13.09c
Երեվան
ուրբ, ապր 19
Այսօր կը լրանայ Թուրքիոյ մէջ բանտարկուած այլախոհ մտաւորական Սեւան Նշանեանի ծննդեան 60-ամեակը: Այս առթիւ յարմար նկատեցինք լոյսին տալ Նշանեանի հետ շուրջ տարի մը առաջ թրքական Haberturk կայքին կատարած հարցազրոյցը: Նշենք, որ Նշանեան դատարանին կողմէ ազատազրկման ենթարկուած է ապօրինի շինարարութիւն իրականացնելու կեղծ եւ անհիմն մեղադրանքով: Haberturk Կայքը կը նշէ, որ Նշանեան համոզուած է, որ բանտ կը գտնուի Մոհամմէտ մարգարէին ու իսլամի մասին իր ստորագրած մէկ յօդուածին հետեւանքով: «Հապարթուրք»ի կատարած հարցազրոյցը, որոշ յապաւումներով կը ներկայացնենք ստորեւ:
-59 տարեկան էք, ի՞նչ սովորած էք այս կեանքէն:
-Ոչինչ: Վերջը մահ է:
-Կը Վախնա՞ք մահէն:
-Ո՛չ, իսկ նախապէս շատ կը վախնայի: Քանի մը անգամ մահուան դէմ հանդիման կանգնած եմ: Իսկ յետոյ, երբ հասկցայ, սկսայ չվախնալ:
-Կը Զղջա՞ք:
-Ինչ որ կրցած եմ ընել՝ լաւագոյն ձեւով ըրած եմ: Աւելին կ'ընէի, եթէ ծոյլ չըլլայի: Օրինակ՝ հինգի փոխարէն տասը երեխայ կ'ունենայի, աւելի շատ «Նշանեան տուներ» կը կառուցէի, գիրքեր կը գրէի: Շատ ժամանակ վատնած եմ:
-Ո՞րն է Ձեր ամենամեծ գործը:
-Երեխաներս:
-Չըսիք՝ «Իմ գիրքերը»:
-Որովհետեւ երեխան անմահ է: Գիրքերն ու շինութիւնները անցողիկ են: Որոշ ժամանակ անց կը դադարին ձերը ըլլալէ: Երեխաներն այդպէս չեն, անոնք ձերն են… Եռնէկ ոչ թէ մէկ, այլ տասը մարդ ըլլայի: Երանի նոր ծանօթութիւններ հաստատելու ժամանակ՝ հիներուն կեանքէս չհանէի:
-Մռա՞յլ մարդ էք Դուք:
-Աւելի ճիշդը՝ անհամբեր մարդ եմ:
-Այսինքն առանձի՞ն մարդ էք:
Իրականութեան մէջ ես եմ ինձ համար մենութիւն ստեղծողը: Երեք տարեկանէս միայնակ եմ: Շատ-շատ, հսկայական թիւով մարդոց ծանօթացած եմ, սակայն միայնակ եմ: Մարմինս ալ առաջուանը չէ: Երիտասարդ կանայք ինձ արդէն «հօրեղբայր» կ'ըսեն: Իմ տարիքի տղամարդու ճակատագիրն է սա եւ ուրիշ ոչինչ:
-Ձեզ Աստուածային արդարութեան մասին չհարցնեմ չէ՞ :
-(Ծիծաղելով) Դատական համակարգին մէջ աշխատող մարդիկ իմ դէմ շատ բաներ ըրած են, այլապէս շինարարութեան անհեթեթ պատճառով այստեղ չէի ըլլար: Հեռուէն կը դիտեմ իմ շուրջ կատարուող իրադարձութիւններուն, եւ պատկերը հետեւեալն է. «Աս տղան մէկ թռաւ, երկու թռաւ, երրորդ անգամ՝ բռնեցինք»:
-6.5 տարուայ ազատազրկումը Ձեզ չի վախցնե՞ր:
-Ասի դեռ սկիզբն է: Այն աւելի երկար կարնայ է տեւել, հետեւաբար կը վախնամ:
-Շիրինճէ գիւղի համար երկար պայքար մղած եմ: Կառուցողական, փիլիսոփայական ու տնտեսական նոր մօտեցում բերած եմ: Մտածելու տեղ տուող մոտէլ ստեղծած եմ: «Շիիրիճէ»-ի մոտէլն այժմ համալսարաններուն մէջ կը դասաւանդուի, իսկ ես այստեղ եմ: Մեծ խայտառակութիւն է:
Չէի մտածեր ու չէի կրնար կանխատեսել, որ իսլամի վերաբերեալ իմ գրածները այդչափ տարածում կը գտնեն: Թերեւս այդ մէկը պայմանաւորուած էր այն հանգամանքով, որ արեւմտեան կրթութիւն ստացած եմ, անոնց մէջ մեծցած եմ: Ամենեւին չեմ ցանկար հաւատացեալ մարդոց վրդովմունք պատճառել, մեծ յարգանք ունիմ անոնց նկատմամբ: Մզկիթ մտնելու ժամանակ պարտադիր կը հանեմ կօշիկներս: Սակայն կրօնի վերաբերեալ ստիպուած չեմ յարգալից խօսիլ: Յատկապէս կրօնական սնոտիապաշտութեան հաւատացողները թող ինձմէ չակնկալեն, որ զիրենք պիտի յարգեմ:
-Ձեր կարծիքով սնոտիապաշտութիւն է: Ինչո՞ւ կը վիրաւորէք:
-Որովհետեւ անոնք կը սխալին:
-Թերեւս Դո՞ւք կը սխալիք:
Այս հարցին շուրջ ես կասկած չունիմ: Մէկը պէտք է ըսէ «Թագաւորը մերկ է»: Ես սուրբ կը համարեմ խիղճն ու խելքը: Եւ իմ սրբութիւնն է պաշտպանել անոնք: Կեանքի մէջ ամենակարեւոր բանը, որ կարնամ ընել, մարդոց պաշտպանելն է յիմարութենէն եւ տգիտութենէն:
-Ուրեմն ատոր համա՞ր կ'որոշէք Մոհամմէտ մարգարէի ու իսլամի վերաբերեալ յօդուած գրել:
Մինչեւ 2010թ. կը մտածէի՝ որպէս Թրքահայ այս խնդրի մէջ մտնելու իրաւունք չունիմ: Սակայն յետագային զգացի, որ յարձակման տակ կը գտնուիմ: Թուրքիոյ մէջ մարդոց վրայ ճնշում կը գործադրէ կրօնական սնոտիապաշտութիւնը եւ այն աստիճանաբար կը տարածուի կեանքի տարբեր ոլորտներու վրայ: Ան կը սպառնայ ազատ մտածողութեան: Եւ այդ յօդուածը իմ խօսքն էր կատարուածին դէմ: Սակայն չէի մտածած, որ այս իրավիճակին կը հանգեցնէ:
-Այսինքն այս յօդուածը եթէ չգրէիք, այստեղ չէի՞ք ըլլար:
-Չէի ըլլար:
-Բանտին մէջ ինչպէ՞ս կ'անցնէք ձեր ժամանակը:
-Բառարանի վրայ կ'աշխատիմ, կը գրեմ թրքերէնի պատմութիւնը: Չափազանց շատ դասական երաժշտութիւն կը լսեմ, ամերիկեան ֆիլմեր կը դիտեմ:
-Ի՞նչպէս կը մեկնաբանէք ծագումով հայ Էթյէն Մահչուփեանի նշանակումը Թուրքիոյ վարչապետ Ահմէտ Տաւութօղլուի խորհրդականի պաշտօնով:
-Անշուշտ շատ կարեւոր է: Կարեւոր է, որ, հայ ըլլալէ բացի, խորհրդական նշանակուած է նման լաւ եւ մտաւորական անհատը:
Թրքական հասարակութիւնը 1915-ի պետական պաշտօնական դիրքորոշումէն կ'անցնի այլ փուլի, որ կարելի է կոչել «Եռնէկ այդպիսի բան չըլլար»: Եւ այս համաթեքսթին մէջ յանկարծ գտնուեցաւ մեղաւորը, մեղքը դրուեցաւ «Միութիւն եւ առաջդիմութիւն» (երիտթուրքական) կուսակցութեան վրայ: Իրականութեան մէջ՝ ըսել «Միութիւն եւ յառաջդիմութիւն», կը նշանակէ ըսել Թուրքիա:
-Ի՞նչ կը մտածէք «Շառլի Հէպտօ» պարբերականի խմբագրակազմին դէմ կատարուած սպանդին մասին:
-Պատմական իրադարձութիւն է: Յետագային ատոր մասին պիտի խօսուի որպէս դարու իրադարձութիւն: Աշխարհիկ համակարգը սպառնալիքի տակ է: Արեւմտեան աշխարհը պէտք է միաւորէ իր ուժերն ու պայքար մղէ:
-Թուրքիան ո՞ւր է այս հարցին մէջ:
-Չորս-հինգ տարի առաջ պատասխանը յայտնի էր: Այժմ չեմ կրնար պատասխանել:
