image

«Միշտ պիտի ուզեմ մեր խումբի կերտած ոսկի անցեալով ապրիլ». Պարուսոյց Ժիրայր Քէչէճեան (Լուսանկարներ)

«Միշտ պիտի ուզեմ մեր խումբի կերտած ոսկի անցեալով ապրիլ». Պարուսոյց Ժիրայր Քէչէճեան (Լուսանկարներ)

Հալէպահայերուն համար ճանչցուած, սիրուած եւ յարգուած անուն է Ժիրայր Քէչէճեանը:

Նախապատերազմեան Հալէպին մէջ տարբեր առիթներով ձեռնարկներու կամ տօնակատարութիւններու ընթացքին ան իր պարախումբով, իր ներկայութեամբ եւ պարարուեստի հանդէպ իր նուիրումով յաջողած էր դառնալ հայ գաղութի սիրուած արուեստագէտներէն մէկը:

Սուրիոյ պատերազմի շղթայազերծումէն եւ յատկապէս Հալէպի շուրջ թէժացող ռազմական ծանր գործողութիւններէն ետք, Ժիրայր Քէչէճեան ստիպուած կը հեռանայ իր ծննդավայր Հալէպէն եւ որոշ ժամանակի մը համար կը հաստատուի Պէյրութ, ուր կը գործէ նաեւ որպէս պարուսոյց, իսկ որոշ ժամանակ անց, ան՝ նախաձեռնութեամբ Այնճարի «Յառաջ» Գալուստ Կիւլպէնկեան վարժարանի պատասխանատուներուն տնօրէնութեան, կը հրաւիրուի Այնճար, որպէսզի ներդրում ունենայ տեղի հայկական վարժարանին մէջ պարի խումբեր ստեղծելու գործին եւ այդ առումով ալ  նորահաս սերունդին հայ պարարուեստին հանդէպ հետաքրքրութիւնը եւ սէրը տարածելու մէջ:

«Արեւելք» ունենալով նախանձախնդրութիւնը, զրուցելու Հալէպի տարբեր խաւերու ներկայացուցիչներուն հետ, յաջողեցաւ հեռախօսային հարցազրոյց մը կատարել ներկայիս Այնճար հաստատուած Ժիրայր Քէչէճեանին հետ:

Քէչէճեան իր հարցազրոյցին ճամբով պատմեց Հալէպի մէջ իր ունեցած ձեռքբերումներուն, արուեստի մթնոլորտին, պատերազմին հետեւանքով ստեղծուած իրավիճակին եւ այսօրուան ընդհանուր դրութեան մասին:

 



 

-Պրն. Քէչէճեան, ինչպէ՞ս պատահեցաւ որ դուք յայտնուեցաք Այնճար:

 

-Ես Այնճար գացի «Յառաջ» Գալուստ Կիւլպէնկեան վարժարանի տնօրէնութեան հրաւէրով, որպէսզի այդ վարժարանին մէջ զարկ տրուի մշակութային որոշ գործունէութեան մը եւ վարժարանի պատասխանատուներուն հետ միասին համագործակցելով ստեղծէինք պարի հինգ խումբեր, որոնք բաժնուած են՝ նկատի ունենալով մասնակիցներուն տարիքային դասակարգումը: Ներկայիս արդէն դպրոցին մէջ կը գործեն այդ հինգ պարախումբերը, որոնք  տարբեր տօնական առիթներով կամ ազգային մշակութային միջոցառումներու ընթացքին ելոյթներով հանդէս կու գան, այդպիսով խանդավառելով Այնճարի հայութիւնը:

 

-Ինչպիսի՞ն են Ձեր պայմանները. արդեօք կարողացա՞ք ընտելանալ ընդհանուր մթնոլորտին, միջավայրին :


-Ես արդէն հինգ տարիէ ի վեր կը դասաւանդեմ Այնճարի մէջ եւ խորքին մէջ ամէն բանէ աւելի զիս Այնճարի կապողը տեղի բնակչութիւնն է: Այստեղ ես ինքզինքս մէկ ընտանիքի պէս կը զգամ, Այնճարի այդ մեծ ընտանիքին անդամն եմ եւ մեծ յարգանք ունիմ յատկապէս դպրոցի բոլոր պատասխանատուներուն հանդէպ, սկսած դպրոցի տնօրէնէն, անցնելով ուսուցչական կազմէն եւ պաշտօնէութենէն,  ոչ մէկ օր ինքզինքս օտար կամ տարբեր անձ մը զգացած եմ այդ սիրելի վարժարանին մէջ:

 

-Գիտենք նաեւ որ դուք ժամանակ մը Պէյրութի մէջ գործեցիք որպէս պարուսոյց, ի՞նչ կրնաք ըսել այդ փորձառութեան մասին:

 

-Ճիշդը ես Պէյրութ կարճ ժամանակով մնացի, բայց իմ տպաւորութիւնս  այն է, որ Այնճարի հայութիւնը տարբեր էր:

 

-Ի՞նչ ըսել կ'ուզէք, ի՞նչ տարբերութիւններ կան Պէյրութի եւ Այնճարի միջեւ:

 

-Այնճարը տարբեր գիւղական միջավայր մը ունէր եւ ատիկա թերեւս պատճառ կը հանդիսանար, որ մարդիկ տարբեր ըլլային, աւելի յօժարակամ ըլլային, աւելի կամեցող ըլլային, աւելի օգնող ըլլային. ատիկա էր որ ինծի շատ տպաւորեց: Պէյրութի մէջ ալ  անշուշտ շատ լաւ մարդոց հանդիպեցայ, բայց նորէն կ'ըսեմ, Այնճարի միջավայրը եւ մթնոլորտը տարբեր էր եւ այդ մթնոլորտը պատճառ եղաւ, որ ես հատատուիմ այստեղ՝ Այնճարի մէջ:

 


 

-Ներկայիս Հալէպի մէջ խաղաղ պայմաններ կը տիրեն, երբեւիցէ մտածա՞ծ էք ետ Հալէպ վերադառնալու մասին:

 

-Երբ Հալէպ կ'ըսէք, ամէնէն առաջ կը մտաբերեմ իմ պարախումբս, որ այսօր պատերազմի հետեւանքով կրնամ ըսել քայքայուեցաւ, բաժան-բաժան եղաւ: Մինչեւ վերջերս ալ առաջարկութիւններ կը ստանամ: Օրինակ, վերջին շրջանին սուրիացի յայտնի դերասան Տորէտ Լահհամ անձամբ հեռաձայնեց եւ առաջարկութիւն ըրաւ, որ դարձեալ Հալէպ վերադառնամ եւ վերակազմեմ իմ պարախումբս: Անոնք կ'ըսեն. «Մենք Սուրիոյ պատմութեան մէջ իր արժանաւոր տեղը զբաղեցուցած Ժիրոյի պարախումբը կ'ուզենք, եւ  պատրաստ ենք ամէն ձեւով օգնելու, որ դուն կարողանաս այդ պարախումբը ոտքի հանել»: Բայց ես կը մերժէի. կը մերժէի, որովհետեւ ինծի համար շատ դժուար էր այդքան տարուան ձեռքբերումներէն ետք դարձեալ ոչինչէն սկսիլ: Եւ գիտէ՞ք, հոգեբանական երեսն ալ կար այս հարցին, որովհետեւ ինծի համար շատ դժուար պիտի ըլլար նոր խումբ մը կազմելը, երբ անընդհատ պիտի յիշէի իմ խումբիս փառաշուք անցեալը եւ այդ մէկը ինծի ցաւ պիտի պատճառէր: Ես երբեք չեմ ուզեր  պարախումբիս այդ գեղեցիկ պատկերը աղարտել, կ'ուզեմ որ յիշողութեանս մէջ այդ պարախումբը շարունակէ մնալ, ինչպէս որ էր եւ ատոր համար ալ կը մերժեմ Հալէպ վերադառնալ: Միշտ պիտի ուզեմ մեր խումբի Հալէպի մէջ կերտած ոսկի անցեալով ապրիլ:

Նաեւ ըսեմ որ Այնճարի մէջ պայմաններս այնքան մը լաւ են, բոլոր իմաստներով,  ես այստեղ գոհ եմ եւ ատոր համար ալ պիտի չուզեմ երբեք լքել Այնճարը եւ ուրիշ տեղ երթալ:

 


 

-Ձեր ընտանիքի անդամներուն մասին կ'ուզէինք իմանալ, ինչո՞վ կը զբաղին:


-Կինս Սիլվա Քէչէճեանը, երգչուհի է, այստեղ ան հանդէս կու գայ աշուղական երգերով եւ վերջերս մենք ձայնասկաւառակ մըն ալ հրապարակեցինք, իսկ երկու զաւակներս դարձեալ նուիրուած են պարային արուեստին: Մանչ զաւակս Դամասկոսի մէջ աւարտելէ ետք Սուրիոյ պետական պարի հիմնարկը կը դասաւանդէ, իսկ աղջիկս արդէն երկու տարիէ ի վեր անդամ է Քարաքալլա պարախումբին, որ, ինչպէս գիտէք, բաւական յայտնի եւ նշանաւոր պարախումբ մըն է:

 

-Ձեր ապրած այս ոդիսականին ընթացքին բնաւ մտածեցի՞ք Հայաստան հաստատուելու մասին:


-Ճիշդը, շատ յաճախ մտածած եմ Հայաստան հաստատուելու մասին, սակայն, ինչպէս քիչ առաջ ըսի, Այնճարի մէջ պայմաններս բաւարար են, եւ եթէ Այնճարը չըլլար, ես վստահ եմ, որ Հայաստան պիտի ապրէի:

Սուրիահայերս այս պատերազմի հետեւանքով ցիրուցան եղանք, օրինակ իմ պարագայիս՝ եղբայրս Գանատա գնաց, քոյրս Պելճիքա հասաւ, քոյր մըն ալ ունիմ Հալէպի մէջ եւ քոյր մըն ալ Հայաստանի մէջ: Մենք պատերազմի հետեւանքով ցիրուցան դարձանք, ինչպէս շատ մը սուրիահայ, հալէպահայ ընտանիքներ, սակայն իմ մտքիս ծայրէն ոչ մէկ անգամ անցած է հեռաւոր ափեր երթալ: 

 

-Իսկ ի՞նչ կը մտածէք Հալէպի ապագայի մասին, ի՞նչ հեռանկար կը տեսնէք:


-Տարբեր բաներ կը խօսին Սուրիոյ մասին, Հալէպի մասին ու իմ ունեցած վերջին տեղեկութիւններուս համաձայն, Հալէպը շատ լաւ պիտի ըլլայ 2021 թուականին, դարձեալ պիտի վերակառուցուի, պիտի դառնայ իր անցեալի փայլքին, եթէ կարելի է այդպէս ձեւակերպել, սակայն այդ բոլորը ինծի համար իմաստ մը չունին, որովհետեւ հալէպահայութիւնը պիտի չըլլայ ինչ որ էր պատերազմէն առաջ: Ասիկա ցաւ ի սիրտ կ'ըսեմ, բայց իմ կարծիքով իրականութիւն է: Եւ ի՞նչ իմաստ ունի, եթէ Հալէպը վերակառուցուի եւ հայութիւնը չունենայ իր անցեալի դիրքը եւ ներկայութիւնը, եւ ինչու չէ նաեւ թիւը. այսօր հալէպահայութեան թիւը նուազած է եւ ասիկա գաղտնիք մը չէ, բոլորը գիտեն այս մասին ու այս փաստը իսկապէս ինծի համար մտահոգիչ երեւոյթ մըն է: Մանաւանդ արուեստագէտին համար շատ կարեւոր է ժողովուրդը, արուեստագէտը առանց ժողովուրդի ի՞նչ արժէք կը ներկայացնէ, արուեստագէտը՝ պարուսոյցը, դերասանը, նկարողը, բեմադրիչը, այս բոլորը ի՞նչ արժէք կը ներկայացնեն, եթէ հանրութիւն չկայ, եթէ հանդիսատէս չկայ, եթէ գնահատող մը չկայ: Ասոր համար է, որ կը տխրիմ, երբ մտածեմ Հալէպի ապագային  մասին:

 


 

-Տարբեր առիթներով խօսուած է Այնճարի ընդհանուր ապահովութեան մասին.  խօսակցութիւններ եղած են, որ Այնճարի շրջակայ գիւղերուն մէջ իսլամներ կան, եւ ատիկա մտահոգութիւն կառթէ, ինչքանո՞վ ճիշդ է այս մօտեցումը:

 

-Իմ կարծիքով, Այնճարի մէջ մենք այդպիսի մտահոգութիւն չունինք: Դուք չմոռնաք, որ այնճարցիները մուսալեռցիներ են եւ իրապէս՝ քաջ ժողովուրդ են ու ատոր համար ալ մենք ոչ մէկ օր այդպիսի մտահոգութիւններ ունեցած ենք:

 

-Իսկ ինչպիսի՞ մթնոլորտ կը տիրէ դպրոցին մէջ: Բնաւ զգացա՞ծ էք որ տարբեր հայեացքով կը նային ձեզի, որովհետեւ սուրիահայ էք:

 

-Երբեք, այդպիսի բան չէ եղած, ընդհակառակը, իմ հանդէպ, ինչպէս նաեւ բոլորս իրար հանդէպ մեծ յարգանք ունինք եւ կրնամ ըսել, որ դպրոցը բարձր մակարդակ ունեցող դպրոց մըն է, եւ ատիկա ինծի համար ալ հպարտութիւն կ'առթէ: Այստեղ ոչ մէկ անգամ ես զգացած եմ թէ օտար եմ կամ ուրիշ երկրէ մը եկած եմ եւ աշխատանք կը տանիմ, այլ ընդհակառակը, մենք հոս բոլորս մէկ ընտանիքի պէս ենք, այդպէս կ'ապրինք:

 

-Այլ սուրիահայեր կա՞ն Այնճարի մէջ, որոնք պատերազմի հետեւանքով եկան եւ հաստատուեցան:

 

-Կային քանի մը ընտանիքներ, որոնց մեծ մասը այսօր հեռացաւ Այնճարէն եւ այլ երկիրներ մեկնեցան:

 

-Բնականաբար որպէս սուրիահայ անո՞նց  հետ է ձեր շփումը:

 

-Ոչ, այդպէս չէ, որովհետեւ մեր անմիջական բարեկամները, ծանօթները այնճարցիները դարձան: Կրնամ ըսել որ ես ալ այնճարցի դարձայ:

 


 

-Պրն. Ժիրայր, կ'ուզէինք մեր ընթերցողներուն պատմէք Սուրիոյ մէջ Ձեր ունեցած ձեռքբերումներուն մասին:

 

-Սուրիոյ մէջ իմ մշակութային գործունէութիւնս երեսուն տարուան կեանք ունի: 30 տարուան աշխատանք եւ անոր արդիւնքով ալ, իմ կարծիքով, բաւական մեծ յաջողութեան հասած էր խումբս:

Ինծի համար շատ յատկանշական է Սուրիոյ նախագահ Պաշար Ասատի տիկնոջ՝ Ասմա Ասատի հովանաւորութիւնը վայելող օփերէթը, որ կը կրէր «Հիյա Ալ-Շարք» («Ան է Արեւելքը», խմբգ.) խորագիրը:  Նաեւ 10 տարի մը մասնակցած եմ ամենամեայ բնոյթ կրող «Միհրաճան ալ-ուղնիյա ալ-Սուրիյա»ին («Սուրիական երգի փառատօն» խմբգ.), որուն ընթացքին ալ հանդէս կու գայինք մեր պարերով: Այդ փառատօնի շնորհիւ է, որ ես մեծ նեցուկ ստացայ սուրիացի դերասան Տորէտ Լահհամէն, որ տարբեր առումներով ալ զօրավիգ կանգնեցաւ ինծի եւ իմ խումբիս, որպէսզի մենք յաւելեալ յաջողութիւններու հասնինք:

Կ'ուզեմ նաեւ յիշատակել, որ մեր խումբը յաջողութիւններու կը հասնէր նաեւ հայկական դրոշմ մը ունենալուն համար. մարդիկ կը յարգէին մեզ, տարբեր վերաբերմունք մը ունէին մեր հանդէպ, կը սիրէին մեր ներկայացուցած արուեստը, կը հետեւէին, կը քաջալերէին:

Այստեղ նաեւ կ'ուզեմ ըսել, որ Սուրիոյ նախագահ Պաշշար Ասատ կը հպարտանար մեր խումբով. նախագահը ինչ որ հիւրեր, պատուիրակութիւններ ունենար, յատուկ միջոցառումներու ընթացքին մեզի կը հրաւիրէր եւ մենք ելոյթ կ'ունենայինք, ու ան տարբեր առիթներով ալ խօսելով մեր խումբին մասին հպարտացած է,  ըսելով որ՝ անոնք հայ մշակոյթի նուիրեալներ ե,ն եւ ես հպարտ եմ իրենց արուեստով:

Անշուշտ տասնեակ այլ փառատօններու եւս մասնակցած ենք, հրաւիրուած ենք տարբեր երկիրներ, յաճախ որպէս Սուրիոյ հեռատեսիլի կայանի կողմէ եւ Սուրիոյ Մշակոյթի Նախարարութեան կողմէ հովանաւորուած խումբ, աշխարհով մէկ շրջած ենք: Բայց ինչպէս քիչ առաջ ըսի, ինծի համար շատ յատկանշական էր այդ սուրիական երգի փառատօնը, որուն միջոցաւ ալ մեր խումբը դարձաւ հռչակ ունեցող եւ փնտռուած պարախումբ մը:

 


 

-Բնաւ Ձեր մտքին ծայրէն կ'անցնէ՞ր, որ Սուրիան օր մը այս վիճակին, այս պատերազմին մէջ պիտի յատնուի:

 

-Եթէ ճիշդը կ'ուզէք, ոչ մէկ անգամ մենք այդ մասին մտածած ենք, կարծես մէկ գիշերուայ մէջ ամէն ինչ շրջուեցաւ, ամէն ինչ փոխուեցաւ. Մեզի համար իսկապէս եղածները անսպասելի էին, ոչ մէկ հալէպահայու միտքէն անգամ կ'անցնէր, որ Սուրիան այդ ծանր վիճակին մէջ պիտի յայտնուի:

 

-Այսինքն, երբ Սուրիոյ տարբեր շրջաններուն մէջ ցոյցերը սկսան, չէի՞ք ենթադրեր, որ խնդիրը պիտ մեծնայ եւ Հալէպ հասին:

 

-Երբե՛ք: Մենք երբեք չէինք մտածէր, որ Հալէպն ալ այդ վիճակին մէջ կը յայտնուի, որովհետեւ մինչ այդ շրջաններուն մէջ ցոյցեր կ'ըլլային, Հալէպը կ'ապրէր իր խաղաղ օրերը եւ կեանքը բնականոն հունի մէջ էր, բայց ինչպէս քիչ առաջ ըսի, կարծես մէկ գիշերուան մէջ ամէն ինչ շրջուեցաւ, ուրիշ մարդիկ եկան եւ մեր գեղեցիկ երկիրը քանդեցին:

 

-Որպէս վերջին խօսք ի՞նչ կ'ուզէիք փոխանցել մեր ընթերցողներուն:

 

-Քիչ առաջ քիչ մը յոռետեսական շեշտով խօսեցայ Հալէպի ապագային մասին, սակայն իմ կարծիքով հալէպահայութիւնը ամէն ջանք պիտի ընէ որպէսզի ոտքի կենայ: Ճիշդ է թերեւս շատ դժուար է, որ Հալէպ իր անցեալին վերադառնայ, բայց ես յոյսս չեմ կորսնցուցած եւ գիտեմ նաեւ որ մեր ժողովուրդը դարձեալ պիտի վերականգնի, դարձեալ պիտի ապրի եւ պիտի ապրեցնէ մեր սիրելի Հալէպը: