ՍԵՐԳԵՅ ՄԱՆՎԵԼՅԱՆ
Գանդիի արձանը Երևան քաղաքում տեղադրելու վերաբերյալ Երևանի ավագանու կայացրած որոշման առնչությամբ, բնական է, ինչպես արևմտահայերն են ասում, «շատ մելան հոսեց»: Այդ առթիվ պիտի առանձնացնեմ Ա. Բախչինյանի հոդվածը, որտեղ ոչ ուղղակի կերպով, սակայն, ըստ էության, ներկայացվում են այդ չարաբաստիկ որոշմանն ընդդեմ մի քանի արժանահավատ փաստարկներ (տես՝ https://www.azg.am/AM/2019102517):
Այս օրերին հիշեցի իմ հնդիկ դասախոսին՝ Արորա Սանթոշ Կումարիին, ով պետական համալսարանում մեզ ավանդում էր հնդկական գրականություն և հնդկերեն: Այդ հետաքրքրական դասընթացն առիթ հանդիսացավ, որպեսզի ուսումնասիրեմ հայ- հնդկական բարեկամության որևէ մի դրվագ, խորհրդանիշ: Եվ հիացմունքս մեծ եղավ, երբ հայտնաբերեցի հնդիկ մեծ բանաստեղծ, փիլիսոփա, Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր Ռաբինդրանաթ Թագորի և հայ ժողովրդի միջև եղած փոխառնչություններին, որոնք հետագայում ամբողջացրի հոդվածի տեսքով (տե՛ս Ս. Մանվելյան, Ռաբինդրանաթ Թագորը և հայերը, «Գիտության աշխարհում», ՀՀ ԳԱԱ հրատ., Երևան, 2016, N 3, էջ 22-26):
Ի զարմանս ինձ՝ Թագորի և հայ ժողովրդի բարեկամության վրա խարսխված հողը բերրի էր, իսկ իմ հավաքած պտուղները՝ մեր ազգային արժանապատվությունը (խնդրում եմ չխառնել «հպարտ քաղաքացի» դատարկաբան արտահայտության հետ) շոյող:
Ըստ այդմ, առանձնակի հիշարժան են Վենետիկի Մխիթարյան հայրերի և Ավետիք Իսահակյանի (1925 թ.), Սոֆիայի հայ համայնքի և լեզվաբան Հակոբ Մարթայան-Դիլաչարի (1926 թ.), թեհրանահայ համայնքի (1932 թ.) հետ Թագորի ունեցած հանդիպումները, որոնցում հատուկ կերպով ընդգծվում էր մեր երկու ժողովուրդների դարավոր բարեկամությունը:
Իսկ 1925 թ. Կոստան Զարյանը, երբ Փարիզում հիմնեց La Tour de Babell («Բաբելոնյան աշտարակ») արվեստի և գրականության համաշխարհային ամսագիրը, որի աշխատանքներին հրավիրվեցին մասնակցելու Պիկասոն, Շագալը, Միգել դը Ունամունոն, նրանց թվում էր նաև Թագորը, ով Կոստան Զարյանին ուղղված պատասխան նամակում գրում է. «Դա լումա է մտցնում ժողովուրդների հոգեկան կապերի ամրացման ու փոխըմբռնման գործում»:
Հարկ է նշել նաև, որ Թագորի գրականությունը դեռևս իր կենդանության օրոք բարձր է գնահատվել մեր հայ գրողների կողմից՝ Թումանյան, Տերյան, Թոթովենց, Զորյան, Վրթ. Փափազյան և ուրիշներ: Բացի այդ, կատարվել են բազմաթիվ թարգմանություններ ինչպես անցյալում (Համլիկ Թումանյան, Տերյան, Թոթովենց), այնպես էլ մեր օրերում (Գագիկ Դավթյան):
Հետաքրքրական են նաև Թագորի գնահատականները, որոնք ինքը զանազան առիթներով հնչեցրել է հայ ժողովրդի հասցեին.
1. Մենք զանազան ճյուղերն ենք այն խոշոր ծառին, որ է Արիական ցեղը («Բազմավէպ», Վենետիկ, 1925, N 2):
2. Կհավատամ, որ հայ ազգը չպիտի ընկճվի իր ենթարկված հալածանքներից, այլ ընդհակառակը՝ էլ ավելի պիտի խստացնի պայքարը («Յառաջ», Փարիզ, 1926, թիւ 210):
3. Դուք՝ հայերդ, ունեք ձեր հետևում մարտիրոսությունների երկար անցյալ, նույնպես և մի շարք անվեհեր հաղթությունների պատմություն՝ ձեր դեմ պայքարող հաղթանակների հանդեպ («Ալիք», Թեհրան, 1932, N 5)
4. Ձեր համայնքը քաղաքակրթության յուրահատուկ հանճար ունի (նույն տեղում):
5. Այո՛, արիական ժողովուրդների՝ Հնդիկների, Պարսիկների, Հայերի այս վերելքը վեր է ամեն գնահատանքից, և մենք փոխադարձ աջակցությամբ, իրար թև ու թիկունք տալով, պիտի կանգնենք քաղաքակրթության ամենաբարձր աստիճանին և ցույց տանք, որ Արևելքն էլ գիտի, հատկապես արիական երեք քույր ժողովուրդները, գնահատել քաղաքակրթության արժեքը («Յառաջ», Փարիզ, 1932, թ. 1891):
Հետևաբար, եթե այդչափ ընդգծվում է հայ-հնդկական բարեկամությունը խորհրդանշող որևէ արձանի տեղադրումը քաղաքամայր Երևանում, ապա հարկ եմ համարում խոսել ոչ թե Գանդիի, այլ Թագորի արձանը տեղադրելու մասին:
Հ.Գ. Իմիջիայլոց, հայերի հետ իր ունեցած հանդիպումների ընթացքին Թագորը չէր թաքցնում իր մտահոգությունը, թե ինչու ենք մենք փոխել մեր ազգային տարազը:
Միացիր մեզ Տելեգրամում
Միացիր մեզ Յութուբում
Կիսուիլ