image

Նոյնիսկ եթէ 200 տարի անցնի, մենք իրաւունք չունինք յոգնելու. Վարուժան Չիլինկիրեան

Նոյնիսկ եթէ 200 տարի անցնի, մենք իրաւունք չունինք յոգնելու. Վարուժան Չիլինկիրեան

«Արեւելք»ի հարցերուն կը պատասխանէ եգիպտահայ  հասարակական   գործիչ  Վարուժան Չիլինկիրեանը:

 

-Նշեցինք   24  Ապրիլը  եւ այսօր  նոր  օրէ  արդէն,  ձեզի համար ինչ  խորհրդանշական    իմաստներ ունի       24 Ապրիլը յաջորդող օրը ՝  25 Ապրիլը

Ապրիլ 25-ի մասին խօսելով, նոյնը կրնանք  ըսել նաեւ  Հայոց Ցեղասպանութեան ոգեկոչման 101, 102, 103 կամ 104-րդ ամեակներու մասին, որովհետեւ ընդհանրապէս մինչեւ Ապրիլ 24 կամ մինչեւ 100 ամեակը մենք աւելի զգացական ենք,  տօնակատարութիւններ կը կազմակերպենք եւ  յետոյ, երբ որ գործնական աշխատանքները կը սկսին ճնշել մեր վրայ, ձեւով մը «կը քաշուինք»։ Թերեւս կը մտածենք, թէ, լաւ՝ 100 ամեակը վերջացաւ, հիմա ի՞նչ, կամ Ապրիլ 24ը վերջացաւ, հիմա ի՞նչ,  ճիշդ է ես ցեղասպանագէտ կամ մասնագէտ չեմ այս խնդրին առընթեր բայց կը խորհիմ, որ կարելի է մտածել այն երկու ճակատներուն մասին, որ մեր դիմաց բացուած են եւ ուր պէտք է կռուինք: Առաջինը արտաքին ճակատն է, որ մեր հայ դատի յանձախումբերը, մեր պետութիւնը, մեր քաղաքական, մշակութային գործիչները պէտք է աշխատին, իսկ երկրորդ ճակատը մեր ներքին ճակատն է՝ ջահը փոխանցելու խնդիրն է, պահանջատիրութիւնը չմոռնալու եւ շարունակելու խնդիրն է սերունդէ սերունդ: Այս երկու ճակատներն ալ երկարաշունչ աշխատանք կ'ուզեն, պէտք է չյուսահատինք, 100 ամեակը անցաւ, կրնայ 200 ամեակն ալ անցնիլ, բայց պէտք է շարունակենք, մեր իրաւունքին ետեւէն վազենք, որովհետեւ խօսք մը կայ կ'ըսէ, որ «իրաւունք մը չի մեռնիր, այնքան ատեն որ պահանջող ունի»:

 

-Շատ  առիթներով,   հայկական  խնդրին «զէզոք»  մօտեցում  ցուցաբերող  անհատներ կամ պատմաբաններ   առաջ կը քաշեն այն վարկածը, որ Ցեղասպանութիւնը    Արեւմտահայաստանի հայութեան  ունեցած կեցուածքներուն, կամ գործունէութեան դէմ  եղած  հակադարձութիւն  էր.Ի՞նչ կը մտածէք  այդ առումով

Արդեօք կրնայինք խուսափիլ աղէտէն, կամ չէինք կրնար, այս մէկը շատ խրթին հարց է, որովհետեւ նկատի ունենալով օրին գետնի վրայ եղող հայ քաղաքական ուժը, այսօր այդ բոլոր վերլուծութիւնները կը կատարուին քաղաքական միտումներով, այդ ուժը վարկաբեկելու կամ այդ ուժը գովաբանելու միտումով, շատ դժուար է  չէզոք կարծիքներու  հանդիպիլ: Իսկ, նոյնիսկ եթէ չէզոք կարծիքներու հանդիպինք, նորէն շատ դժուար է «մարգարէութիւն» ընելը, որ եթէ Ռուսաստանի կողքին չկռուէինք, եթէ Թուրքիոյ կողքին մնայինք, արդեօք պիտի ենթարկուէի՞նք Ցեղասպանութեան: Բայց ելլելով այսօրուան, այս վերջին տասը տարիներուն  Միջին Արեւելքի մէջ մեր տեսածներէն, ըստ իս, կը համոզուինք, որ Ցեղասպանութիւնը հակադարձութիւն չէր, մեր բռնած դիրքին, այլ՝ կանխամտածուած ոճիր էր, որ անկախ թէ մենք ինչ դիրք կ'ունենայինք՝ կը կռուէինք ռուսերուն կողքին կամ կը մնայինք թուրքերուն կողքին, պիտի ըլլար, որովհետեւ իրենց նպատակը այդ հողերը  հայ  բնակչութենէն պարպելն էր եւ ոչ թէ պատերազմի ընթացքին ապահով գօտի ստեղծելու միտումով, ինչպէս որ ներկայ ժամանակներուն տեսանք   ու դեռ ալ կը Սուրիոյ  կամ  Իրաքի մէջ: Այսինքն, ինչքան ալ խաղաղասէր է ժողովուրդը, եթէ ծրագրիներ կան, անոնց հողերը գրաւելու միտումներ կան, ոչ մէկ բան պիտի փրկէ   զիրենք։


-Հայութեան  մէջ  կայ  տեսակէտ մը, որուն  հաւատացողները կ՚ըսեն, որ հայութիւնը կրնար փրկուիլ,եթէ համընդհանուր ապստամբութեան իրավիճակ մը ընթացք առնէր, եւ ապստամբութիւն կատարած շրջաններուն նման ոտքի  կանգնէր ամբողջ Արեւմտահայաստնը ու այդպիսով առաջքը  առնուէր  Մեծ Եղեռնին։

Ինքնապաշտպանութիւններու միջոցաւ փրկուելու մասին, հիմա որ  այդ  դէպքերէն անցած է 100 տարի, կարելի է ըսել, որ եթէ օրին բոլոր շրջաններուն մէջ ապստամբութիւններ կազմակերպուէին, Օսմանեան պետութիւնը ոչ մէկ ձեւով պիտի կրնար գլուխ ելլել այդ ապստամբներուն հետ։ Ցաւօք նոր է, որ կ՚անդրադառնանք այս երեւոյթին, անշուշտ օրին դժուար էր ժողովուրդը համոզել ... իսկ թրքական կառավարութիւնը շատ սիսթեմաթիք ձեւով ժողովուրդին կրցած էր համոզել, որ միայն առաքելականները, կամ միայն բողոքականները, կամ միայն տղամարդիկը պիտի տանինք, այդ ձեւով առաջքը առնելով որեւէ ապստամբութեան:

Մուսա Լերան օրինակի պարագային, նաեւ հրաշքը իր դերը խաղացած է: Այսինքն, անշուշտ կարեւոր էր ժողովուրդին նկարագիրը, այդ որոշումը առնելու քաջութիւնը, եւ նախընտրելի էր զէնքը ձեռքին մեռնիլ, փոխանակ անապատներուն մէջ քաշքշուելով մեռնիլ, բայց հրաշքը իր դերը խաղացած էր եւ փրկուած էր Մուսա Լերան ժողովուրդը։

 

-Վերջին ամեկաներուն հայութեան համար ուղենշային դարձաւ խօսիլ հատուցման մասին։ Ի՞նչ  կը մտածէք  այդ  մասին։

Գալով հատուցումներու եւ ճանաչման իրար հետ ունեցած կապին եւ փոխառնչութեան, արդէն վերջին տասը տարիներուն սկսած ենք աւելի խօսիլ հատուցման մասին, քան՝ ճանաչման, որովհետեւ ճանաչումի յաջորդ փուլը, բնականաբար, հատուցումը պէտք է որ ըլլայ, թէ՛ նիւթական հատուցումը, թէ՛ հողային հատուցումը: Մասնագէտներ նոյնիսկ կ'ըսեն, որ ճանաչումը եւ հատուցումը կրնան իրար հետ կապ չունենալ եւ մենք կրնանք մեր հատուցումը պահանջել նոյնիսկ ճանաչումէն առաջ: Բնական է, որ  մեր ժողովուրդին համար հատուցումը  շատ կարեւոր է, որովհետեւ բոլոր արեւմտահայերը իրենց ետին ձգած են պապենական հողեր, կալուածներ եւ հատուցում կը նշանակէ վերատիրանալ  իրաւունքներու եւ մարդկայնօրէն շատ աւելի քաշողական է։