Պատերազմի ամէնէն թէժ օրերուն Հալէպի մէջ առեւանգուած է Մարտօ Տիշչէքէնեանը: Անոր մայրը` տիկին Հռիփսիմէն առիթով մը սրտառուչ գրառում մը կատարելով՝ վերյիշած է իր որդին եւ գրած իրենց ապրած ոդիսականին մասին: Ան ներկայիս կ'ապրի Գանատա: «Արեւելք» զրուցեց հալէպահայ մեր հայրենակիցին հետ՝ փորձելով լոյսին բերել այն պայմանները, որոնք անցնող հինգ տարիներուն բաժին ինկան մեզի համար սիրելի սուրիահայերուն:
«Արեւելք»
-Տիկին Հռիփսիմէ, ե՞րբ եւ ո՞ւրկէ առեւանգեցին Ձեր տղուն:
-23, հոկտեմբեր, 2012-ին Հալէպի Նոր Գիւղ շրջանի մզկիթին մօտակայքէն: Տղաս 50 տարեկան էր, Հալէպի «Հլլոք» շրջանին մէջ խանութ ունէր: Նոյն Տարին, մայիսին, խանութը թալանուեցաւ, եւ այդ պատճառով ալ դարձաւ անգործ: Յետոյ սկսաւ ոսկի ձուլելու համար օգտագործուող կաւէ ամաններ պատրաստել:
Տղաս երկու անգամ ամուսնացած է: Առաջին կնոջմէ երկու զաւակ ունի. Վարդիվառը 25 տարեկան, իսկ Մեղրին՝ 27: Երկրորդ կնոջմէն ալ 19 տարեկան աղջիկ զաւակ մը ունի: Մեղրին եւ Վարդիվառը հետս կ’ապրին: Այդ օրերուն երկրորդ կինը, աղջկան հետ Հասաքէ գացած էր: Քրոջը տղուն առեւանգած էին, եւ առեւանգողները դրամ կը պահանջէին: Կինը այդ դրամը տարաւ:
Մարտոն կը բնակէր Հալէպի «Նոր Գիւղ» շրջանը: Ես իրեն վերջին ագամ տեսայ երկուշաբթի օրը, իսկ չորեքշաբթի, երբ տունէն իջած էր հաց առնելու, մզկիթին մօտէն առեւանգած են զինք: Չենք ալ գիտեր, թէ որոնք էին զինք առեւանգողները:
-Դուք փնտռեցի՞ք զինք: Որեւէ պատասխանատու կողմի մը հետ խօսեցա՞ք:
-Անշո՛ւշտ փնտռեցի: Գացի Սուլէյմանիէի կառավարական կեդրոնը եւ տղուս առեւանգման մասին լուր տուի: Անձնագրային բաժին ալ գացի, ետքը ըսին համալսարան ալ գնայ լուր տուր: Անշուշտ, Առաջնորդարան ալ դիմեցինք` մեր ազգականը գնաց հոն: Առաջնորդարանը մէկ շաբաթ փնտռեց, բայց չկրցաւ բան մը իմանալ: Սակայն ես շարունակեցի փնտռել: Յուսահատ, սկսանք նոյնիսկ մեռելներուն մէջ փնտռել: Լսեցի, որ «Սըրեան» շրջանի Ալ Սալամ քրէական գրասենեակը 1400 դիակ բերած են: Արտօնագիր առի եղբօրս հետ հոն գացի, տղաս մեռելներուն մէջ փնտռելու: Եղբայրս այդ տեսարանին չդիմացաւ եւ նուաղեցաւ` դիակները ծածկուած չէին, ճանճերը դիակներուն վրայ կը վխտային, մէկուն փորը բացուած էր, միւսին ոտքերը չկային, ուրիշի մը ակռաները քաշած էին… Երբ հոն ալ չգտանք, յոյս ունեցանք զինք ողջ գտնելու: Մտածեցի՝ տղաս արհեստաւոր է. իրեն ողջ պահած են եւ գործ տուած իրեն: Սկսայ առեւանգողներէն հեռաձայն սպասել, յոյս ունենալով, որ կը զանգեն եւ փրկագին կ'ուզեն: Շատ մեծ յոյսեր ունէի տեղէ մը ձայն լսելու: Սակայն՝՝ ապարդիւն:
Ամուսինս մահացած է, աղջիկս Յունաստան է, պզտիկ տղաս՝ Գերմանիա: Գաղթական հայու կեանք մը ունեցանք, ու այս խօսքը կը վերաբերի գրեթէ բոլոր հալէպահայերուն:
-Հիմա ո՞ւր կ’ապրիք:
-Ես երկու տարի Հալէպ մնացի, սակայն կեանքը դժուար էր հոն`ջուրի, վառելիքի, ուտելիքի խնդիր կար. սղութիւն էր: 23 յունիս, 2014-ին, մենք բոլորս Պէյրութ գացինք: Հոն լսեցինք, որ ամէն մարդ Գանատա կը փորձէ երթալ: Երիտասարդներն ալ ուզեցին երթալ: Ես Գանատա հօրեղբօր տղայ ունիմ, իրեն դիմեցինք, ինքն ալ օգնեց մեզի եւ երեք ամիս առաջ Գանատա հասանք: Հարսս եւ իր աղջիկը Պէյրութ կ’ապրին:
Սիրուած ընտանիք էինք Հալէպի մէջ: Սիրով կ’ապրէինք եւ լաւ յարաբերութիւններ ունէինք բոլորին հետ: Ամուսնոյս խանութը, որ Ճեմարան դպրոցի քովն էր, երիտասարդական ակումբի վերածուած էր: Մենք միշտ սիրած ենք Հալէպը , սակայն պայմանները ստիպեցին, որ Գանատա հասնինք:
-Յոյս ունի՞ք ձեր զաւակը գտնելու:
-Ես հաւատացեալ կին եմ եւ կը հաւատամ հրաշքներուն: Իմ կամքովս չէ, որ տղաս պիտի վերադառնայ: Միշտ իմ աղօթքներուս մէջ կ’ըսեմ, Տէր Յիսուս, եթէ ողջ է տղաս` դուն իրեն բեր, եթէ մահացած է` թող հանգիստ ննջէ:
Քանի մը անգամ երազիս մէջ տեսայ զինք: Անգամ մը ինծի ըսաւ՝ դուն չես փնտռեր զիս: Ըսի՝ տղաս ես փողոցները ինկած ամէն օր քեզ կը փնտռեմ: Անգամ մըն ալ իրեն տեսայ պարտէզի մէջ նստած: Ճերմակ հագած էր եւ քովը ուրիշ ճերմակ հագած անձեր կային: Երբ ինծի տեսաւ, ոտքի ելաւ եւ ըսաւ՝ մամ ինչո՞ւ հոս եկար: Իրեն ըսի՝ քեզ կը փնտռեմ: Ըսաւ՝ ինծի մի փնտռեր, ես հոս շատ հանգիստ եմ:
Չեմ գիտեր, չեմ գիտեր տղաս, ի՞նչ ըսեմ, կամ ի՞նչ մտածեմ: Ինչ ըսեմ կը սխալիմ:
-Ուրիշ հայեր կա՞ն, որ առեւանգուած մնացին: Տեղեկութիւններ ունի՞ք:
-Այո՛, շատե՜ր կան: Տղուս առեւանգումէն երկու օր ետք, Լիբանանէն Հալէպ գացող հանրակառքի մէջէն 7 հայ տղամարդ առեւանգեցին եւ մինչեւ օրս անոնցմէ լուր մ’իսկ չկայ: Ուրիշներ ալ կան: Չենք գիտեր՝ ո՞ղջ են, թէ՞ մեռած:
-Ձեր որդւոյն՝ Մարտոյին զաւակները ի՞նչ կ’ըսեն:
-Ինչ ըսեմ՝ զաւակները շուարած են: Շատ չեն արտայայտուիր, սակայն պզտիկ աղջիկը սկիզբը յոյս ունէր, որ հայրը կը վերադառնայ, բայց հիմա՝ ոչ: իսկ Կ’ըսէ հայրս պիտի չվերադառնայ:
-Ձեր կարծիքով Հալէպի վիճակը կը լաւանա՞յ:
-Չեմ կարծեր: Հայութիւնը սփռուեցաւ, եւ ամէն օր գաղթողներուն թիւը կը շատնայ: Երիտասարդները դուրս կու գան: Հալէպ միայն ծերերը մնացին:
2013-ի Սուրբ Զատկուան ատեն Հալէպի Աստուածածին եկեղեցին գացի: Այդ տարին, Արամ Վեհափառը «Տարեցներու Տարի» անուանած էր: Երբ Սրբազանը կը կարդար կաթողիկոսի ուղերձը, ներկայ կիները, որոնց զաւակները ստիպուած գաղթած էին, տրտնջացին եւ անոնցմէ մէկը ըսաւ՝ «անտէր մամաներու եւ պապաներու տարի»:
Այսօրուան Հալէպի վիճակը կը յիշեցնէ գաղթի տարիները, երբ տղամարդոց, երիտասարդներուն պարտադիր կերպով զինուորագրեցին եւ մնացին միայն փոքրերն ու ծերերը:
Այն մարդիկ, որոնք կարողութիւն ունէին` ելան Հալէպէն, իսկ անոնք որոնք կարողութիւն չունէին` մնացին: Նաեւ մնացին այն մարդիկ, որոնք չկրցան ձգել իրենց տունը եւ ունեցուածքը: Ես ի՞նչ պիտի ընեմ տունս, եթէ վախով պիտի շարունակեմ ապրիլ: Մտահոգ էի թոռնիկներովս: Չուզեցի, որ երկրորդ փորձանք մըն ալ ապրինք:
Զրոյցը` Ս. Ա.-ի