16.09c
Երեվան
հնգ, ապր 25
Պատմութեան հնագոյն ժամանակներէն մարդկութիւնը տառապած է վարակիչ հիւանդութիւններէ եւ համաճարակներէ, որոնք մեծաթիւ զոհեր խլած են:
Այս գրութեամբ անդրադառնանք պատմութեան ընթացքին արձանագրուած համաճարակներէն գլխաւորներուն:
* * *
Հռոմէական կայսրութեան մէջ դէպի Արեւելք կատարուած արշաւանքներուն ընթացքին մեծաթիւ զինուորներ վարակուեցան, հաւանաբար` բնական ծաղիկով, եւ վերադարձին, 165-ին պատճառ դարձան համաճարակի: Մինչեւ 180-ական տարիները տեւած համաճարակը խլեց հինգէն տասը միլիոն զոհ:
* * *
Պատմութեան մէջ արձանագրուած ժանտախտի առաջին մեծ համաճարակը սկսաւ 541-ին, Բիւզանդական կայսրութեան մէջ, Յուստինիանոս Ա. կայսեր օրով եւ արձանագրուեցաւ իբրեւ Յուստինիանոսի ժանտախտ:
Ժանտախտը 542-ի գարնան հասաւ Կոստանդնուպոլիս եւ տարածուեցաւ Միջերկրական ծովուն շուրջ, այնուհետեւ արեւելք` դէպի Փոքր Ասիա եւ արեւմուտք` Յունաստան ու Իտալիա:
Կոստանդնուպոլսոյ մէջ 544-ին օրական դրութեամբ հինգէն տասը հազար մարդ կը մահանար:
Համաճարակը հետագային տարածուեցաւ դէպի Հիւսիսային Ափրիկէ, Արաբիա եւ Կեդրոնական Ասիա:
Մինչեւ 750-ական տարիները տեւած համաճարակին զոհ գնաց 25-էն մինչեւ 50 միլիոն անձ:
* * *
Մարդկութեան պատմութեան մէջ իբրեւ Սեւ մահ արձանագրուած ժանտախտը եղաւ ամէնէն մահաբերներէն:
Համաճարակը սկսաւ Կեդրոնական Ասիայէն եւ Մետաքսի ճանապարհով 1343-ին հասաւ Խրիմ: Խրիմէն, նաւերու վրայ գտնուող սեւ առնէտներու եւ ոջիլներու միջոցով տարածուեցաւ Սեւ ծովու մերձակայքը եւ Եւրոպայի խորերը:
Համաճարակին առաջքը առնելու համար վարակուածներուն երակները կը կտրէին կամ թրջոցներով զանոնք կը ծածկէին` այդպէսով աւելի եւս տարածելով վարակը եւ վնասելով թոքերը:
Համաճարակը արագօրէն կը տարածուէր այն վայրերուն մէջ, ուր մարդիկ կը հաւաքուէին փրկուելու յոյսով:
Մինչեւ 1353 տեւած համաճարակին զոհ գնաց 75-էն մինչեւ 200 միլիոն մարդ:
* * *
Ֆրանսայի Մարսէյ քաղաքին մէջ Արեւելքէն ժամանած «Կրան սէն Անթուան» առեւտրական նաւուն միջոցով 1720-ի յուլիսին ծայր առաւ ժանտախտի համաճարակ մը:
Բնակիչները խուճապի մատնուեցան եւ վարակուածները իրենց տուներէն եւ քաղաքէն վտարուեցան: Հիւանդները կը մահանային վարակուելէն ետք երկուքէն հինգ օրուան ընթացքին:
Փողոցները դիակներով լեցուած էին: Զանոնք հաւաքելու համար իշխանութիւնները 698 թիապարտներ աշխատանքի լծեցին:
Մահուան սպառնալիքով մարսէյցիներուն արգիլուեցաւ լքել քաղաքը, իսկ Փրովանսի բնակիչներուն արգիլուեցաւ մուտք գործել Մարսէյ:
Սակայն համաճարակը տարածուեցաւ դէպի շրջակայ բնակավայրեր` Էքս-ան-Փրովանս, Առլ եւ 1721-ին հասաւ Թուլոն:
Մինչեւ 1722 տեւած համաճարակին զոհ գնաց շուրջ հարիւր հազար անձ:
* * *
Սպանական կրիփ անունով ճանչցուած համաճարակը սկսաւ Ա. Համաշխարհային պատերազմի վերջին շրջանին` 1918-ի գարնան:
Ամերիկայէն Եւրոպա հասնող զինուորներու միջոցով կրիփը տարածուեցաւ: Ֆրանսայի Էթափլ շրջանի զինուորական հիւանդանոցային ճամբարը եղաւ համաճարակի տարածման կեդրոնը:
Համաճարակը արագօրէն տարածուեցաւ եւրոպական բոլոր երկիրներուն մէջ եւ աշխարհի չորս ծագերուն:
Համաճարակի տարածման կը նպաստէին ռազմական ճամբաները եւ գաղթակայանները:
Պատերազմող երկիրներուն մէջ համաճարակի տարողութեան մասին նուազագոյն տեղեկութիւններ կը փոխանցուէին, բայց չէզոքութիւն պահպանող Սպանիոյ մէջ թերթերը ազատօրէն կը խօսէին համաճարակի մասին: Այդ պատճառով ստեղծուեցաւ այն թիւր պատկերացումը, թէ Սպանիա ամէնէն աւելի տուժած երկիրն է, ուստի հիւանդութիւնը անուանուեցաւ Սպանական կրիփ:
Սպանական կրիփով վարակուեցաւ շուրջ 500 միլիոն մարդ: Համաճարակին զոհ գնաց 50-էն 100 միլիոն հոգի:
* * *
Պատմութեան մէջ արձանագրուած են նաեւ բնական ծաղիկի, կարմրուկի, մալարիայի, դեղին տենդի, մլակային տենդի, կրիփի եւ բծաւոր տիֆի բազմաթիւ համաճարակներ:
Պատրաստեց` ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ
