image
Հրատապ լուրեր:

«Մենք պէտք է անընդհատ Սփիւռքին փաստերով ներշնչենք, որ ա՛յս Հայաստանը բոլորի հայրենիքն է» Հարցազրոյց ՝Զարեհ Սինանեանին հետ

«Մենք պէտք է անընդհատ Սփիւռքին փաստերով ներշնչենք, որ ա՛յս Հայաստանը բոլորի հայրենիքն է» Հարցազրոյց ՝Զարեհ  Սինանեանին  հետ

Հայաստանի Հանրային հեռատեսիլի հարցազրոյցը՝ Սփիւռքի գործերու գլխաւոր յանձնակատար

Զարեհ Սինանեանի հետ

 

(«Լուրեր 60 րոպէ» յայտագրէն)

 

Պետրոս Ղազարեան - Սփիւռքի գործերով գլխաւոր յանձնակատարը նոր երեւոյթ է մեր պետական կառավարման համակարգի մէջ։ Նա ի՞նչպիսի գործունէութիւն է ծաւալելու եւ ի՞նչով է տարբերուելու Սփիւռքի նախարարից։

Զարեհ Սինանեան - Ասեմ, որ Սփիւռքի հարցերով գլխաւոր յանձնակատարը ունի շատ գործառոյթներ, որոնք ունէր նաեւ Սփիւռքի նախարարը։ Բայց մեր գրասենեակը օրինակ այլեւս կրթական, մարզական եւ մշակութային ծրագրեր չի իրագործելու, քանի որ դա համապատասխան նախարարութեան անելիքն է։ Իսկ համարեա թէ միւս բոլոր գործառոյթները մնալու են Սփիւռքի յանձնակատարի գրասենեակի իրաւասութեան ներքոյ։ Յանձնակատարի գրասենեակը տարբերւում է նրանով, որ այն նախարարութիւն չի, այսինքն ստիպուած չի լինելու միշտ ներկայ լինել Ազգային ժողովի կամ կառավարութեան նիստերին։ Իսկ դա առիթ է տալու յանձնակատարին գտնուել Սփիւռքում, առնչուել եւ աշխատել Սփիւռքի հետ։

 

Պ.Ղ. - Ձեր նստավայրը Երեւա՞նն է, թէ՞ Սփիւռքը։

Զ.Ս. - Նստավայրս Երեւանն է, բայց ակնկալւում է որ ես համեմատաբար քիչ գտնուեմ Երեւանում եւ լինեմ Սփիւռքում։ Իսկ Սփիւռքը ինչպէս գիտէք շատ լայն հասկացութիւն է եւ այնտեղ գտնուելու լուրջ պատճառներ կան։ Այստեղ ուզում եմ յատկապէս նշել, թէ Սփիւռքի նախարարութեան լուծարման ժամանակ շատ բուռն հակազդեցութիւն կար եւ մա՛նաւանդ Սփիւռքից մարդիկ սխալ ակնկալեցին այդ քայլը։ Նրանց թւում էր, թէ Սփիւռքի նախարարութեան լուծարումը նշանակում է Սփիւռքի նկատմամբ արհամարհանք։ Բայց ինչպէս որ բոլորը ականատես եղան դա ամենեւին այդպէս չէ, ընդհակառակը, այս գրասենեակը գործելու է ուղղակիօրէն վարչապետի իրաւասութեան ներքոյ եւ ես միմիայն վարչապետին եմ հաշուետու լինելու։ Սրանով վարչապետը ուզում էր ազդարարել, թէ որքան կարեւոր են Հայաստան-Սփիւռք յարաբերութիւնները։

 

Պ.Ղ. - Չնայած, որ մենք չէինք հասկանում, թէ ի՞նչ նպատակ է հետապնդում Սփիւռքի նախարարութիւնը, բայց ենթադրւում էր որ նա պէտք է մշակի Սփիւռքի մասով հայկական պետութեան քաղաքականութիւնը։ Ո՞րն է ձեր իրական գործունէութեան դաշտը եւ հետապնդած նպատակը։

Զ.Ս. - Ինչպէս որ յայտնեցիք, Սփիւռքի նախարարութիւնը պէտք է Հայաստան-Սփիւռք յարաբերութիւնների համար քաղաքականութիւն մշակէր։ Բայց դա չի արուել, ինչը այսօր մնում է մեր գրասենեակի հիմնական գործառոյթներից մէկը։ Այսինքն մենք պէտք է կարողանանք մշակել ա՛յն քաղաքականութիւնը, որի արդիւնքում հնարաւոր կը լինի առաւելագոյնի հասցնել Հայաստան-Սփիւռք յարաբերութիւնները եւ այդ յարաբերութիւններից բխող դրական հետեւանքները՝ երկու կողմերի համար։ Իսկ որպէսզի կարողանանք այս քաղաքականութիւնը մշակել, մեզ անհրաժեշտ է հասկանալ, թէ ո՞վքեր են կողմերը։ Այսինքն՝ մի կողմը վարչապետի ներկայացուցիչն է, իսկ միւսը՝ հսկայական Սփիւռքն է, որին մենք մեծ մասամբ չենք ճանաչում, որովհետեւ անցնող 10-11 տարիների ընթացքում հարկ եղած աշխատանքը չի տարուել եւ մենք չենք ուսումնասիրել Սփիւռքը։ Անշուշտ Սփիւռք ասելով հասկանում ենք բազում Սփիւռք(ներ), որոնք իրարից շատ են տարբերւում եւ յաճախ էլ իրար հակադրւում են։ Նրանք տարբերւում են իրենց ծագումնաբանութեամբ, գործում են տարբեր քաղաքական եւ քաղաքակրթական համակարգերում։ Դրա ամենավառ օրինակը Ռուսաստանն է, որտեղ օրինակ Մոսկուայի հայկական Սփիւռքը շատ է տարբերւում Կրասնոտարի կամ այլ շրջանների հայկական համայնքներից։ Նոյնը կարելի է ասել նաեւ Միացեալ Նահանգների մասին, որտեղ օրինակ հարաւային Գալիֆորնիայի Սփիւռքը շատ իւրայատուկ է եւ նման չի Լաս Վեկասի կամ Նիւ Եորքի Սփիւռքին։ Մի խօսքով սերնդային, մակարդակի եւ համարկումի տարբերութիւններն էլ շատ են։ Նրանց մէջ նոյնիսկ Հայաստանով հետաքրքրուածութեան տարբերութիւն կայ։ Այս ամէնը պէտք է խորապէս ուսումնասիրուի եւ համակարգուի, որպէսզի մենք հասկանանք, թէ ո՞ւմ հետ գործ ունենք։ Պէտք է ամէն մէկին տարբեր մօտեցում ցուցաբերենք եւ այսպէս ասած գիտական մակարդակի վրայ հասկանանք իրար։

 

Պ.Ղ. - Նախկինում մենք նաեւ քննարկում էինք այն հարցը, թէ մեր պետութիւնը ի՞նչ է ուզում Սփիւռքից եւ ո՞րն է մեր նպատակը։ Դրանք տնտեսակա՞ն շահերն են, ներդրումնե՞րն են, Արցա՞խն է, Հայ դա՞տն է, հայապահպանո՞ւմն է…։ Ձեր կարծիքով որո՞նք են գերակայութիւնները։

Զ.Ս. - Պետութիւնը ուզում է որ Սփիւռքը չլուծարուի եւ չուծանայ, այլ պահպանուի որպէս հայկական Սփիւռք։ Սա գերխնդիր է մեզ համար եւ ներկայացնում է՝ բարոյահոգեբանական, ռազմավարական եւ ազգային ապահովութեան խնդիր։ Գիտէք, մենք փոքր պետութիւն ենք եւ համեմատաբար փոքր բնակչութիւն ունենք, որի մեծ մասը դրսում է ապրում եւ որի թիւը Հայաստանի բնակչութիւնից երկու-երեք անգամ աւելի է։ Սփիւռքը ներկայացնում է գիտական, մասնագիտական, ֆինանսական ներուժ։ Մենք պէտք է Սփիւռքի մեր հայրենակիցներին նայենք իբրեւ փոթանսիէլ (կարողական - «ՆՅ») հայրենադարձներ եւ մշակենք այնպիսի քաղաքականութիւն, որպէսզի որքան կարելի է շատ մարդկանց հայրենադարձնենք։ Հայրենադարձութեան ամէնից պայծառ օրինակը 40-ական թուականներին էր, երբ կարճ ժամանակում 300-350 հազար հոգի ներգաղթեց Հայաստան։ Սակայն դա լաւ մտածուած եւ լաւ կազմակերպուած չէր եւ պետութիւնը աղքատութեան ու թշուառութեան մէջ էր…։ Այդ պատճառով էլ թէ՛ պետութեան եւ թէ ներգաղթողների համար վատ հետեւանքներ ունեցաւ։ Ապագայում կարելի է նոյնը անել, բայց աւելի մտածուած, գիտակից եւ պետական մօտեցում ցուցաբերելով։ Կարելի է խօսել Իսրայէլի օրինակի մասին, երբ 1915-ին այդ տարածքում ապրում էր հարիւր հազար Հրեայ, իսկ այսօր այդ երկիրը 8,5 միլիոն բնակչութիւն ունի, որովհետեւ ունի նպատակասլաց եւ պետական մակարդակով հայրենադարձութեան ծրագիր։ Մեր պետութիւնը Իրաքի կամ Սուրիոյ պատերազմների ժամանակ ի՞նչ կարողացաւ անել հայ փախստականների համար, պարզապէս նրանց միայն մի չնչին մասին կարողացաւ պահել Հայրենիքում։ Եւ որքա՜ն ցաւալի է այս երեւոյթը։ Պատճառը այն է, որ պետութեան համար հայրենադարձութիւնը գերնպատակ չէր եւ ոչ մի ծրագիր չէր մշակած այդ ուղղութեամբ։ Հետեւաբար այսօր պէտք է խթանենք եւ ծրագիր մշակենք մեր հայրենակիցների համար, որպէսզի նրանց կարողանանք հայրենիք բերել։

 

Պ.Ղ. - Յստակօրէն ձեր գրասենեակը ի՞նչ պէտք է անի այդ ուղղութեամբ։

Զ.Ս. - Պէտք է մօտիկից ուսումնասիրենք այդ հարցը եւ այդ պատճառով էլ ես մեծ մասամբ Սփիւռքում պիտի լինեմ, որպէսզի վերլուծենք եւ քաղաքականութիւն մշակենք տարբեր Սփիւռք(ներ)ի համար։ Գիտէք, Սփիւռքի մէջ 1991-ի անկախութեան ստեղծած յոյսերը վաղուց խամրել էին եւ մեր համայնքները Հայաստանը դիտում էին որպէս անարդարութեան երկիր

 

 

 

 

պետութիւնը փոխուած է եւ լաւատեսութիւն է տիրում ամէն տեղ։ Մեր երկրի օրէնսդիր եւ գործադիր համակարգերի մէջ բարեփոխումներ են տեղի ունեցել, իսկ հիմա էլ հերթը հասել է դատական համակարգին։ Ես համոզուած եմ որ այս ամէնի հետեւանքով բնականօրէն խթանուելու է ներգաղթը։ Մենք պէտք է անընդհատ Սփիւռքին փաստերով ներշնչենք որ ա՛յս Հայաստանը բոլորի հայրենիքն է։

 

Պ.Ղ. - Մեր անկախ պետութեան տարբեր ժամանակահատուածներում եղել է այն բանավէճը, թէ Սփիւռքը ո՞րքանով պէտք է ներգրաւուած լինի Հայաստանի պետականութեան շինարարութեան գործում։

Զ.Ս. - Այդ ուղղութեամբ տարբեր ձեւաչափեր կան։ Օրինակ անցեալում առաջարկուել է որ Սփիւռքը կարողանայ քուէարկել Հայաստանի օրէնսդիր կամ գործադիր մարմինների ընտրութիւններին, իսկ դա քաղաքական ուժերի կողմից միշտ էլ մերժուել է, ինչ որ տրամաբանական է, նկատի ունենալով որ –ինչպէս ասացի– Սփիւռքի հայ բնակչութեան թիւը երկու-երեք անգամ աւելի է Հայաստանի ժողովրդի թուից։ Հետեւաբար նման առաջարկներ նոյնիսկ վտանգաւոր են եւ ազգային ապահովութեան լուրջ խնդիրներ կը ստեղծեն։ Մենք պէտք է ստեղծենք այնպիսի ձեւաչափեր ու պայմաններ, որ Սփիւռքը հնարաւորին չափ ներգրաւուած լինի Հայաստանի կեանքի բոլոր բնագաւառներում։ Այսինքն պէտք չէ որեւէ արհեստական օրէնսդիր խոչընդոտներ ստեղծուեն հայրենադարձութեան համար։ Այն մարդիկ ովքեր ուզում են Հայաստան գալ, նրանք շատ արագ պէտք է ինտեգրուեն (համարկուին - «ՆՅ») Հայաստանեան կեանքի մէջ։ Գիտէք, Սփիւռքահայերից շատեր ուզում են լիովին մասնակցել Հայաստանի կեանքին եւ դրա համար ամէնից կարեւոր գրաւականը՝ արդար, հայաստանակենտրոն հասարակարգ ստեղծելն է։

 

Պ.Ղ. - Իսկ բացի հայրենադարձութիւնից ի՞նչ ծրագրեր նախատեսած էք։

Զ.Ս. - Տնտեսական դաշտն էլ շատ կարեւոր է։ Հայաստանը շահագրգռուած է որ Սփիւռքի ֆինանսական կարողականութեան գոնէ ինչ-որ մի մասը ուղղուի դէպի Հայաստան։ Մինչեւ հիմա այդքան մեծ կարողականութեան միայն մէկ չնչին մասն է օգտագործուել Հայաստանի տնտեսութեան խթանման նպատակին։ Ասեմ, թէ դրա պատճառը այն է, որ մենք նոյնիսկ ճիշդ ձեւով չենք մօտեցել Սփիւռքին։ Նախքան յեղափոխութիւնը Սփիւռք-Հայաստան յարաբերութիւնները եղել են իրար նկատմամբ ոչ ազնիւ յարաբերութիւններ, այսինքն Հայաստանի կառավարութիւնները շահագրգռուած չեն եղել որ Սփիւռքը իրապէս ներգրաւուի հայաստանեան կեանքի մէջ։ Գիտէք մետալներ յանձնելը, դպրոցներին գրքեր նուիրելը կամ ուսուցիչներ պատրաստելը շատ տարրական բաներ են։ Պէտք էր շատ աւելի խոր վերլուծութիւններ կատարուէին եւ –ինչպէս ասացի արդէն– այդ ուղղութեամբ պէտք էր քաղաքականութիւն ու ծրագիր մշակուէր։ Ասեմ, որ Սփիւռքի նախարարութիւնը ունէր մի շտեմարան, որտեղ պահւում էր Սփիւռքի անձանց տուեալները եւ 11 տարուայ ընթացքին միա՛յն 20 հազար հոգիի անուն էր հաւաքուել այդ «պահեստ»-ի մէջ, մինչդեռ մենք ունենք շուրջ եօթը միլիոն հաշուող Սփիւռք։ Դա փաստում է, թէ որքա՜ն քիչ աշխատանք է տարուել…։

 

Պ.Ղ. - Պրն. Սինանեան, դուք Միացեալ Նահանգներից էք։ Արդեօք ամբողջ Սփիւռքի կողմից ընկալելի լինելու հնարաւորութիւնը ունէ՞ք։

Զ.Ս. - Նախ ասեմ, որ ես Հայաստանից եմ եւ կեանքիս մեծ մասը Միացեալ Նահանգներում ապրելով Սփիւռքի հետ ուղղակի առնչութիւն եմ ունեցել։ Անկեղծօրէն ասեմ, որ Սփիւռքահայերը չեն ուզում այս պաշտօնի վրայ տեսնել մէկը որ միա՛յն Հայաստան է ապրել, քանի որ նա Սփիւռքում չապրելով չի հասկանում Սփիւռքի ցաւը։

 

Պ.Ղ. - Ձեր աշխատանքը ո՞ր աշխարհատարածքից էք սկսելու։

Զ.Ս. - Աշխատանքս սկսելու եմ Ռուսաստանից, որ ամենամեծ եւ աշխարհագրականօրէն ամէնից տարածուած համայնքն է, որ միաժամանակ նաեւ ամենաբարդ համայնքն է, որ Հայաստանի համար ներկայացնում է ամէնից մեծ  ներուժներից է։

 

 

  Նիւթը ՝ «Նոր Յառաջ»էն