image

«Ամենատխուրն այն է, որ շատ մը նկարներու մէջ եղած ընկերներս այսօր արդէն չկան, անոնք բոլորն ալ յիշողութիւն դարձան ...» Հալէպահայ Յակոբ Վանէսեան

«Ամենատխուրն այն է, որ շատ մը նկարներու մէջ եղած  ընկերներս այսօր արդէն չկան, անոնք բոլորն ալ յիշողութիւն դարձան ...» Հալէպահայ Յակոբ Վանէսեան

«Արեւելք»ի զրուցակիցն է Սուրիահայ լուսանկարիչ Յակոբ Վանէսեան, որ ամիսներ առաջ Փարիզի մէջ  կայացած PX3 2018 լուսանկարչական մրցոյթին մասնակցած էր երեք լուսանկարով եւ երեքին համար ալ մրցանակ շահած էր:  1970-ին Հալէպ ծնած լուսանակարիչ Յակոբ Վանէսեան Սուրիոյ պատերազմի ընթացքին Հալէպցի ժողովուրդիՀալէպ քաղաքի թաղամասերու եւ  տուներու իսկական պատկերները փաստագրած է նկարներու միջոցաւ, ցոյց տալով իր ծննդավայրին  ու անոր բնակիչներուն կրած տառապանքը

 

Ան երկու տարուան ընթացքին 13 մրցանակ  շահած  է, երեքը Փարիզի մէջ, երկուքը ՝ Մոսկուա՝ Moscow International photography awards-էն, ետքը Թոքիոյէն  2 մրցանակ, 6-7  մրցանակ  ալ international photography awards-էն: 

 

-Պրն.  Վանէսեան ուրկէ՞ յղացաք լուսանկարելու գաղափարը, ինչպէ՞ս պատահեցաւ, որ սկսաք լուսանկարել:

Մանկութենէս կը սիրէի լուսանկարչութիւնը, 1999-էն սկսած եմ նկարել, լուսանկարչութիւնը   «հոպի» մը ըլլալէ  անդին   նաեւ տարբեր աշխարհ մըն է։   Արխիւ  կազմելու մղումէ դրդուած սկսայ լուսանկարելը:  Յանկարծ  մենք  մեզ  պատերազմի մէջ    գտանք   եւ  ես  ուզեցի այդ  բոլորը   արխիւի  մէջ   պահպանել։ Դէպքերը  անշուշտ ցաւալի  էին, բայց կը գիտակցէի որ կարեւոր գործ մըն է ընելիքս եւ անպայման պէտք էր այդ   տեսարանները Սուրիայէն դուրս  ալ ցուցադրել:

-Ո՞ր   տարիներուն էր,   որ  լուսանկարներ    առիր  Հալէպի մէջ։

Ինչպէս գիտէք, պատերազմի շրջանին նկարելը արգիլուած բան մըն էր, երբ Հալէպի մէջ դէպքերը սկսան, մարդ չէի ճանչնար, բախտի բերմամբ զինուորներու  ծանօթացայ եւ իրենք  զիս քաջալերեցին։ Անկէ ետք ալ,  ես  զիս  իրենց մէջ գտայ, սիրտս ամրացուցի, քանի որ դիւրին չէր, դժուար եւ վտանգաւոր բան էր այդ շրջաններուն մէջ    գտնուիլն ու լուսանկարելը, եւ այդպիսով երկուքուկէս տարիի չափ պատերազմը նկարեցի, յատկապէս Հին Հալէպի (Հալապ ատիմէ) թաղերը, Հալէպի շրջակայ գիւղաքաղաքներուն մէջ ալ նկարեցի, մարդոց դժբախտութիւնները, պզտիկներուն վիճակը վաւերագրեցի, առաւել համագործակցեցայ Կարմիր Մահիկին հետ, կամաւորներուն աշխատանքներն ու համալսարանի հիւանդանոցին մէջի վիրաւորները նկարեցի եւ այդ նկարները օգտագործուեցան International committee of the Red Cross-ի կողմէն:


-Իսկ նկարելու ընթացքին քեզի նեղութիւն չտուի՞ն, գիտենք որ պատերազմական վիճակ էր:

Ոչ, ընդհակառակը, քաջալերեցին, ինչպէս իրենք իրենց զէնքերը կ'առնէին կ'երթային, ես ալ «գամերա»ս կ'առնէի, այդ ալ իմ զէնքս էր, կ'երթայի, կը նկարէի, տղաքը միշտ կը քաջալերէին զիս, բայց ափսոս այդ  օրերուն  եղած ընկերներէս շատերը այսօր արդէն  չկան, միայն նկարներուն մէջ կան... ես երկուքուկէս տարի իրենց հետ ապրած եմ, գիշեր-ցերեկ իրենց հետ անցուցած  եմ, մինչեւ ուշ ժամեր թաղերուն մէջ կը նստէինք, մութին ալ բաներ կը նկարէի, ձեւով  մը ես ալ անոնց հետ զինուորութիւն ըրի։ Այդ բոլորէն անշուշտ  լաւ յիշատակներ  ալ մնացին...


-Ինչպէ՞ս որոշեցիր դուրս գալ Հալէպէն, ինչո՞ւ որոշեցիր ձգել Հալէպը:

«Հալէպը ձգել»  ըսելը   բաւական  դժուար   բան է...  եւ  այդ բառը  դժուարիս կու գայ, ես Հալէպը բնաւ չեմ ձգեր, ոչ ալ Սուրիան կը ձգեմ:


-Բայց փաստացիօրէն այսօր Սուրիայէն դուրս կ'ապրիք:

Ընտանիքիս, պզտիկներուս համար ելայ Սուրիայէն, քանի որ Հալէպը վտանգաւոր էր: Շրջան մը Լիբանան գացին, մտածելով որ կը հանդարտի եւ ետ կու գան,  բայց  այդպէս չեղաւ։  Շրջան  մը ետք  Ամերիկա եկանք:  Շուտով դարձեալ   Սուրիա    պիտի  մեկնիմ, լուսանկարաչական մեծ ծրագիր մ՚ունիմ, Սուրիոյ հետ կապս ես չեմ կրնար կտրել, Սուրիան մեր հայրենիքն է եւ հայրենիքը չես կրնար մէջէդ հանել, զգացում մըն է որ մէջդ է, չելլէր, ուր ալ ապրիս սիրտդ հոն կը մնայ:


-Իսկ այս նկարներով ի՞նչ կ'ուզէիր ըսել, ի՞նչ էր նպատակդ, գիտենք որ աշխարհի տարբեր երկիրներ շրջեցար եւ մի քաի մրցանակ առիր: Ի՞նչ էր պատգամդ:

Հիմնական նպատակս Սուրիոյ պատերազմի իրական պատկերը  աշխարհին ցոյց տալն էր։ Բոլորս գիտենք, որ մէտիան աշխարհի ամէնէն զօրաւոր զէնքերէն մին ըլլալով, ինչպէս կ'օգտագործուի աշխարհի վրայ, գիտենք ինչպիսի կեղծ եւ իրականութենէ հեռու լուրեր  կը փոխանցէ, հետեւաբար իմ նպատակս էր իրականութիւնը պարզելը, մարդոց ցաւերը ցոյց տալը: Եւ ես միշտ ջանացած են Սուրիայէն դուրս ցուցադրել իմ նկարներս։Սուրիոյ մէջ երկու ցուցահանդէս  բացի, լաւ արձագանգներ    ձգեց, սակայն այդ մէկը՝ մէկ ընտանիքի մէջ իրար հետ խօսելու նման էր, բայց երբ այդ նկարները դուրսը կը ցուցադրես, տարբեր կ'ըլլայ։  Օրինակ մը տալու համար  յիշեմ ՄԱԿ-ի մէջ    բացածս   ցուցահանդէսը,  որուն գլխաւոր   հովանաւորն էր    ՄԱԿ-ի  մօտ Սուրիոյ  մշտական դեսպան Պաշշար Ժահֆարիի.  Այդ   ցուցահանդէսը  շատ լաւ արձագանգ ձգեց, որմէ մէկ ամիս անց, ընդդիմադիրները  մեր ցուցահանդէսին  դիմաց հակա-ցուցահանդէս մը ըրին...։ Ես այդպիսով արդէն գիտցայ,  որ աշխատանքս հասաւ իր նպատակին, անկէ ետք Թուրքիոյ մէջ երկու ցուցահանդէս ըրի, սկիզբը քիչ մը տատամսեցայ, որովհետեւ նախ հայ էի, երկրորդ՝ սուրիացի, սակայն  այդ ալ յաջողցուցի,  առանց քաղաքականութեան մէջ մտնելու եւ նկարի միջոցաւ մարդոց պատգամս հասցուցի:


-Գրեթէ 7 տարի անցած է Սուրիոյ դէպքերէն, Հալէպը այսօր նոր կացութեան մը առջեւ է, ի՞նչ ունիս ըսելիք քու հայրենակիցներուդ,  ընկերներուդ, սերնդակիցներուդ, անոնց որոնք տարբեր պայմաններու տակ ձգած են Հալէպը, կամ անոնց որոնք մինչեւ հիմա կը պայքարին, եւ      այդ  ծանր    վիճակներուն մէջ կը շարունակեն ապրիլ...

Իրականութեան մէջ հայկական շրջաններուն մէջ աւերուածութեան քանակը մեծ չէր՝ համեմատած ամբողջ քաղաքին: Իմ հոն եղած ժամանակս՝ մինչեւ 2014-ի կէսերը, մեր շրջանները կը ռմբակոծուէին, բայց հայաբնակ թաղամասերուն մէջ, բացի «Նոր Գիւղ»ի շրջանէն  մեծ աւերածութիւններ  չկային: Ծանր շրջաններ շատ եղան, ես ալ ապրեցայ այդ գէշ շրջանը, իմ մորթիս վրայ զգացի, ծնողքս, եղբայրս  շատ մը հալէպահայերու նման դուրս չելան քաղաքէն եւ դեռ հոն են...։  Հիմա իրավիճակը տարբեր է, ինչպէս կը տեսնենք ամէն ինչ  դէպի լաւ կ'ընթանայ, սակայն մէկ դժբախտութիւն կայ, որ գաղութը գնաց, մօտ 40-45 հազար հայութենէն այսօր միայն 8-9 հազար հայութիւն  կայ   այդտեղ, այդ է որ   ինծի  ցաւ կը պատճառէ,  բայց կեանքը    պիտի  գոյատեւէ:

Միջին Արեւելքի մէջ ամենազօրաւոր գաղութը Հալէպի գաղութն էր, ուր մեր դպրոցները պահած էինք եւ ամէնէն կարեւորը մեր լեզուն պահած էինք, հայերէնը պահած էինք, հիմա որ ԱՄՆ կ'ապրիմ, կը տեսնեմ, թէ ինչպէս հայութեան մեծամասնութիւնը, նոյնիսկ հայկական դպրոցներուն մէջ անգլերէն կը խօսի:

Այս առումով կրնամ ըսել, որ հալէպահայութիւնը Միջին Արեւելքի ամէնէն  ուժեղ  գաղութն էր մէջ եւ մինչեւ հիմա կը շարունակէ ամէնէն զօրաւոր գաղութը մնալ:


-Իսկ ապագայի նկատմամբ յոյսեր ունի՞ս, որ Հալէպի  մայր գաղութը դարձեալ կը վերականգնի:

Եթէ տրամաբանական  մօտեցումով  խօսինք, ապա պիտի ըսեմ, որ  դժուար է։ Մօտիկ  երկիրներ՝ Լիբանան կամ Հայաստան գացողները կրնան  ետ   դառնալ, բայց անոք, որոնք ովկիանոսը կտրեցին, դժուար որ վերադառնան, մանաւանդ եթէ զաւակներ ունին: Շատ դժուար է ընդունիլ այս մէկը, սակայն  իրականութիւն է։