշխատանքի կողքին ծանօթանալու Հայաստանի հարուսատ մշակոյթին եւ պատմութեան:


-Իսկ ներկայիս ի՞նչ ծրագիրով Երեւան կը գտնուիք:

Այս անգամ եւս ուրախալի առիթով մը եկած եմ Հայաստան: Հայաստանի մէջ վերջերս լոյս տեսաւ Գառնիի տաճարին մասին իմ պատրաստած գիրքը՝ «Գառնիի հնագիտական ուղղեգիրք»   խորագրով  եւ   այդ  հատորի ներկայացման համար եկած եմ:  Գիրքը եռալեզու է՝ անգլերէն, հայերէն եւ ֆրանսերէն, այնտեղ շատ մատչելի ոճով, բազմաթիւ նկարներով եւ յատակագիծերով բացատրութիւններ տուած եմ, որպէսզի զբօսաշրջիկներուն համար ըմբռնելի դառնայ իմ կատարած բացայայտումներս:  Յետագային գիրքը պիտի ներկայացուի նաեւ  Ժընեւի եւ Փարիզի մէջ:

 


-Յաջորդ հարցս թերեւս մասնգիտական է, բայց կը խնդրեմ պարզ ոճով եւ հակիրճ ըսէք, ի՞նչ նոր յայտնաբերութիւն կրցաք ընել Գառնիի տաճարին  վերաբերեալ, շատ հետաքրքրական է լսել այդ մասին:

Փորձեմ կարճ ձեւով պատմել: Գառնիի ուղղութեամբ իմ հետաքրքութիւնս սկսաւ, երբ 2010-ին առաջին անգամ ըլլալով այցելեցի, այդ ժամանակ երբ մեր խումբի զբօսավարին հարց տուի, որ ինչով կը բացատրուի Գառնիի կանգուն մնալը, ան համոզիչ պատասխան մը չկրցաւ տալ, ըսելով, որ քարերը շատ ծանր են, հաւանաբար այդ պատճառով: Այդ ժամանակէն իմ մտասեւեռումս այդ ուղղութեամբ եղաւ, բազմաթիւ լուսանկարներ  ըրի  եւ որոշեցի մագիստրոասականս այդ ուղղութեամբ  շարունակել: Առանց երկարելու ըսեմ, որ կրցայ Գառնին 5 փուլերով ներկայացնել, որոնցմէ առաջին երկու փուլերը անթիք շրջանին կը պատկանին, ուր Գառնին օգտագործուած է որպէս Տաճար, 3-րդ եւ 4-րդ փուլերը միջնադարեան շրջանին, իսկ վերջին փուլը ժամանակակից՝ երբ որ վերանորոգեցին կառոյցը 1969-1975 թուականներուն:

Կարեւոր յայտնաբերումը որ ըրի կապուած էր երրորդ փուլին եւ Տաճարի կեդրոնը գտնուող փոսին հետ: Հիմնաւորուած փաստարկներով յայտնաբերեցի, որ այդ փոսը ի սկզբանէ չէ եղած, եւ աւելի ուշ ժամանակի աւելցուած է, որովհետեւ այդ փոսը ներքեւի բաժնէն կապուած է խողովակի մը հետ, եւ այդ խողովակին մուտքի բաժինը կը գտնուի տաճարի սանդուխի երկրորդ աստիճանի քարին եւ ոչ թէ՝անթիքյատակի բարձրութեան վրայ, որ կառուցուած է անթիք շրջանին: Փոսէն բացի, տաճարին մէջ  յայտնաբերեցի արձանագրութիւն մը, որ մինչ օրս ոչ ոք տեսած էր, «ԷԿԵՂԵՑՈՅՍ ԼՈՒՍԱՐԱՆ Է» գրութեամբ, որ գրաբար գրութիւն է եւ կը նշանակէ «Մկրտութեան սրահ», հետեւաբար այս երկու հանգամանքները իրար կապելով, յայտնաբերեցի որ երրորդ փուլին Գառնին օգտագործուած է որպէս մկրտութեան սրահ: Եւ այսպէս ես ստացայ ինձ յուզող հարցի պատասխանը, այսինքն, երբ որ Հայաստանը քրիստոնեայ կը դառնայ այս շէնքը չեն քանդեր, որովհետեւ կը վերակազմեն իբրեւ մկրտութեան սրահ կամ եկեղեցի:


-Ներկայիս ինչո՞վ կը զբաղիս:

Այժմ դոկտորականիս վրայ կ'աշխատիմ, թեման դարձեալ Հայաստանի վերաբերեալ է,  Անթիք շրջանին ( Քրիստոսէն առաջ 2-րդ դարէն մինչեւ քրիստոնէութիւն) Հայաստանի մէջ կառուցուած սրբավայրերու մասին է, որովհետեւ կ'ուզեմ աւելի մեծ տեսանկիւնէ ուսումնասիրել Հայաստանի անթիք շրջանի սրբավայերը եւ համեմատականներ ընել, մանաւանդ որ ճիշդ է, որ Ուրարտական շրջանը լաւ ուսումնասիրուած է, քրիստոնէկանաը՝ նոյնպէս, բայց անոնց միջեւ բաց մը կայ, նախաքրիստոնէական շրջանը, որ շատ քիչ ուսումնասիրուած է:

Ես նաեւ Ժընեւի համալսարանի Հնագիտական ամպիոնի դասխօս եմ, որպէս հռոմէական եւ յունական անթիք շրջանի մսնագէտ Հնագիտութեան մեթոտաբանութիւն կը դասաւանդեմ:

 



-Յատկանշական է եւ կարելի չէ չնկատել, որ դուք կը պատկանիք այն հազուադէպ հայ երիտասարդութեան շարքին, որ Զուեցերիա ծնած ըլալլով եւ հայկական դպրոց յաճախած չըլլալով յանդերձ, կը տիրապետէք սահուն հայերէնի եւ  Հայստանը նաեւ ձեր ուսումնական հետաքրքրութիւններու կեդրոնն է:

Հակառակ որ հայկական դպրոց չեմ յաճախած, քանի որ մեր ապրած շրջանին մէջ հայկական դպրոց չկայ, բայց մենք տան մէջ միշտ հայերէն խօսած ենք, մեզ համար առաջին օրէն շատ յստակ էր, որ հօրս հետ հայերէն պիտի խօսինք, իսկ մօրս  հետ ֆրնասերէն, իմ կարծիքովս շատ կարեւոր է որ երեխայ մը առաջին օրէն գիտնայ որու հետ ինչ լեզուով պիտի խօսի եւ այդպիսով խնդիր չունենար եւ  յետոյ ինք 10 լեզու ալ կրնայ հասկնալ եւ խօսիլ: Կարեւոր հանգամանք էր նաեւ, որ հօրս ծնողը միշտ մեզի հետ ապրած են, այսինքն միշտ հայերէնախօս միջավայրի մէջ ապրած եմ, մեծմայրս մեզի հայերէն սորվեցուցած է,առաջին օրէն հայութիւնը միշտ եղած է մեր մէջ եւ այս մէկը հարստութիւն կը համարեմ, ճիշդ է քիչ մը շիզոֆրէնիք կը դառնաս, բայց ատի խնդիր չէ, հայ ըլլալը արդէն քիչ մը «շիզոֆրէնիա» է (կատակելով- Խմբ.): Հնագիտութեան կողքին հայագիտութեան ճիւղը ընտրելս նոյնպէս այդ մղումով պայմանաւորուած էր, ճիշդ է խօսիլ գիտէի, բայց առօրեայիս մէջ հայերէն գրելու առիթները շատ քիչ էին, ուզեցի հայագիտութիւն ուսանիլ, որպէսզի ատոր մէջ ալ առաջ երթամ, որպէսզի  հայկականութիւնը մէջս վառ պահեմ, ես քիչ մը ծայրայեղ եմ այդ առումով:

 

 

Հարցազրոյցը ՝ Անի  Չալեանի