8.09c
Երեվան
շբթ, ապր 20
Նոյեմբերի 1-ին Թուրքիայում տեղի ունեցած արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների առթիվ «Արեւելքը» զրուցեց հասարակական գործիչ Սեւակ Արծրունիի հետ.
-Ինչպե՞ս կգնահատեք երեկվա ընտրությունների արդյունքները` թե' թուրքական թե' տարածաշրջանային առումներով:
-Հնարավոր չէ հաշվի չնստել երեկվա ընտրությունների արձանագրած արդյունքների հետ` տեղի ունեցածը բացատրելով միայն որպես ընտրաճնշումների եւ ընտրախախտումների արդյունք:
Թուրքիայում մի նոր իրավիճակ է: Նշանակալի փոփոխություններ են տեղի ունեցել Թուրքիայում եւ Թուրքիայի շուրջ, որի հետեւանքները կարելի է պարզորեն կարդալ երեկվա ընտրությունների արդյունքներում:
Համեմատականները, հունիսյան ընտրությունների հետ, շատ խոսուն են: Քրդամետ կուսակցությանը հունիսին ձայն էր տվել ավելի քան 6 միլիոն ընտրող, երեկ` հազիվ թե 5 միլիոն: Այսինքն, ավելի քան 1 միլիոն ընտրող չի գնացել ընտրատեղամասեր` հակաքրդական եւ էթնիք փոքրամասնությունների դեմ սանձազերծված վախի մթնոլորտում, կամ նախընտրել են իրենց ձայնն այս անգամ տալ թուրքական ավանդական Հանրապետական կուսակցությանը:
Միլիոնավոր թուրք ազգայնականներ, մանավանդ` Թուրքիայի արեւելքում, իրենց ձայները ազգայնական MHP-ի փոխարեն այս անգամ տվել են իշխող AKP կուսակցությանը. վերջինս, համեմատած հունիսի ընտրությունների հետ, երեկ կարողացավ ավելի քան 4 միլիոնով իր ընտրազանգվածը մեծացնել` հունիսի ընտրությունների 19 միլիոնի փոխարեն երեկ ապահովելով ավելի քան 23 միլիոն ձայն:
Եւ վերջապես, հունիսյան ընտրության համեմատ, մոտ 2 միլիոնով աճել է ընդհանուր ընտրողների թիվը, որոնք, կարծում եմ մեծամասամբ նախկինում չեն գնացել ընտրատարածքներ, իսկ այս անգամ մասնակցելով, քվեարկել են իշխող կուսակցության օգտին:
Հինգ ամիսների պայքարից հետո AKP կուսակցությունը պիտի կարողանա երրորդ անգամ կրկին ինքնուրույն ձեւավորել կառավարություն եւ դիմել երկար սպասված սահմանադրական հանրաքվեին, որը վերջնականապես իրողություն կարող է դարձնել «Նոր Օսմանյան Թուրքիայի»` էրդողանական ծրագիրը:
-Իսկ ի ՞նչ է փոխվել Թուրքիայում այս հինգ ամիսների ընթացքում:
-Նշենք ամենակարեւոր փոփոխությունները. սկսվեց քուրդ-թուրքական պատերազմը ոչ միայն Թուրքիայում, այլ նաեւ ամբողջ տարածաշրջանում: Ցնցիչ անկում ապրեցին թուրքական տնտեսության բոլոր ցուցանիշները: Թուրքիան հակաիսլամիստական ճակատում զիջեց ԱՄՆ-ին եւ ամերիկյան զորքերին թույլ տվեց այդ պատերազմում օգտվել թուրքական տարածքից: Ռուսաստանը, Իրանն ու Չինաստանը ներխուժեցին Սիրիայի շուրջ ծավալվող պատերազմի մեջ եւ վերջապես` Եվրոպան հայտնվեց թուրք փախստականների անդիմադրելի ճնշման տակ:
Ներթուրքական կառավարման ոլորտում վարչապետ Դավութօղլուի եւ նախագահ Էրդողանի կուսակցությունը վերջին հինգ ամիսներին պետական քաղաքականությունը տնտեսական-ազատական առաջնահերթություններից տեղափոխեց դեպի հակաքրդական եւ տարածաշրջանային անվտանգության խնդիրների առաջնահերթությունների դաշտ եւ ձեւավորեց կուսակցության ղեկավար նոր մարմին, որում լիբերալ իսլամական մեծահասակ գործիչներին փոխարինեցին ազգայնական-օսմանիստ ավելի երիտասարդ ու արմատական տարրերը:
Այսինքն իշխող AKP կուսակցությունը մարտավարական շրջադարձ կատարեց դեպի թուրք ազգայնականություն եւ դրանով իսկ ապահովեց երեկվա ընտրությունների հաղթանակը:
Գալիք ամիսներին, կարծում եմ մենք կտեսնենք, որ այս շրջադարձը ոչ թէ տակտիկական, այլ արմատական եւ սկզբունքային բնույթ է կրում, կտեսնենք, որ հանուն իշխանության իշխող վերնախավը զգալի զիջումներ կկատարի ազգայնամոլական խորքային պետության` մինչ այդ իր իսկ կողմից մեկուսացված շրջանակներին: Կտեսնենք նաեւ, որ նախագահ Էրդողանն ու նրան աջակցող քաղաքական գործիչները ոչինչ չեն խնայի` հասնելու համար իրենց հիմնական նպատակին, այն է` սահմանադրական փոփոխություններին:
-Թուրքիայում նահանջ է ապրում քրդական գործոնը. սա Թուրքիայում քրդական զարթոնքի սկի՞զբն է, թե՞ ավարտը:
-Հունիսին քրդամետ կուսակցության ձայն տվողների մեծամասնությունը հակված էռ ժողովրդավարական բարեփոխումների եւ խաղաղության բանակցությունների միջոցով թուրք-քրդական հաշտության հեռանկարներին: Երեկվա ընտրություններին քրդական եւ քրդամետ ձախակողմյան ու փոքրամասնական շրջանակների քվեները արտահայտում էին ավելի արմատական տարբեր եւ բազմաբնույթ դիրքորոշումներ: Սա, ինքնին, վատ է Թուրքիայում քրդական խնդիրների բարելավման տեսակետից: Մյուս կողմից, քրդական նահանջը նաեւ արդյունք է արեւմտյան եւ մանավանդ` ամերիկյան քրդամետ քաղաքականության հերթական տատանումների: Արեւմուտքը քրդական հարցն այսօր օգտագործում է այնպես, ինչպես 18-20-րդ դարերում օգտագործում էր հայկական հարցը եւ հետեւանքները կարող են լինել նույնքան եւ ոչ պակաս աղետալի, Թուրքիայում եւ ամբողջ տարածաշրջանում: Հակառակ այս ամենին, քրդական գործոնը իրական է: Ես համոզված եմ եղել, եւ այսօր եւս մնում եմ այն համոզմունքին, որ քրդերը Թուրքիայում գնալու են զիջումների: Այս իմաստով, իմ գնահատմամբ այս ընտրությունները կարող են լինել քուրդ ազգայնական շրջանակների անջատողական քաղաքականության ընդմիջման եւ սկիզբ` թուրք-քրդական անհամատեղելի շահերի հաշտեցման նոր փորձերի: Քրդական քաղաքականության մեջ թուրքական գործոնն ավելի հանդուրժողական է` համեմատած արաբ ազգայնական եւ իրանական ավելի կոշտ եւ անհանդուրժող հակաքրդական ավանդական սպառնալիքներին: Ես համոզված եմ, որ հանուն Սիրիայի եւ Իրաքի քրդական քաղաքական շարժումների, Թուրքիայում թուրք-քրդական ընդհարումները մտնելու են հարաբերական անդորրի շրջան:
Հատկապես, որ իշխող կուսակցությանը այլեւս պետք չէ քրդական սպառնալիքի վախի մթնոլորտը` ընտրություններում թուրք ազգայնական զանգվածի ձայներն ապահովելու համար:
-ՀՀ-ում որոշ տարածաշրջանային վերլուծաբաններ ընտրությունների այլ ելք էին նախատեսում: Ինչո՞վ եք բացատրում սա:
-Ոչ միայն ՀՀ-ում, այլ հայության գրեթե բոլոր շրջանակներում, թուրքագիտությունը հիմնված է ցանկությունների եւ հուզական ջղաձգումների վրա: Հայերիս մոտ Թուրքիան, եւ ոչ միայն Թուրքիան, այլ նաեւ` քուրդ ժողովուրդը, իսլամն ու հայկական ցավերի հետ առնչվող շատ նման երեւույթներ առարկայական մտածողությունից եւ սառը դատողությունչց հեռու են եւ մնում են ատելության, մաղձի գերակայության տակ: Բոլորը սպասում են Թուրքիայի քանդմանը, ընդ որում` վաղուց են սպասում: Մինչդեռ հարկավոր է երեւույթները դիտել իրողությունների եւ անքննարկելի փաստերի տեսանկյունից:
Որպես օրինակ նշեմ մի պարզ իրողություն եւ բավարարվենք. ի տարբերություն մեր քաղաքական կուսակցությունների եւ մասնագիտական շրջանակների կարծիքի, այսօր Թուրքիայում ապրող բազմամիլիոն իսլամացած հայության զգալի զանգվածը իր ձայնը տալիս է ոչ թե քրդամետ կուսակցությանը, այլ` Էրդողանի AKP կուսակցությանը:
Դարեր շարունակ զանգվածային մահմեդականության ենթարկված հայությունը այսօր տակավին ապրում է իր հայրենիքում, եւ թուրք ազգայնականության դեմ պաշտպանվում է` իր հույսը դնելով ո'չ քրդական եւ ո'չ էլ հայկական գործոնի վրա, այլ` իսլամական կրոնի:
Քրդամետ շրջանակներում ընդգրկված են միայն աննշան փոքրամասնություն ներկայացնող ձախակողմյան գործիչներ, որոնք գիտեն, բայց բարձրաձայն չեն խոստովանում, որ քրդական ազգայնականությունը նույնքան, եթե ոչ ավելի, վտանգավոր է հայության համար:
Հուսով եմ որ երեկվա ընտրությունների ցնցումը կբացի մեր աչքերը. Թուրքիան ունի բավարար կամք եւ ռեսուրս` շարժվելու դեպի Օսմանիզմ…:
